Hội nhập và lợi ích nhóm

Xăng dầu, điện và khoáng sản, tài chính, bia rượu và sữa là những lĩnh vực có lợi ích nhóm đang tồn tại. Liệu TPP và các hiệp định thương mại tự do có triệt tiệu được những lợi ích nhóm này?

Nói đến nhóm lợi ích lớn nhất hiện nay tại Việt Nam là nghĩ ngay đến phần lớn là các Tập đoàn, Tổng Công ty nhà nước hoặc cổ phần nhưng nhà nước có vốn chi phối. Trong buổi họp báo về Hiệp định TPP mới đây, ông Trương Đình Tuyển, cựu Bộ Trưởng Thương Mại, cố vấn cao cấp đoàn Việt Nam đàm phán TPP cho rằng chính doanh nghiệp nhà nước là thành phần đáng lo ngại nhất khi gia nhập TPP. Còn Thứ trưởng Bộ Công Thương, trưởng đoàn đám phán về TPP Trần Quốc Khánh cho biết TPP yêu cầu DN nhà nước phải tuân thủ nguyên tắc thị trường, nếu có nắm giữ ngành độc quyền thì không được vi phạm cạnh tranh. Đây là điều mà trước đó 8 hiệp định thương mại tự do (FTAs) không yêu cầu. Hãy cùng điểm qua các lợi ích nhóm đang tồn tại và các áp lực với nó khi gia nhập các hiệp định thương mại tự do.

Xăng dầu

Trong các ngành đang thuộc đặc quyền riêng của nhà nước thì xăng dầu là ngành đang được có những ưu ái hết sức đặc biệt. Xăng dầu không chỉ được bảo hộ bởi 4 loại thuế và phí áp lên xăng dầu nhập khẩu đã đẩy giá thành xăng nhập khẩu từ 9.000 đồng một lít lên mức 19.000 đồng cho người dân phải trả. Không chỉ vậy mới đây tập đoàn dầu khí còn đề nghị lên chính phủ cấp hạn ngạch hạn chế xăng dầu nhập khẩu để bảo hộ các nhập máy lọc dầu ở Dung Quất và Nghi Sơn.

Liệu các ưu đãi này có còn thực thi không khi mà cam kết WTO đã qui định rõ rằng Việt Nam không được áp dụng mới và áp dụng trở lại các biện pháp hạn chế số lượng nhập khẩu. Hơn nữa, các loại thuế và phí đánh lên xăng dầu có còn tồn tại hay ở mức như hiện nay không khi mà lộ trình cắt giảm thuế trong RCEP (bao gồm các nước ASEAN và Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản) có hiệu lực đối với xăng dầu mà theo đó mức thuế nhập khẩu theo cam kết WTO ở mức 35% (trước 13/04/2015) sẽ giảm xuống 20% sau 13/04/2015 và sẽ có lộ trình giảm thấp hơn nhiều nữa tới 2018.

Với bối cảnh giá xăng dầu trên thế giới càng giảm và hàng rào thuế quan tiến tới bị xóa bỏ khi hội nhập và đồng thời các biện pháp bảo hộ về hành chính không được áp dụng thì nguy cơ phá sản hoặc chấp nhận M&A của các nhà máy lọc dầu thuộc tập đoàn dầu khí là hiện thực.

Điện và khoáng sản

Đối với ngành điện, việc tăng giá điện của EVN liên tục trong thời gian vừa qua cũng như tương lai đã không gặp bất cứ áp lực cạnh tranh nào do đây là ngành độc quyền của nhà nước. Mới đây, do việc tăng tỷ giá mà EVN đã đòi tính các khoản “lỗ tỷ giá” khổng lồ vào trong giá thành sản xuất điện và thông qua đó đòi tăng giá điện. Vậy tại sao cùng bị lỗ từ tỷ giá thì các doanh nghiệp khác trong cả nước phải tự điều chỉnh còn EVN thì có thể tăng giá theo cái họ muốn.

Tương tự đối với ngành khoáng sản, để bảo vệ và tăng các nguồn thu từ khai thác khoáng sản, Bộ Tài chính dự kiến sẽ tăng thuế suất đối với tất cả các loại khoáng sản, trừ nhôm và bauxite. Lý do được đưa ra là để bảo vệ các dự án khai thác bauxite, nhôm ở Lâm Đồng và alumin ở Đắc Nông chỉ vì các dự án này chưa có lãi tới năm 2018 và 2021. Vấn đề đặt ra là cùng khai thác khoáng sản nhưng tại sao có những dự án được ưu đãi thuế còn có những dự án lại bị tăng thuế.

Các vấn đề này sẽ không còn tồn tại khi các điều khoản của TPP có hiệu lực. Mà theo đó các doanh nghiệp nhà nước sẽ không còn được bảo hộ và vi phạm các luật cạnh tranh công bằng. Nếu nhà nước vẫn còn áp dụng các chính sách bảo hộ như vậy thì chính những tập đoàn và doanh nghiệp trong hoặc ngoài nước khác sẽ có thể đưa chính phủ ra tòa án TPP.

Tài chính

Đối với ngành tài chính, thời gian vừa qua công luận đã nêu rất nhiều về việc chỉ số giá tiêu dùng CPI liên tục lập đáy nhưng lãi suất thì không chịu giảm mà lại đang có chiều hướng sẽ tăng dần. Nguyên nhân sâu xa của nghịch lý này được tìm ra chính là việc nhà nước thực hiện để bảo vệ tỷ giá. Chính vì chính sách phi kinh tế thị trường như vậy đã dẫn tới sự méo mó trong thị trường tài chính và gây khó khăn cho hoạt động phát triển của doanh nghiệp. Vấn đề này chắc chắn sẽ dần dần được xóa bỏ bởi cuối năm nay AEC có hiệu lực và nhất là TPP bắt đầu được thực thi. Mà theo đó, các dòng vốn tại các nước ASEAN và 12 nước thuộc TPP sẽ được chuyển dịch một cách tự do. Khi đó, các biện pháp can thiệp hành chính lên thị trường tài chính mà không tuân theo qui luật của thị trường sẽ không còn tồn tại. Tỷ giá, lãi suất sẽ phải trả lại cho thị trường và chỉ khi đó chúng ta mới có một thị trường tài chính thật sự rõ ràng, minh bạch và qua đó giúp lành mạnh nền kinh tế.

Bia rượu và sữa

Các ngành như bia rượu và sữa những tưởng như đã được đặt dưới sự thống trị của các doanh nghiệp trong nước như Sabeco, Habeco, Vinamilk,… Các con số về tăng trưởng doanh thu và lợi nhuận khổng lồ đem lại từ các doanh nghiệp này tạm thời cho thấy điều đó nhưng khi các hiệp định TM tự do có hiệu lực thì các doanh nghiệp này sẽ chịu sự tác động mạnh mẽ không chỉ từ việc thuế suất thuế NK sẽ giảm xuống, thậm chí quay về 0% như đối với sữa.

Xin dẫn chứng ở ngành sữa. Giá sữa của Việt Nam hiện nay vào loại cao nhất thế giới. Trong khi thời gian vừa qua, giá sữa trên thế giới đã giảm mạnh tới 30% thì giá sữa ở Việt Nam lại có xu hướng tăng lên. Đây là một nghịch lý khi mà 70% tổng sản phẩm sữa tiêu dùng, trong đó 50% là nguyên liệu và 20% là thành phẩm thì phải nhập khẩu. Điều này diễn ra bởi phần chính do sự bảo hộ từ nhà nước thông qua việc Bộ Tài chính đưa ra những qui định về bình ổn giá sữa mà không để thị trường tự điều tiết.

Giá sữa của các doanh nghiệp VN đang bán lẻ trên thị trường ở mức 27.000 đ/lít và khoảng 40.000 đ/lít đối với sữa nhập khẩu. Để có giá đó, các doanh nghiệp trong nước đã phải thu mua sữa tươi trong nước với giá 14.500 đ/lít, trong khi đó thời gian vừa qua, báo chí đã nói nhiều đến việc giá sữa ở châu Âu còn rẻ hơn nước tinh khiết đóng chai.

Theo đó, giá sữa thu mua ở Anh là 9.000 đ/lít còn ở Trung Quốc chỉ 1.000 đ/lít. Vậy, chúng ta còn có thể bảo hộ giá sữa cao được nữa hay không khi mà sắp tới đây, các nguồn sữa rẻ từ châu Âu, Trung Quốc và đặc biệt là từ Úc, Mỹ, New Zeland (thuộc TPP) sẽ nhảy vào thị trường VN với mức thuế 0%. Đặc biệt, khi đó doanh nghiệp sữa ở trong nước sẽ không được Bộ Tài chính bảo hộ bằng chính sách bình ổn giá sữa khi điều đó trái với qui định đã cam kết với TPP.

Dưới các áp lực khi tham gia các hiệp định TM tự do, đặc biệt là TPP, chính phủ bắt buộc phải đưa ra những cải cách để thay đổi thể chế. Vừa qua đã có những thay đổi đáng kể trong chính sách khi xóa bỏ Luật doanh nghiệp nhà nước mà chỉ áp dụng chung một luật doanh nghiệp. Tuy vậy trên thực tế, việc ngừng ưu đãi cho các doanh nghiệp nhà nước vẫn chưa được thực thi trên thực tế. Mới đây thôi, trong khi ngân sách nhà nước đang cạn kiệt, Bộ tài chính lại trình Quốc hội đề án xóa nợ 1.000 tỷ đồng của doanh nghiệp nhà nước. Vậy thử hỏi như vậy có bất hợp lý và không công bằng với doanh nghiệp ngoài nhà nước không?

Xét cho đến cùng, nhóm lợi ích luôn tồn tại ở mọi quốc gia và có những tác động nhất định tới chính sách của chính phủ. Tuy vậy khi hội nhập với thế giới, chính phủ cần tạo ra luật chơi công bằng với môi trường cạnh tranh minh bạch, lành mạnh và đặc biệt là chống tham nhũng phải đặt lên hàng đầu. Người được hưởng lợi lớn nhất từ những hành động sống còn này chính là người dân.

TPP và các hiệp định thương mại tự do khi thực thi sẽ giúp chúng ta thực hiện điều đó!

Theo_NDH