Giới khoa học Mỹ dự báo về đỉnh dịch do biến thể Delta
Dựa trên mô hình mô phỏng, các nhà khoa học đã dự báo về đỉnh đợt dịch mới do biến thể Delta và cảnh báo nước Mỹ có thể chứng kiến tỷ lệ tử vong cao hơn so với làn sóng dịch đầu tiên.
Giới khoa học cho rằng, thời điểm đỉnh dịch do biến thể Delta tuỳ thuộc chính sự kiểm soát của con người.
Biến thể Delta đang càn quét như sóng thần khắp thế giới, và là nguyên nhân gây ra phần lớn ca nhiễm COVID-19 mới ở Mỹ.
Trung bình số ca mắc mới trong 7 ngày tuần trước tại Mỹ là khoảng 130.000 người/ngày, và trong một cuộc trả lời phỏng vấn đài Fox News hôm 15/8, Tiến sĩ Francis Collins, Giám đốc Viện Y tế Quốc gia Mỹ, cảnh báo rằng số ca mắc hàng ngày có thể sớm trở lại mức 200.000 ca/ngày.
Với đợt bùng dịch mới nhất, liệu có thể dự đoán khi nào làn sóng dịch do biến thể Delta sẽ đạt tới đỉnh điểm không?
Tiến sĩ Benjamin Linas, Giáo sư y khoa tại Đại học Boston (Mỹ) nói với Newsweek: “Điều này rất khó nói và các bạn nên nghi ngờ bất cứ ai tuyên bố biết chính xác thời gian Delta sẽ đạt đỉnh. Nhưng ở mức độ chung thì câu trả lời nằm trong tầm kiểm soát của chúng ta. Nếu chúng ta tiếp tục tập trung vào tiêm chủng, đồng thời thực hiện một số biện pháp phòng dịch cơ bản, như đeo khẩu trang khi ở trong nhà và nơi công cộng, thì ta có thể kết thúc làn sóng này nhanh hơn”.
Tỷ lệ tử vong ở Mỹ có thể cao hơn làn sóng đầu tiên
Giáo sư Linas cũng cảnh báo, “nếu chúng ta không thực hiện bất kỳ hình thức hạn chế hoặc kiểm soát nào, làn sóng sẽ tiếp diễn. Làm thế nào để chấm dứt biến thể Delta không phải là một bí ẩn, vấn đề là người Mỹ đang kiệt sức và có rất ít ý chí hành động”.
Người Mỹ thoải mái bỏ khẩu trang đi mua sắm ở Manhattan, New York City ngày 4/5/2021 sau khi hạn chế được dỡ bỏ. Ảnh: Reuters
Sau khi làm việc với một nhóm nghiên cứu đang xem xét câu hỏi về đỉnh dịch Delta bằng mô hình mô phỏng, Giáo sư Linas cho biết dữ liệu của nhóm cho thấy, nếu không có sự can thiệp, nhiều tiểu bang có thể chứng kiến gia tăng mạnh lây nhiễm do biến thể Delta, với tỷ lệ tử vong cao hơn so với làn sóng COVID đầu tiên ở Mỹ.
Ông nói: “Nếu được tiêm phòng, gần như chắc chắn bạn sẽ không phải là một trong những người chết vì Delta, nhưng bạn vẫn cần quan tâm đến đợt dịch này vì nó đang tạo ra những điều kiện dẫn đến các biến thể mới nếu chúng ta để dịch bệnh kéo dài. Với tỷ lệ tiêm chủng còn khiêm tốn trong cộng đồng, chúng ta sẽ chứng kiến nhiều biến thể hơn và một trong số đó có thể tránh được vaccine”.
Đỉnh dịch tại Mỹ có thể vào tháng 10-11
Jagpreet Chhatwal, Phó giám đốc tại Viện Đánh giá Công nghệ – Bệnh viện Đa khoa Massachusetts, Phó giáo sư Trường Y Harvard, cho biết các dự báo mô hình hóa từ dự án “Mô phòng COVID-19″ – mà cả Viện Y tế quốc gia và Viện đánh giá Công nghệ đều tham gia – cho thấy các ca mắc COVID-19 tại Mỹ sẽ đạt đỉnh trong khoảng thời gian tháng 10-11, tuỳ thuộc từng tiểu bang.
Tuy nhiên, Phó giáo sư Chhatwal phát biểu với tờ Newsweek: “Chúng ta không nên tìm kiếm một đỉnh dịch trên toàn quốc; về cơ bản chúng ta đang xem xét 50 khu vực trong cùng một quốc gia rất khác nhau về tỷ lệ tiêm chủng và các biện pháp giãn cách xã hội”.
Ông Chhatwal cho biết số ca tử vong hàng ngày được dự báo rất có thể vượt quá đỉnh trước đó trong năm 2021 ở một số bang — bao gồm Idaho, Maine, Montana, Nebraska, Bắc Carolina, Oregon, Washington và Tây Virginia — nếu tình trạng giãn cách xã hội như hiện tại và tỷ lệ tiêm chủng vẫn không thay đổi.
Tiêm vaccine phòng COVID-19 ở Mỹ. Ảnh: Financial Times
Trong khi đó, các tiểu bang như New Jersey, Connecticut, Massachusetts và Vermont khó có thể đạt một đỉnh dịch khác vì có tỷ lệ tiêm chủng cao.
Ông Chhatwal dự báo: “Rõ ràng chúng ta đang ở giai đoạn đầu của làn sóng COVID-19 mới vì sự xuất hiện của biến thể Delta. Mọi thứ có thể trở nên tồi tệ hơn trước khi tiến triển tốt hơn vào cuối năm”.
Video đang HOT
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC), biến thể Delta lây lan nhanh hơn nhiều so với các biến thể khác. Giáo sư Linas cho biết điều này giải thích tại sao nước Mỹ lại đang bị ảnh hưởng nặng nề dù đã tiêm phòng được hơn một nửa dân số.
X
Khẩu trang và tiêm chủng là rất quan trọng
Phó giáo sư Chhatwal cho biết sự kết hợp của hai yếu tố khẩu trang và tiêm chủng đã góp phần gây nên làn sóng COVID-19 mới nhất ở Mỹ.
Các nhà khoa học cho rằng đeo khẩu trang là yếu tố quan trọng giúp ngăn chặn biến thể Delta. Ảnh: Healthline
“Đầu tiên, biến thể Delta xuất hiện ở Mỹ ngay sau khi các hạn chế về giãn cách xã hội bao gồm cả quy định về đeo khẩu trang với người đã tiêm vaccine – được dỡ bỏ. Kể từ khi các ca mắc và tử vong do COVID-19 giảm xuống mức thấp, thái độ của người dân Mỹ với việc giãn cách xã hội đã thay đổi”, ông Chhatwal nói.
“Thứ hai, tỷ lệ tiêm chủng vẫn ở dưới mức tối ưu. Khi biến thể Delta bắt đầu tấn công vào tháng 7, hầu hết các bang thậm chí chưa có đủ 50% dân số tiêm chủng đầy đủ.”
Theo ông Chhatwal, sự kết hợp giữa tốc độ tiêm chủng chậm hơn và thái độ lơ là, thoải mái của người dân Mỹ đã tạo điều kiện lý tưởng để biến thể Delta lây lan trong cộng đồng.
Ông nói: “Để sớm thoát khỏi làn sóng này- hoặc giảm tác động của nó- chúng ta cần tỷ lệ tiêm chủng cao hơn và giãn cách xã hội tốt hơn, bao gồm cả bắt buộc đeo khẩu trang trong nhà tại hầu hết các bang”.
Trong khi đó, Giáo sư Linas cho biết, chừng nào còn một số lượng lớn dân số không được tiêm chủng – như hiện tại – làn sóng lây nhiễm sẽ tiếp tục xảy ra khi virus tìm thấy “hang ổ” mới ở những người nhạy cảm.
“Tương tự cháy rừng, cần vừa kịp thời vừa hiệu quả. Những người không được tiêm phòng là lá khô, những người bị nhiễm bệnh là tia lửa. Nếu chúng ta tiêm phòng cho tất cả mọi người và loại bỏ tất cả lá khô, thì ngay cả với một tia lửa, chúng ta sẽ không bị cháy”, ông Linas nói.
Giải mã những 'vũ khí' đột biến khiến biến thể Delta lây nhiễm nguy hiểm nhất
Làm thế nào các đột biến đã khiến virus SARS-CoV-2 trở nên dễ lây lan nhất với biến thể Delta? Các nhà khoa học đã nỗ lực giải mã từng đột biến làm nên "sức mạnh" của biến chủng virus này.
Biến thể Delta đang đứng sau làn sóng lây nhiễm mạnh ở cả những quốc gia có tỉ lệ tiêm chủng cao. Ảnh: Reuter
Mới đầu, những đột biến trong biến thể Delta không có vẻ đáng ngại. Ở những người mới phát hiện, Delta có ít thay đổi di truyền hơn so với các phiên bản trước đó của SARS-CoV-2.
Trevor Bedford, một nhà sinh vật học tiến hóa tại Trung tâm Nghiên cứu Ung thư Fred Hutchinson (Mỹ), cho biết: "Ban đầu, khi mọi người nhận thấy làn sóng dịch ở Ấn Độ được thúc đẩy bởi biến thể Delta, họ không nghĩ rằng nó sẽ tồi tệ đến vậy hoặc nó sẽ lấn lướt các biến thể khác".
Nhưng những kỳ vọng đó đã sai.
Theo tờ USA Today, Delta đã giữ lại một số đột biến thành công nhất được tìm thấy trong các biến thể trước đó trong khi còn chứa những thay đổi di truyền mới cho phép nó lây lan nhanh gấp đôi.
Delta nguy hiểm hơn về nhiều mặt
Delta nguy hiểm hơn virus gốc và các biến thể khác về nhiều mặt. Nó có thời gian ủ bệnh là 4 ngày, thay vì 6 ngày, khiến cho người mắc bệnh nhanh hơn. Ở giai đoạn đầu của đại dịch, mỗi người nhiễm virus lây lan cho trung bình 2-3 người. Nhưng hiện tại, trung bình mỗi người nhiễm Delta lây cho 6 người khác.
Theo covariants.org, một công ty nghiên cứu ở Bern, Thụy Sĩ, tính đến tuần trước, biến thể Delta đã gây ra ít nhất 92% ca nhiễm mới ở Mỹ và là thủ phạm của các làn sóng dịch nguy hiểm bùng khắp hầu khắp các khu vực trên thế giới.
Nhân viên y tế tại một khu cấp cứu bệnh nhân COVID-19 ở New Delhi, Ấn Độ. Ảnh: Getty
Các nhà khoa học đã xác định trình tự các đột biến của Delta nhưng vẫn đang cố gắng tìm hiểu tầm quan trọng của chúng. Bà Angela Rasmussen, nhà virus học tại Tổ chức Vaccine và Bệnh truyền nhiễm của Đại học Saskatchewan (Canada) cho biết: Các nhà khoa học có hiểu biết tốt nhất về các đột biến trên cái gọi là protein gai - thứ nhô ra khỏi bề mặt của virus giống như một chiếc gậy, và được nghiên cứu nhiều nhất vì sự phân chia ghê gớm của nó. Virus SARS-CoV-2 sử dụng protein gai để xâm nhập vào các tế bào của con người, và những thay đổi trong gai có thể giúp virus tránh được các kháng thể.
Theo ông Vaughn Cooper, Giáo sư vi sinh và di truyền học phân tử tại Đại học Pittsburgh (Mỹ) cho biết: Các nhà khoa học tin rằng một trong những khu vực quan trọng nhất của gai là vùng liên kết thụ thể - một phần của protein cho phép virus bám vào thụ thể trên bề mặt tế bào của chúng ta.
Thụ thể giống như các ổ cắm hoặc dock nối cho phép các protein tương tác với tế bào. Một khi virus xâm nhập vào thế bào, nó có thể gây ra sự tàn phá, chiếm đoạt bộ máy di truyền của tế bào và biến chính nó thành một nhà máy sản xuất virus.
Các loại vaccine hiện tại vẫn có tác dụng cao trong ngăn ngừa biến thể Delta gây các triệu chứng nặng.
Sự kết hợp các "vũ khí" đáng ngại
Sự lây lan nhanh chóng của biến thể Delta đặc biệt đáng ngạc nhiên vì nó thiếu 2 đột biến khiến các biến thể trước đó trở nên đáng sợ.
Delta không có đột biến gai N501Y được tìm thấy trong các biến thể Alpha, Beta và Gamma, vốn cho phép chúng xâm nhập tế bào thành công hơn virurs gốc. Đột biến đó đã thay đổi một axit amin - một khối cấu tạo của protein - trong vùng liên kết thụ thể.
Delta cũng thiếu đột biến E484K, vốn đã tạo ra biến thể Gamma đáng lo ngại. Sự thay đổi di truyền này, còn được gọi là "Eek", cho phép virus lây nhiễm cho cả những người đã được tiêm chủng.
"Chữ D' trong Delta là viết tắt của 'Different (khác biệt) và Detour (đường vòng) dẫn đến một con đường đột biến gien khác", Eric Topol, Giám đốc và là người sáng lập Viện Nghiên cứu Scripps, nói và nhận xét: "Nhưng nó không có nghĩa là 'diệt vong'", đồng thời lưu ý rằng "các vaccine COVID-19 hiện có hầu như vẫn có hiệu quả bảo vệ đối với biến thể Delta".
Vaccine bảo vệ con người khỏi COVID-19 bằng cách cung cấp cho họ các kháng thể tự gắn vào protein gai, ngăn không cho virus xâm nhập vào tế bào. Bằng cách giảm đáng kể số lượng virus xâm nhập vào tế bào, vaccine có thể ngăn người nhiễm phát triển các triệu chứng nặng và giúp họ ít khả năng lây nhiễm sang người khác.
Người dân lấy mẫu xét nghiệm COVID-19 tại tỉnh Hồ Nam, Trung Quốc ngày 31/7. Ảnh: Xinhua
Trên thực tế, Delta cũng có chung các đột biến với các biến thể "thành công" khác. Giống như tất cả các biến thể đã được xác định, biến thể Delta chứa một đột biến gai là D614G , còn được gọi là "Doug".
Các nhà khoa học tin rằng Doug làm tăng mật độ của protein gai trên bề mặt của các phần tử virus và giúp virus xâm nhập vào tế bào dễ dàng hơn.
Delta cũng có một đột biến gai được gọi là P681R , gần giống với đột biến trong biến thể Alpha dường như gây ra tải lượng virus cao hơn ở bệnh nhân. Những người nhiễm biến thể Delta có lượng virus trong đường hô hấp cao gấp 1.000 lần, điều này khiến họ có khả năng rất cao lây lan virus khi hắt hơi, ho hoặc nói chuyện.
Giáo sư Cooper cho biết, đột biến P681R, cũng có ở biến thể Kappa, được tìm thấy ở đầu một phần của bộ gien được gọi là vị trí phân cắt furin. Furin là một enzym tự nhiên của con người bị virus SARS-CoV-2 chiếm quyền điều khiển, sử dụng nó để cắt protein gai tạo ra hình dạng tối ưu để xâm nhập vào tế bào. Đột biến mới làm cho việc "tạo hình" đó hiệu quả hơn.
Một đột biến khác ở Delta - cũng được tìm thấy ở biến thể Kappa và Epsilon - được gọi là L452R . Các thí nghiệm cho thấy đột biến này, cũng ảnh hưởng đến vùng liên kết thụ thể, có tác dụng ngăn cản kháng thể vô hiệu hóa virus.
Minh hoạ các vị trí đột biến chính ở biến thể Delta. Ảnh: Science
Những đột biến nói trên dường như trở nên đáng sợ hơn khi tồn tại cùng một nhóm thay vì một mình.
Những thay đổi về gien "chắc chắn đang tạo ra điều gì đó, nhưng tại sao sự kết hợp đó lại làm cho biến thể Delta đáng sợ hơn thì không hoàn toàn rõ ràng. Đặt chúng lại với nhau thì mọi chuyện mới đáng ngại", ông Bedford nói.
Những "vũ khí" của riêng Delta
Biến thể Delta cũng đã phát triển những đột biến di truyền không thấy ở các biến thể khác. Một đột biến như vậy được gọi là D950N . "Đột biến này có thể là duy nhất. Chúng tôi không thấy điều đó ở bất kỳ nơi nào khác", ông Cooper cho biết.
Theo chuyên gia này, đột biến D950N khác với các đột biến khác vì nó nằm bên ngoài vùng liên kết thụ thể trong một khu vực của bộ gien SARS-CoV-2, giúp virus kết hợp với tế bào người. Việc hợp nhất với các tế bào của con người cho phép SARS-CoV-2 đưa vật liệu di truyền của nó vào các tế bào đó.
Đột biến này có thể ảnh hưởng đến loại tế bào mà virus lây nhiễm, có khả năng gây hại cho các cơ quan và mô khác nhau. Ngoài ra, các đột biến ở vùng này cũng có liên quan đến lượng virus cao hơn.
Chưa hết, biến thể Delta cũng chứa các đột biến trong một phần của protein gai được gọi là vùng cổng-N, vốn cung cấp một "siêu vị trí" cho các kháng thể bám vào virus và ngăn chặn nó xâm nhập vào tế bào - Tiến sĩ Hana Akselrod, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Trường Y khoa & Khoa học Sức khỏe - Đại học George Washington (Mỹ), giải thích.
Những đột biến này làm cho các kháng thể đơn dòng kém hiệu quả hơn trong việc xử lý COVID-19 và làm tăng khả năng giúp biến thể Delta để thoát khỏi các kháng thể do vaccine tạo ra. Điều đó có thể giải thích tại sao những người đã được tiêm chủng vẫn có nhiều khả năng bị nhiễm biến thể Delta cao hơn biến thể khác, dù đa số chỉ gây ra bệnh nhẹ nhưng vẫn cho phép họ lan truyền virus.
Đường đi tương lai của biến thể Delta
Các nhà khoa học cho biết không thể dự đoán chính xác Delta sẽ hoạt động như thế nào trong tương lai, mặc dù ông Eric Topol nói "nó sẽ trở nên tồi tệ hơn". Ông lưu ý rằng các đợt bùng phát dịch do biến thể Delta có xu hướng kéo dài từ 10 đến 12 tuần khi virus "càn quét" các cộng đồng dân cư nhạy cảm.
Nếu Mỹ tiếp tục theo mô hình đã thấy ở Anh và Hà Lan, các ca lây nhiễm có thể tăng từ mức trung bình 7 ngày hiện tại là 42.000 ca lên 250.000 ca /ngày. Tuy nhiên, ôn Topol cho biết Mỹ không có khả năng chịu tỷ lệ tử vong cao như ở Ấn Độ, Tunisia và Indonesia vì một nửa dân số của họ đã được tiêm chủng đầy đủ.
Mặc dù một số nghiên cứu đã kết luận rằng vaccine Johnson & Johnson (tiêm 1 mũi duy nhất) kích thích các kháng thể mạnh mẽ và bền bỉ chống lại biến thể Delta, một báo cáo mới cho thấy các kháng thể tạo ra bởi một mũi tiêm có thể không đủ để vô hiệu hóa biến thể này. Các tác giả của nghiên cứu đó - từ Trường Y khoa Grossman, Đại học New York, cho rằng có thể cần dùng liều thứ hai.
Trong khi đó, hai liều vaccine Pfizer-BioNTech bảo vệ 94% người khỏi bất kỳ triệu chứng nhiễm trùng nào do biến thể Alpha, và 88% đối với biến thể Delta, theo một nghiên cứu mới trên Tạp chí Y học New England. Hai liều vaccine AstraZeneca bảo vệ 75% người khỏi bệnh Alpha và 67% trước Delta.
Giáo sư vi sinh vật tiến hoá Bedford cho biết, cách tốt nhất để làm chậm sự tiến hóa của các biến thể là chia sẻ vaccine với thế giới, tiêm chủng cho càng nhiều người càng tốt. Bởi vì virus chỉ trải qua những thay đổi di truyền khi chúng lây lan từ vật chủ này sang vật chủ khác, việc ngừng truyền nhiễm sẽ khiến chúng không có cơ hội đột biến.
Điểm danh những quốc gia bắt buộc tiêm vaccine COVID-19 Sự gia tăng mạnh mẽ các ca nhiễm COVID-19 mới do biến thể Delta và tỷ lệ tiêm chủng giảm đã khiến nhiều chính phủ phải áp đặt quy định bắt buộc tiêm vaccine COVID-19, hoặc những rào cản với người không chịu tiêm phòng. Người dân xếp hàng để xét nghiệm COVID-19 miễn phí ở Bangkok, Thái Lan ngày 15/7/2021. Ảnh: Reuters...