Giữ hồn xưa trong ngõ đá ở làng cổ Lộc Yên

Những ngôi nhà hàng trăm năm tuổi, hàng chè tàu bao quanh tường đá, cùng hàng rào và ngõ đá đã tạo nên nét bình yên hiếm có giữa guồng quay đô thị hóa. Người dân Lộc Yên (Đà Nẵng) vẫn đang nỗ lực gìn giữ để ngôi làng cổ này vẹn nguyên giá trị văn hóa trăm năm.

Trong miền ngõ đá

Hàng rào đá phủ rêu – dấu tích trăm năm còn lại đến hôm nay.

Những con đường lát đá phủ rêu xanh, bờ rào và tường đá đan xen tạo thành lối đi trong ngõ ngách làng Lộc Yên (xã Thạnh Bình, thành phố Đà Nẵng). Những công trình bằng đá này đã tồn tại hàng trăm năm và vẫn được gìn giữ gần như nguyên vẹn cho đến hôm nay.

Lộc Yên là một làng cổ, hình thành từ thế kỷ 15 – 16. Trong làng, những cổng đá, ngõ đá và hàng rào đá được xếp đặt thủ công, tạo nên diện mạo riêng của một không gian làng truyền thống. Ngoài chức năng che chắn, tường đá còn ngăn đất đá từ sườn đồi sạt xuống, bảo vệ khu dân cư và ruộng vườn phía dưới. Người dân tận dụng những phiến đá phẳng, vuông vức để xếp thành tường, cổng, ngõ mà không cần vôi vữa kết dính.

Sân gạch rộng trước nhà, bao quanh là vườn cây xanh mát.

Qua thời gian, những bức tường đá, cổng đá vẫn giữ được sự bền chắc. Những ngõ đá dài được người dân xếp sửa lại theo cách cha ông truyền lại, nay nối dài đến đường làng. Để bảo tồn , nhiều hộ dân vẫn dành công sức duy tu, sửa chữa.

Khi hư hỏng, người dân tự tìm đá và xếp lại. Nhờ ý thức gìn giữ, hệ thống tường rào và lối đi bằng đá vẫn được duy trì, trở thành nét nhận diện của làng. Nhiều đoạn hàng rào phủ rêu, xen lẫn cỏ xanh. Trên các lối đi, cây bàng, cây xoan tạo bóng mát cho người qua lại.

Con đường làng quanh co men theo cánh đồng và chân núi.

Giữa không gian vườn cây, những ngôi nhà rường cổ trên 150 đến 200 năm tuổi hiện vẫn còn được gìn giữ, mang đậm kiến trúc truyền thống của người Quảng Nam xưa. Phía sau tựa lưng vào núi, phía trước mở ra ngõ đá dẫn xuống đồng ruộng.

Mỗi ngôi nhà dựng bằng cột gỗ, tường đá, ba gian hai chái, mái ngói âm dương. Sân gạch rộng thoáng, hàng cau cao vút ôm lấy lối đi lát đá. Tất cả tạo nên một diện mạo giản dị nhưng hài hòa, phản ánh lối sống gắn bó với thiên nhiên của người dân nơi đây.

Nhiều ngôi nhà ở làng cổ Lộc Yên đã trên 200 tuổi.

Những “căn gốc” của văn hóa làng

Nhiều ngôi nhà ở làng cổ Lộc Yên đã trên 200 tuổi. Những ngôi nhà rường mới nhất ở đây cũng tròm trèm 150 năm. Ông Nguyễn Đình Mẫn, 70 tuổi, kế tục và gìn giữ ngôi nhà cổ, gìn giữ cả một nếp nhà, một cách sống. Đã năm đời gia đình ông sinh sống trong ngôi nhà này.

Tương tự, trong số những ngôi nhà gỗ cổ, có hai ngôi nhà của gia đình ông Đồng Viết Mão (85 tuổi) đều giữ được nguyên hiện trạng và lâu đời nhất. Bên trong ngôi nhà dành để thờ cúng có nhiều tủ khảm trai và chạm trổ tinh xảo. Nhưng đặc biệt hơn là ngôi nhà gỗ mít năm gian được dựng lên bởi 36 cây cột và trang trí bằng những họa tiết theo lối xưa. Ông Đồng Viết Mão chia sẻ, từng có nhiều người đến trả giá ngôi nhà cổ tiền tỉ, nhưng ông không bán.

Mái ngói âm dương trên những nếp nhà cổ.

Những ngôi nhà cổ nơi đây đã trở nên nổi tiếng với lối kiến trúc, chạm khắc tinh xảo mang đậm phong cách đặc trưng của các nghệ nhân xưa, có thể kể đến như nhà cụ Nguyễn Huỳnh Anh, nhà cụ Nguyễn Thống, nhà cụ Nguyễn Đình Huỳnh, nhà cụ Nguyễn Ngọc Anh, nhà ông Nguyễn Đình Mẫn, nhà ông Lê Đình Sum hay nhà ông Phạm Toại, Hồ Đức Nam…

Ở mỗi nhà dù niên đại khác nhau nhưng đều có sự thanh thoát và cầu kỳ trong từng nét chạm trổ cũng như lối trang trí, sắp đặt bên trong. Nhà cụ Nguyễn Huỳnh Anh dù đã trên 150 năm nhưng vẫn còn khá nguyên vẹn với lối kiến trúc ba gian hai chái, nhà có 16 cột cái lớn và 20 cột nhỏ bao bọc xung quanh; kèo, xuyên, trính được chạm khắc tinh tế với đủ hình thù các loài chim muông độc đáo, cùng tùng lộc, mai điểu, bướm…

Cột gỗ, kèo, xuyên, trính chạm khắc tinh xảo trong nhà cổ.

Nơi đây có một thứ đặc biệt, dường như một cảm giác không bị thời gian đuổi kịp. Mỗi mái ngói trăm năm, mỗi bậc đá dẫn lên nhà, mỗi hàng rào dựng bằng đá núi xếp tay đều như kể lại những câu chuyện cũ xưa. Mà lạ kỳ, càng cũ lại càng quý như chính cách những người dân ở đây gọi ngôi làng mình đang sống là “nơi để giữ lấy căn gốc”. Những người làng ngày ngày vẫn cần mẫn giữ gìn cho Lộc Yên một hồn cốt văn hóa trăm năm như thế.

Với người dân Lộc Yên, những ngôi nhà cổ không chỉ để chiêm ngắm, mà là không gian sinh sống hằng ngày. Chính việc “sống trong di sản” đã tạo nên giá trị khác biệt: di sản trở nên sống động và bền vững khi con người là một phần trong đó. Bảo tồn làng cổ không có nghĩa là đóng khung quá khứ, mà là tạo cơ hội để quá khứ tiếp nối trong hiện tại, hòa vào nhịp phát triển mà không bị lấn át.

Trong quá trình ấy, những người như ông Mẫn, ông Mão cùng cán bộ địa phương được xem như những “người giữ văn hóa làng” lặng lẽ. Họ không cần danh hiệu hay bảng tên, nhưng chính họ là những người gác cửa cho ký ức quê hương.

Làng cổ chuyển mình

Năm 2019, làng cổ Lộc Yên là một trong bốn làng cổ của cả nước được xếp hạng di tích cấp quốc gia. Sống trong căn nhà đã được 186 năm tuổi do cha ông để lại, vợ chồng ông Nguyễn Đình Hoan và bà Nguyễn Thị Kim Sương mỗi ngày đều chăm chút ngôi nhà, đón tiếp khách tham quan. Bà Sương chia sẻ, kể từ ngày Lộc Yên được công nhận là làng cổ, du khách trong và ngoài nước đến làng ngày một đông.

Người trong làng có nhà cổ đều cố gắng mỗi ngày phục vụ khách du lịch tốt hơn. Khách đến với làng thì mùa nào thức ấy, cây trái trong vườn, các loại bánh trái ẩm thực địa phương đều mang ra phục vụ cho du khách. Người dân làng cổ Lộc Yên đã dần quen với việc làm du lịch và tham gia vào Hợp tác xã Du lịch xanh Làng cổ Lộc Yên để cùng kết nối, đón tiếp khách tham quan.

Du khách tham quan làng cổ Lộc Yên.

Ông Dương Đức Lin, chủ tịch UBND xã Thạnh Bình (thành phố Đà Nẵng), chia sẻ những năm qua, chính quyền các cấp đã có nhiều biện pháp tích cực cùng với nhân dân Lộc Yên bảo tồn, gìn giữ và phát huy giá trị của làng cổ. Đề án “Xây dựng sản phẩm du lịch làng văn hóa du lịch làng cổ Lộc Yên – Thạnh Bình giai đoạn 2021 – 2025, tầm nhìn đến năm 2030″ cũng được triển khai, nhiều tour du lịch văn hóa – sinh thái liên kết từ Lộc Yên đi nhiều địa phương cũng được phát triển.

Chính quyền các cấp cũng tuyên truyền người dân về ý nghĩa và tầm quan trọng của việc phát triển du lịch thông qua việc bảo tồn và giữ gìn, phát huy các di sản, giá trị văn hóa truyền thống ở địa phương mà những người cao tuổi ở địa phương là nòng cốt.

Thời gian qua người dân Lộc Yên xây dựng được 20 mô hình vườn mẫu, 156/188 hộ có hàng rào, cổng ngõ, vườn nhà cải tạo theo hướng xanh sạch, đẹp, hiệu quả. Nhiều hộ cho thu nhập hàng trăm triệu đồng từ mô hình du lịch cộng đồng, du lịch trải nghiệm, du lịch lưu trú tại gia, kết hợp phát triển các sản phẩm OCOP, ẩm thực đặc trưng.

Lộc Yên trở thành điểm sáng du lịch văn hóa – sinh thái của Đà Nẵng.

Bên cạnh đó, địa phương đã hỗ trợ người dân phát triển kinh tế vườn, kinh tế trang trại gắn với du lịch sinh thái làng quê, các sản phẩm có thể kể đến như sản phẩm thủ công mỹ nghệ từ gỗ, dó trầm, rượu lòn bon, nông sản tươi và sấy khô, cây trái như thanh trà, lòn bon, tiêu, mít.

Tháng 3 hàng năm, nhiều lễ hội truyền thống của làng được tổ chức, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia. Hiện nay, làng cổ Lộc Yên đã dần chuyển mình, trở thành một điểm sáng trên bản đồ du lịch Việt Nam.