Hiểm họa từ nghiên cứu nCoV kiểu ‘mì ăn liền’

Những nghiên cứu sơ bộ có kết quả sai lệch hoặc thiếu sót dễ làm công chúng sợ hãi, hoang mang, khiến tình hình trở nên tồi tệ hơn.

Một bài đăng khoa học chỉ ra mối liên hệ giữa virus corona và AIDS, công trình khác nói rằng nCoV có thể truyền sang người qua rắn, vài nguồn tin khẳng định đây là mầm bệnh đến từ ngoài trái đất. Bệnh viêm phổi do virus corona mới lây lan nhanh chóng, kéo theo đó là hàng loạt nghiên cứu mọc lên như nấm, từ đáng tin cậy đến mơ hồ, lỏng lẻo.

Nếu đảm bảo chất lượng, phân tích được công bố sớm rất có ích trong công tác dập dịch. Song những công trình thiếu sót hoặc lệch lạc lại gây ra sự hoảng loạn không cần thiết, thậm chí có thể thúc đẩy chính sách sai lầm, vô tình khuyến khích hành vi nguy hiểm khiến bệnh dịch trở nên tồi tệ hơn.

Các nhà nghiên cứu làm việc trong một phòng thí nghiệm tại Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc ngày 6/1. Ảnh: Reuters

Một phân tích của Reuters cho thấy, kể từ khi Covid-19 bùng phát, có ít nhất 153 nghiên cứu, với sự tham gia của 675 nhà khoa ở các lĩnh vực như dịch tễ, phân tích di truyền cùng nhiều báo cáo lâm sàng đã được công bố. Con số này lớn gấp đôi so với lượng nghiên cứu về dịch SARS được thực hiện trong một năm.

Richard Horton, tổng biên tập của Tạp chí Khoa học Lancet, cho biết ông đã tăng cường đội ngũ nhân viên để sàng lọc từ 30 đến 40 bản thảo mỗi ngày. Phần lớn công trình được gửi đến đều chính xác và hữu ích. Các cơ sở phát triển vaccine, bác sĩ lâm sàng và bác sĩ chẩn đoán đã bóc tách mã di truyền của virus cũng như thành lập mô hình dịch tễ học nhằm ngăn chặn sự lây lan của đại dịch.

Tuy nhiên nhiều thông tin được chia sẻ một cách tự do, nhanh chóng mà không qua đánh giá giữa bối cảnh virus corona lây lan nhanh, gây ra nhiều vấn đề.

Một trong số đó là sự bùng nổ của những nghiên cứu dạng bản thảo (preprints), vô cùng thô sơ và được đăng tải trực tuyến ngay khi hoàn thành mà không trải qua thẩm định, đánh giá hoặc bình duyệt. Nhiều tài liệu lỏng lẻo, thiếu cơ sở khoa học hoặc hoàn toàn sai lệch và đã bị thu hồi.

Tom Sheldon, chuyên gia tại Trung tâm Truyền thông Khoa học nhận định: “Công chúng sẽ chẳng được hưởng lợi từ những nghiên cứu ban đầu nếu chúng sai sót hoặc thái quá”.

Phân tích của Reuters sử dụng dữ liệu từ ba trang web khoa học lớn bao gồm bioRxiv, medRxiv và ChemRxiv. Trong số 153 nghiên cứu đã công bố, khoảng 60% xuất bản theo kiểu “mì ăn liền” như vậy.

Preprints cho phép tác giả tham gia vào cuộc tranh luận học thuật, tìm kiếm cơ hội hợp tác. Song, chúng vẫn là những sản phẩm chưa được bình duyệt, có thể khiến truyền thông và công chúng hiểu sai về căn bệnh.

“Một số dữ liệu được đăng tải thậm chí không hề hữu ích. Dù là tin tức giả hay tin đồn, chúng chắc chắn sẽ làm gia tăng sự hoang mang và sợ hãi của người dân”, ông Horton cho biết.

Nhân viên y tế làm việc với mẫu bệnh phẩm của người nhiễm nCoV trong phòng thí nghiệm tại Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc. Ảnh: Reuters

Trang web khoa học BioRxiv mới đây đã thêm nhãn màu vàng ở phần đầu các nghiên cứu mới với lời khuyến cáo: “Đây là những phân tích sơ bộ chưa được bình duyệt. Chúng không phải kết luận cuối cùng, hướng dẫn lâm sàng về sức khỏe hay được báo cáo trên các phương tiện truyền thông một cách chính thống”.

Vào ngày 31/1, một nhà khoa học người Ấn Độ đã đăng tải nghiên cứu chỉ ra sự giống nhau cơ bản của virus corona chủng mới và virus HIV. Công trình sau đó vấp phải nhiều chỉ trích của giới chuyên gia và nhanh chóng đươc thu hồi. Tuy nhiên, nó đã được lan truyền trên hơn 17.000 bài đăng của người dùng mạng xã hội và 25 cơ quan báo chí.

Bản thảo khác được gửi đến Tạp chí Lancet bởi một nhà khoa học Anh khẳng định, mầm bệnh Covid-19 có thể đến từ ngoài vũ trụ.

Efstathios Giotis, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Đại học Hoàng gia London cho biết: “Do diễn biến nhanh chóng của đợt dịch, các nhà khoa học chịu áp lực phải công bố nghiên cứu với tốc độ tương đương”.

Tính đến ngày 20/2, thế giới ghi nhận 2.127 người chết và 75.662 người nhiễm. Tổng cộng 9 ca tử vong bên ngoài Trung Quốc đại lục ở Nhật Bản, Pháp, Philippines, Đài Loan, Hong Kong, Iran và Hàn Quốc.

Thục Linh

Theo Reuters/VNE