Góc khuất trong vụ án điện mặt trời ở Bộ Công thương

Để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư phát triển điện mặt trời , cơ chế giá FIT ( biểu giá điện hỗ trợ) được Chính phủ áp dụng.

Tuy nhiên, khi thực hiện, cựu Thứ trưởng Bộ Công thương cùng thuộc cấp đã cố ý điều chỉnh câu chữ, thay đổi diện đối tượng được hưởng chính sách giá điện ưu đãi.

Từ đó dẫn đến 3 doanh nghiệp dù không đủ điều kiện nhưng vẫn được đưa vào danh sách hưởng giá điện ưu đãi, gây thiệt hại cho Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) hơn 1.200 tỉ đồng. Nhóm các cựu quan chức cũng hưởng lợi từ doanh nghiệp.

Thao túng cơ chế

Trong bối cảnh nhu cầu chuyển dịch sang năng lượng tái tạo , Chính phủ Việt Nam đã ban hành Quyết định 11/2017/QĐ-TTg và Quyết định 13/2020/QĐ-TTg, áp dụng cơ chế giá FIT (định giá mua điện ưu đãi) nhằm thu hút đầu tư vào điện mặt trời. Giai đoạn 2017-2019, giá mua điện mặt trời được ấn định ở mức 9,35 US cents/kWh. Sang năm 2020, chính sách được điều chỉnh theo từng loại hình: điện mặt trời mặt đất 7,09 US cents/kWh, điện mặt trời nổi 7,69 US cents/kWh, và điện mặt trời mái nhà là 8,38 US cents/kWh.

Ông Hoàng Quốc Vượng, ông Nguyễn Danh Sơn và ông Phương Hoàng Kim.

Bên cạnh đó, Chính phủ còn áp dụng hàng loạt chính sách ưu đãi: miễn thuế nhập khẩu thiết bị, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp xuống 10% trong 15 năm, miễn tiền thuê đất từ 11 đến 15 năm, thậm chí toàn bộ đối với khu vực đặc biệt khó khăn. Nhờ đó, công suất điện mặt trời Việt Nam đã tăng vọt từ 86 MW (2017) lên hơn 16.500 MW (2020).

Tuy nhiên, các chính sách ưu đãi đã trở thành “miếng bánh” béo bở cho một số quan chức và doanh nghiệp trục lợi.

Theo cáo trạng của VKSND Tối cao, ông Hoàng Quốc Vượng, cựu Thứ trưởng Bộ Công thương chịu trách nhiệm trực tiếp chỉ đạo tham mưu xây dựng dự thảo quyết định số 13/2020 của Thủ tướng về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời tại Việt Nam. Khi thực hiện, ông Vượng biết rõ các chủ trương của Chính phủ, chỉ đạo của Thủ tướng tại các cuộc họp về cơ chế chính sách hỗ trợ tỉnh Ninh Thuận với các dự án điện mặt trời. Vì động cơ vụ lợi, ông Vượng đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn được giao, cố ý chỉ đạo Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo xây dựng dự thảo theo hướng mở rộng diện được hưởng giá điện ưu đãi.

Vào thời điểm đó, Chủ tịch HĐQT Công ty TNHH Điện mặt trời Trung Nam – Thuận Nam đã trực tiếp đến trụ sở Bộ Công thương để gặp ông Hoàng Quốc Vượng, đề nghị hỗ trợ nhằm giúp dự án Nhà máy điện mặt trời Trung Nam – Thuận Nam được hưởng mức giá điện ưu đãi 9,35 US cents/kWh. Không dừng lại ở đó, vị doanh nhân này còn tìm gặp ông Phương Hoàng Kim, Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo, với mong muốn dự án sớm được bổ sung vào Quy hoạch điện VII điều chỉnh. Sau đó, ông Hoàng Quốc Vượng đã thống nhất chủ trương, đề xuất phê duyệt bổ sung quy hoạch và xin cơ chế giá 9,35 US cents/kWh cho dự án này.

Cáo trạng cho thấy, trong quá trình xây dựng dự thảo Quyết định số 13/2020 của Thủ tướng, ông Nguyễn Tâm Thịnh, Chủ tịch Công ty Trung Nam Thuận Nam, đã nhiều lần gặp ông Hoàng Quốc Vượng và thư ký của cựu Thứ trưởng. Những cuộc gặp này nhằm mục đích vận động để dự án Nhà máy điện mặt trời Trung Nam – Thuận Nam được hưởng mức giá điện ưu đãi 9,35 US cents/kWh. Cựu Thứ trưởng Hoàng Quốc Vượng bị cáo buộc đã thống nhất chủ trương, đề xuất bổ sung quy hoạch và xin cơ chế giá ưu đãi cho dự án này. Đồng thời, ông Nguyễn Tâm Thịnh cũng tìm gặp ông Phương Hoàng Kim, khi đó là Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo, đề nghị đẩy nhanh tiến độ bổ sung quy hoạch để dự án kịp thời được hưởng chính sách ưu đãi.

Với việc “nhập nhằng” trong thực hiện chính sách ưu đãi, hai dự án Nhà máy điện mặt trời Trung Nam – Thuận Nam (do Công ty TNHH Điện mặt trời Trung Nam – Thuận Nam làm chủ đầu tư) và Nhà máy điện mặt trời Solar Farm Nhơn Hải (do Công ty Cổ phần Đầu tư Năng lượng tái tạo Licogi 16 Ninh Thuận làm chủ đầu tư) đã được hưởng mức giá điện ưu đãi.

Hệ quả là, trong giai đoạn từ ngày 6/7/2020 đến 30/6/2024, Tập đoàn EVN đã thanh toán cho Nhà máy điện mặt trời Solar Farm Nhơn Hải với mức giá 9,35 US cents/kWh, tổng số tiền hơn 412 tỉ đồng, cao hơn 99 tỉ đồng so với mức giá 7,09 US cents/kWh theo quy định. Tương tự, từ ngày 1/10/2020 đến 30/9/2023, EVN tiếp tục thanh toán cho Nhà máy điện mặt trời Trung Nam – Thuận Nam với tổng số tiền hơn 3.905 tỉ đồng, gây chênh lệch hơn 944 tỉ đồng so với mức giá thông thường. Từ năm 2020 – 2024, EVN đã mua điện và thanh toán cho hai nhà máy điện mặt trời này hơn 4.000 tỉ đồng với giá ưu đãi, gây thiệt hại hơn 1.000 tỉ đồng.

Cơ quan truy tố xác định để xảy ra sai phạm, ông Hoàng Quốc Vượng đã “vì động cơ vụ lợi”, tạo cơ chế cho Trung Nam – Thuận Nam. Đồng thời cựu thứ trưởng lợi dụng chức vụ quyền hạn “cố ý xin cơ chế giá” ưu đãi cho dự án này. Mặt khác, ông Vượng bị cáo buộc “cố ý điều chỉnh câu chữ, thay đổi diện đối tượng được hưởng chính sách giá điện ưu đãi” không đúng Nghị quyết số 115.

“Phù phép” giúp doanh nghiệp được hưởng giá điện ưu đãi

Ngoài hai dự án trên, Viện KSND Tối cao cũng xác định Nhà máy điện mặt trời Lộc Ninh 3 (Công ty Năng lượng Lộc Ninh 3) không đủ điều kiện để được công nhận ngày vận hành thương mại theo quy định của pháp luật . Vì muốn tạo điều kiện không chính đáng cho nhà máy này được vận hành sớm để hưởng giá điện ưu đãi nên các bị can là cựu cán bộ. Cục Điều tiết điện lực (Bộ Công thương) và Công ty Mua bán điện (thuộc EVN) vẫn thẩm định, duyệt, ký, cấp văn bản công nhận ngày vận hành thương mại nhà máy.

Dự án điện mặt trời Ninh Thuận.

Cụ thể, ngày 11/12/2020, Công ty Lộc Ninh 3 nộp hồ sơ xin cấp phép qua cổng dịch vụ công trực tuyến. Cùng ngày, ông Nguyễn Anh Tuấn – Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực – giao cho cấp dưới giải quyết hồ sơ.

Ông Trịnh Văn Đoàn (chuyên viên phòng cấp phép) không lập tờ trình kế hoạch kiểm tra thực tế, không thực hiện kiểm tra thực tế doanh nghiệp theo đúng quy định. Mặc dù vậy, ông Đoàn vẫn xây dựng báo cáo thẩm định hồ sơ đề nghị cấp phép hoạt động cho Nhà máy Lộc Ninh 3, dự thảo giấy phép và trình cấp trên. Ông Trần Quốc Hùng (Phó trưởng phòng thẩm định) biết rõ dự án không đủ điều kiện cấp phép nhưng vẫn ký nháy trình cục trưởng. Ông Nguyễn Anh Tuấn sau đó duyệt và ký giấy phép hoạt động điện lực cho Nhà máy điện mặt trời Lộc Ninh 3.

Ông Nguyễn Danh Sơn (cựu giám đốc Công ty Mua bán điện) cùng 3 cán bộ cấp dưới biết rõ nhà máy này không đủ điều kiện nhưng vẫn thực hiện các hành vi sai phạm giúp doanh nghiệp được hưởng giá ưu đãi. Kết cục, Công ty Mua bán điện đã thực hiện mua điện và trả cho Công ty Lộc Ninh 3 hơn 749 tỉ đồng, gây thiệt hại cho EVN gần 210 tỉ đồng.

Đối với Nhà máy điện mặt trời Lộc Ninh 3 (Công ty CP Năng lượng Lộc Ninh 3 làm chủ đầu tư), cũng do hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ của nhóm bị can nên dù không đủ điều kiện nhưng vẫn được cấp Giấy phép hoạt động điện lực và công nhận ngày vận hành thương mại để hưởng giá điện ưu đãi theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ.

Việc này dẫn đến, từ tháng 12/2020 – 11/2022, Tập đoàn EVN thanh toán cho Công ty CP Năng lượng Lộc Ninh 3 số tiền hơn 749 tỉ đồng. So với giá điện thỏa thuận và thanh toán thực tế cho các Nhà máy điện mặt trời chuyển tiếp bằng khung giá trần 1.184,90 đồng/kwh, thì Viện Kiểm sát cho rằng, việc EVN thanh toán cho Công ty CP Năng lượng Lộc Ninh 3, có giá cao hơn là 459,1 đồng/kwh (tương đương 27,92%). Như vậy, số tiền chênh lệch là hơn 209 tỉ đồng.

“Tạo điều kiện” hoàn thuế trái quy định

Liên quan đến vụ án gây thiệt hại 1.043 tỉ đồng tại Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), Viện Kiểm sát đã truy tố 4 cựu cán bộ Cục Thuế tỉnh Bình Phước, gồm: Nguyễn Duy Khánh (cựu Cục phó), Trần Văn Định (cựu Trưởng phòng Tuyên truyền hỗ trợ người nộp thuế), Phạm Quang Vinh (cựu Phó phòng Thanh tra kiểm tra 1) và Phan Văn Sang (cựu công chức Phòng Thanh tra kiểm tra 3) về tội “Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng”. Trong số này, Phan Văn Sang từng bị TAND tỉnh Bình Phước tuyên phạt 2 năm tù nhưng cho hưởng án treo về cùng tội danh và đã được xóa án tích.

Cơ quan điều tra xác định, từ ngày 11/12/2020 đến 18/12/2020, nhóm bị can trên được giao thẩm định, đề xuất và ký quyết định hoàn thuế GTGT cho Công ty Cổ phần Năng lượng Lộc Ninh 3. Mặc dù biết rõ dự án Nhà máy điện mặt trời Lộc Ninh 3, nằm tại xã Lộc Tấn, huyện Lộc Ninh, không đủ điều kiện hưởng ưu đãi thuế, nhưng Phan Văn Sang vẫn cố tình lập hồ sơ đề xuất hoàn thuế. Sau đó, Trần Văn Định phê duyệt, chuyển hồ sơ cho Phòng Pháp chế thẩm định, rồi trình Nguyễn Duy Khánh ký quyết định hoàn thuế và lệnh hoàn trả ngân sách nhà nước cho doanh nghiệp này.

Viện Kiểm sát cho rằng, quá trình thực hiện nhiệm vụ, Phan Văn Sang biết rõ Nhà máy điện mặt trời Lộc Ninh 3 được xây dựng tại xã Lộc Tấn, huyện Lộc Ninh, không đủ điều kiện để được hoàn thuế Giá trị gia tăng theo quy định của pháp luật. Hiện khoản thuế Giá trị gia tăng hơn 145 tỉ đồng Cục Thuế tỉnh Bình Phước hoàn trả cho Công ty Cổ phần Năng Lượng Lộc Ninh 3 không đúng quy định, đã được doanh nghiệp nộp lại vào ngân sách nhà nước.

Từ chính sách ưu đãi với những điều kiện được xây dựng chặt chẽ, nhưng vì vụ lợi, nhiều quan chức và thuộc cấp đã bắt tay doanh nghiệp, trục lợi, gây thiệt hại lớn cho Nhà nước và xâm phạm nghiêm trọng lòng tin của người dân. Điều này càng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giám sát chặt chẽ việc thực thi các chính sách để đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong phát triển kinh tế.

Viện KSND Tối cao đã ban hành cáo trạng truy tố cựu Thứ trưởng Bộ Công thương Hoàng Quốc Vượng bị cáo buộc sai phạm khi tạo điều kiện cho doanh nghiệp được hưởng giá điện ưu đãi, gây thiệt hại cho EVN hơn 1.000 tỉ đồng. Cùng với ông Vượng, bị can Phương Hoàng Kim cùng 7 người khác bị truy tố về tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ. Bên cạnh đó, 3 bị can ở Cục Thuế tỉnh Bình Phước là ông Nguyễn Duy Khánh, Trần Văn Định và Phạm Quang Vinh bị truy tố tội Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng.

Cáo trạng xác định bị can Hoàng Quốc Vượng đã nhận 1,5 tỉ đồng từ ông Nguyễn Tâm Thịnh để tạo điều kiện cho dự án điện mặt trời hưởng giá ưu đãi. Ông Vượng khai nhận quà kèm tiền 9 lần, gồm 6 lần mỗi lần 100 triệu đồng, một lần 200 triệu đồng, và một lần 500 triệu đồng ngay sau khi dự án vận hành. Năm 2018, ông cũng nhận thêm 200 triệu đồng khi kiểm tra tiến độ dự án. Ngoài ra, ông Thịnh nhiều lần gặp cựu Cục trưởng Phương Hoàng Kim, biếu rượu Chivas 25 và yến sào để thúc đẩy quy hoạch dự án. Tuy nhiên, ông Thịnh không thừa nhận đưa tiền, và Cơ quan An ninh điều tra đã tách nội dung này để tiếp tục làm rõ.

Viện KSND Tối cao quyết định không xử lý 15 cán bộ Bộ Công thương, 5 người Bộ Tư pháp, 7 người tại Văn phòng Chính phủ và một số cá nhân khác, trong đó có cựu Bộ trưởng Trần Tuấn Anh, cựu Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng và cựu Bộ trưởng Mai Tiến Dũng. Theo cáo trạng, ông Trần Tuấn Anh và ông Trịnh Đình Dũng liên quan đến việc ký quyết định số 13/2020 về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời nhưng không được báo cáo đầy đủ nội dung về diện đối tượng hưởng giá ưu đãi. Không có tài liệu hay chứng cứ cho thấy họ có động cơ vụ lợi hoặc tạo điều kiện không chính đáng cho doanh nghiệp, nên Viện Kiểm sát không xem xét xử lý