Hệ lụy từ sử dụng kháng sinh bừa bãi

Việc sử dụng bừa bãi và lạm dụng thuốc kháng sinh để điều trị bệnh cho con người và vật nuôi đã khiến vi khuẩn đề kháng với kháng sinh trỗi dậy.

Các chuyên gia cảnh báo, con người sẽ đối mặt với tương lai “không còn thuốc chữa” nếu như vẫn tiếp tục lạm dụng kháng sinh.

Tình trạng vi khuẩn kháng kháng sinh khiến việc điều trị khó khăn, phức tạp hơn

Kháng kháng sinh ngày càng tăng

Khoa Cấp cứu – Hồi sức tích cực – Chống độc người lớn, Bệnh viện (BV) Bệnh nhiệt đới TPHCM đang điều trị cho ông N.N.C. (56 tuổi, ngụ Bình Thuận) nhiễm nhiều virus kháng thuốc nghiêm trọng. Bệnh nhân nhập viện do bị sốt, tiêu chảy kéo dài không rõ nguyên nhân.

Bác sĩ Dư Lê Thanh Xuân, người trực tiếp điều trị, cho biết, dù bệnh nhân đã được điều trị bằng kháng sinh phổ rộng nhưng tình trạng ngày càng diễn tiến nặng, phải đặt nội khí quản, thở máy. Kết quả cấy vi sinh cho thấy, bệnh nhân nhiễm vi trùng đa kháng bắt buộc phải sử dụng kháng sinh rất mạnh là Carbabenem – kháng sinh phổ rộng có thể điều trị các tác nhân đa kháng hiện nay.

Tuy nhiên, sau một thời gian, bệnh nhân lại nhiễm một vi trùng đa kháng nguy hiểm khác là Pseudomonas, phải sử dụng kháng sinh chuyên biệt. “Thông thường khi sử dụng đến kháng sinh chuyên biệt, bệnh nhân sẽ phục hồi sau 7-10 ngày nhưng trường hợp này mất đến 25 ngày mới có kết quả”, bác sĩ Xuân cho hay.

Theo bác sĩ Dư Lê Thanh Xuân, đây không phải là trường hợp đặc biệt bệnh nhân nhiễm cùng lúc nhiều vi trùng kháng thuốc mà BV Bệnh nhiệt đới tiếp nhận. Trung bình cứ 10 ca nhiễm trùng huyết, sốc nhiễm trùng từ tuyến dưới chuyển lên sẽ có 5 ca nhiễm vi trùng đa kháng thuốc.

Bác sĩ CK2 Nguyễn Thanh Trường, Phó Giám đốc BV Bệnh nhiệt đới TPHCM, cho biết, tỷ lệ kháng thuốc tại BV ở mức 30%-40% và đã xuất hiện một vài trường hợp kháng cả colistin – một trong những kháng sinh thế hệ mới nhất hiện nay. Đặc biệt, từ đầu năm 2020 đến nay đã có 147 trường hợp có vi khuẩn đa kháng thuốc. Các vi khuẩn siêu kháng, đa kháng thường gặp là Acinetobacter, Pseudomonas, E.Coli… Đây là những vi khuẩn kháng với cả thế hệ mới của kháng sinh dòng Carbapenem.

Tương tự, tại BV Chợ Rẫy, nghiên cứu từ năm 2016-2018 cho thấy có 5 loại vi khuẩn thường gặp và có tỷ lệ kháng kháng sinh cao nhất là A.baumannii, E.Coli, S.aureus, K.pneumoniae, P.aeruginosa. Trong đó, vi khuẩn A.baumannii kháng hầu hết các loại kháng sinh, kháng luôn cả kháng sinh dòng Carbapenem và chỉ còn nhạy cảm với Colistin. Đáng lo ngại hơn, tỷ lệ đề kháng này đang tăng dần, đến năm 2018 những vi khuẩn này đã kháng trên 90% với hầu hết các kháng sinh.

Trong khi đó, qua một số khảo sát, nghiên cứu tại BV Bạch Mai cho thấy, tình trạng kháng kháng sinh đang tăng cao một cách đáng báo động. PGS-TS Nguyễn Văn Chi, Phụ trách Khoa Cấp cứu A9, cho biết, những năm trước tỷ lệ bệnh nhân kháng kháng sinh từ tuyến dưới chỉ gặp vài ca, nhưng đến nay nhiều ca chuyển từ tuyến dưới lên BV Bạch Mai khi được cấy vi khuẩn ngay lúc mới tiếp nhận đã phát hiện vi khuẩn kháng thuốc. Như vậy, tình trạng bệnh nhân kháng thuốc xảy ra ở nhiều bệnh viện chứ không chỉ ở các trung tâm lớn.

Theo báo cáo toàn cầu về kháng thuốc của WHO được tổng hợp từ 114 quốc gia cho thấy, người bệnh phải nằm viện lâu hơn và tỷ lệ tử vong tăng lên ở tất cả các nhóm tuổi. Tại châu Âu, số ngày nằm viện của bệnh nhân tăng 2,5 triệu ngày, tỷ lệ tử vong 25.000 người/năm.

Ở Thái Lan, tăng hơn 3,2 triệu ngày nằm viện và tử vong 38.000 người/năm. Ở Mỹ có khoảng 2 triệu người mắc bệnh nhiễm khuẩn và tử vong 23.000 người/năm. Ước tính đến năm 2050, tỷ lệ tử vong do siêu vi khuẩn kháng thuốc có thể lên đến 10 triệu người/năm.

Cần kiểm soát chặt

Chỉ ra nguyên nhân của tình trạng kháng thuốc đang ngày càng gia tăng, TS-BS Nguyễn Văn Vĩnh Châu, Chủ tịch Liên chi hội Truyền nhiễm TPHCM, Giám đốc BV Bệnh nhiệt đới, cho rằng, tại Việt Nam, tình trạng mua bán, sử dụng thuốc kháng sinh bừa bãi là nghiêm trọng nhất.

Nghiên cứu cho thấy có hơn 50% thuốc sử dụng cho người tại Việt Nam là kháng sinh. Cứ 100 loại thuốc được bán ra thì có đến 50 loại kháng sinh, khoảng 90% người dân tự ý mua thuốc kháng sinh để sử dụng mà không có sự chỉ định của bác sĩ. Bên cạnh đó vẫn còn tình trạng bác sĩ kê đơn thuốc không hợp lý, nhất là khu vực phòng khám tư nhân và một số BV công lập không thành lập các bộ phận kiểm soát sử dụng kháng sinh.

Theo GS-TS Trần Văn Thuấn, Thứ trưởng Bộ Y tế, kháng sinh ra đời là bước ngoặt trong y học để điều trị các bệnh nhiễm khuẩn. Hiện nay, kháng sinh không chỉ được sử dụng trong điều trị cho con người mà còn được sử dụng rộng rãi trong chăn nuôi gia súc, gia cầm và thủy sản nhằm mục đích trị bệnh và kích thích tăng trưởng. Tuy nhiên, việc sử dụng kháng sinh không hợp lý, lạm dụng kháng sinh, điều trị kháng sinh khi không cần thiết đã làm gia tăng tình trạng kháng thuốc kháng sinh của vi khuẩn gây bệnh.

Thực tế, việc đầu tư, nghiên cứu cho ra đời các kháng sinh mới đã giảm trong nhiều thập niên, dẫn đến sự thiếu hụt các kháng sinh có hiệu quả điều trị các bệnh nhiễm khuẩn do vi khuẩn đa kháng thuốc. “Kháng thuốc và xu hướng gia tăng kháng thuốc đã và đang trở thành một nguy cơ lớn cho nhân loại, là mối hiểm họa đối với sự sống còn của con người, với sức khỏe cộng đồng, với kinh tế – thương mại và sự phát triển bền vững của mỗi quốc gia, làm giảm hiệu quả của các phương pháp điều trị kinh điển”, Thứ trưởng Trần Văn Thuấn nhấn mạnh.

Tại Việt Nam, kháng thuốc ngày càng trở nên nguy hiểm đối với sức khỏe người dân và cả nền kinh tế do việc sử dụng kháng sinh ngày càng tăng và thiếu kiểm soát trong y tế cũng như trong chăn nuôi. Việc sử dụng kháng sinh bừa bãi cho cả con người và vật nuôi đang là thực trạng đáng báo động tại Việt Nam.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) xếp Việt Nam vào nhóm các nước có tỷ lệ sử dụng kháng kháng sinh cao trên thế giới. Trong khi nhiều quốc gia phát triển sử dụng kháng sinh thế hệ thứ nhất vẫn hiệu quả, Việt Nam phải dùng tới kháng sinh thế hệ thứ 3, thứ 4. Từ thực tế này, TS-BS Nguyễn Văn Vĩnh Châu khuyến cáo, cần phải có kế hoạch quản lý sử dụng kháng sinh trước khi quá muộn.

“Mọi người trong cộng đồng cần tham gia vào làm chậm quá trình đề kháng kháng sinh để thế hệ chúng ta và con cháu chúng ta còn kháng sinh hiệu quả khi mắc bệnh nhiễm trùng. Dự báo, đến năm 2050, mỗi năm trên toàn cầu sẽ có khoảng 10 triệu người chết liên quan đến kháng thuốc, do đó chúng ta phải hành động ngay hôm nay, đặc biệt là quản lý việc sử dụng kháng sinh”, TS Vĩnh Châu cảnh báo.