Hơn 1.700 vụ kiện liên quan đến biến đổi khí hậu trong năm 2020

Theo Trung tâm Sabin về Luật biến đổi khí hậu thuộc Đại học Columbia (Mỹ), toàn thế giới trong năm 2020 có hơn 1.700 vụ kiện liên quan đến vấn đề biến đổi khí hậu, trong đó có 1.300 vụ ghi nhận tại Mỹ.

Con số trên phần nào phản ánh thất vọng của người dân trước sự thiếu trách nhiệm của chính phủ các nước hay những doanh nghiệp gây phát thải lớn nhất trong công cuộc chống biến đổi khí hậu.

C ảnh khô hạn trên cánh đồng tại thị trấn Walgett, Australia. Ảnh: AFP/TTXVN

Theo Giám đốc điều hành Trung tâm Sabin – Michael Burgur, 5 năm qua ghi nhận sự tăng vọt số các vụ kiện tại Mỹ và toàn thế giới. Viện nghiên cứu Grantham của Anh chuyên về biến đổi khí hậu cho biết chỉ có khoảng 40 vụ kiện ghi nhận tại các nước đang phát triển, trong khi số vụ kiện chủ yếu tập trung tại những nước giàu có, và con số này không ngừng tăng.

Bất cứ vụ kiện tụng nào tại tòa án đều có bên thắng và bên thua. Trong các vụ kiện liên quan đến biến đổi khí hậu, phán quyết thường không đứng về phía những người tìm cách bảo vệ môi trường.

Tại Mỹ, tòa phúc thẩm Oregon vào tháng 1/2020 đã bác đơn kiện năm 2015 mà bên nguyên đơn là trẻ em nhằm tìm cách buộc Chính phủ Mỹ bảo vệ quyền các nguồn sống trước tình trạng biến đổi khí hậu. Lý do được đưa ra là bên nguyên đơn chưa đủ tư cách pháp lý. Trong khi đó, theo nhà nghiên cứu Marta Torre-Schaub thuộc Đại học Pantheon-Sorbonne của Pháp, rất ít vụ kiện liên quan đến biến đổi khí hậu thực sự thành công, song các vụ kiện trở thành yếu tố uy hiếp mà chính quyền các bang và doanh nghiệp e ngại, khiến họ phải nhìn nhận một cách nghiêm túc về các vấn đề liên quan đến bảo vệ môi trường và chống biến đổi khí hậu, để tránh dính dáng đến các vụ kiện pháp lý rùm beng.

Đáng nhớ có vụ kiện năm 2019, Tòa án tối cao Hà Lan đã ra phán quyết buộc nước này đến năm 2020 phải cắt giảm ít nhất 25% lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính so với mức phát thải năm 1990. Các vụ kiện tương tự cũng đang diễn ra tại Pháp. Các nhà vận động ở nước này được sự ủng hộ của 2 triệu công dân, đang tìm cách buộc chính phủ giải trình về thiếu các hành động bảo vệ khí hậu trong cái gọi là “Vụ kiện thế kỷ”.

Không chỉ chính phủ các nước, các công ty sản xuất nhiên liệu hóa thạch chịu trách nhiệm về việc phát thải lượng lớn khí CO2, đang đứng trước trong vòng vây pháp lý. Bên nguyên đơn không chỉ yêu cầu bồi thường, mà còn đòi hỏi các công ty phải thay đổi hoạt động vận hành.

Tháng 11/2017, một tòa án Đức quyết định tiếp nhận vụ kiện mà bên nguyên đơn là một nông dân Peru và bên bị đơn là công ty năng lượng RWE về những tác động tiêu cực của tình trạng biến đổi khí hậu tại dãy Andes. Các tổ chức phi chính phủ cũng đã có hành động pháp lý tại Pháp chống lại Tập đoàn dầu mỏ Total vì thiếu hành động giảm khí thải carbon. Mới đây nhất, trong tháng này, một số nhóm bảo vệ môi trường đã đối mặt với Tập đoàn Shell tại một tòa án ở Hà Lan để buộc tập đoàn dầu khí này đáp ứng đạt được mục tiêu giảm phát thải theo Hiệp định Paris chống biến đổi khí hậu.

Trong khi đó, có một số vụ kiện đặc biệt có mục đích buộc các dự án “chết yểu”. Năm 2019, các tòa án Australia đã từ chối cấp phép hoạt động khai thác một hầm mỏ than đá Rockey Hill.

Nhờ sự đấu tranh của các nhà bảo vệ môi trường, trong những năm gần đây, nhiều địa điểm tự nhiên hầu hết ở châu Á và Mỹ Latinh đã được cấp quyền pháp lý. Sông Atrato của Colombia được công nhận là một thực thể hợp pháp với các quyền theo quy định của tòa án hiến pháp vào năm 2016. Tòa án tối cao Colombia đã cấp quy chế tương tự cho vùng Amazon vào năm 2018.

Có thể thấy rằng các vụ kiện liên quan đến vấn đề khí hậu tuy chưa mang thể mang đến kết quả như ý nguyện của bên nguyên đơn là thúc đẩy hành động chống biến đổi khí hậu ngay lập tức, song phần nào đã gây chú ý tới công luận, để chính phủ các nước, các doanh nghiệp có ý thức trách nhiệm hơn trong việc hoạch định chính sách, chiến lược kinh doanh để sao cho yếu tố môi trường là điều phải được cân nhắc tới.