Giảo cổ lam: Tri thức bản địa Hoàng Liên Sơn và giá trị y học hiện đại

Tại các vùng núi cao Hoàng Liên Sơn, nơi người H’Mông, Dao sinh sống, có một loại dây leo hoang dã được dùng hãm nước uống hằng ngày để xua tan mệt mỏi là cây Bsa.

Theo y học hiện đại đây chính là giảo cổ lam , một báu vật cho sức khỏe tim mạch và mỡ máu.

Tại một số bản làng hẻo lánh thuộc dãy Hoàng Liên Sơn, đặc biệt là khu vực Sa Pa (Lào Cai) hay Phansipang (Lai Châu). Dù sống ở điều kiện khí hậu khắc nghiệt, quanh năm sương mù và lao động nặng nhọc, người dân tộc thiểu số nơi đây (chủ yếu là người H’Mông, người Dao) lại có sức khỏe dẻo dai và tuổi thọ trung bình đáng nể.

Khi tìm hiểu về thói quen sinh hoạt, các nhà nghiên cứu phát hiện ra một điểm chung: người dân ở đây, bất kể già trẻ, đều có thói quen hãm một loại dây leo mọc hoang để uống thay trà. Họ gọi loại cây này bằng cái tên mộc mạc là cây Bsa. Họ tin rằng, thứ nước uống có vị đắng nhẹ, sau đó ngọt hậu này chính là thứ giúp họ xua tan mệt mỏi sau một ngày lên nương, giúp ăn ngon, ngủ sâu và giữ cho cơ thể luôn khỏe mạnh.

Những ghi nhận ban đầu đầy hứa hẹn đó đã mở đường cho hàng loạt nghiên cứu khoa học chuyên sâu. Và cây Bsa ngày nào giờ đã được cả thế giới biết đến với cái tên chính thức: Giảo cổ lam ( tên khoa học: Gynostemma pentaphyllum ), hay còn được mệnh danh là Sâm Nam, Cây Bảy lá hoặc cây trường sinh.

Giảo cổ lam được sử dụng trong các bài thuốc giúp ổn định huyết áp, hỗ trợ giảm mỡ máu …

Công dụng đa dạng từ dược liệu quý Giảo cổ lam

Tri thức của người dân tộc bản địa tuy mộc mạc nhưng lại vô cùng chính xác. Họ không dùng Giảo cổ lam để chữa một căn bệnh cụ thể nào, mà dùng nó như một loại nước uống bồi bổ, tăng cường sức khỏe tổng thể. Khi cảm thấy mệt mỏi, uể oải, chỉ cần uống một bát nước hãm Giảo cổ lam, họ sẽ cảm thấy tinh thần sảng khoái, cơ thể lấy lại được sức lực.

Phụ nữ trong bản dùng nó để giữ vóc dáng, giúp da dẻ hồng hào. Người già uống để ăn ngon miệng, ngủ ngon giấc và giảm đau nhức xương khớp. Trẻ con uống để tăng sức đề kháng, ít ốm vặt. Chính công dụng đa dạng và hiệu quả duy trì sức khỏe bền bỉ này đã khiến các nhà khoa học tiến hành thêm các nghiên cứu về loại cây này.

Cách sử dụng của người dân cũng rất đơn giản. Họ thu hái toàn bộ phần thân và lá của dây leo, có thể dùng tươi hoặc phơi khô trong bóng râm (âm can) để dùng dần. Khi dùng, họ chỉ cần lấy một nắm nhỏ, rửa sạch, hãm với nước sôi già, giống hệt như cách chúng ta pha trà. Nước giảo cổ lam có màu xanh vàng nhạt, ban đầu uống thấy vị đắng nhẹ nơi đầu lưỡi, nhưng ngay sau đó là vị ngọt thanh lan tỏa, đọng lại rất lâu trong cổ họng, tạo cảm giác khoan khoái, dễ chịu.

Sự khám phá giảo cổ lam ở Việt Nam là một trong những ví dụ điển hình nhất cho việc khoa học tiếp thu từ kinh nghiệm dân gian. Nếu không có thói quen uống cây Bsa của người H’Mông, người Dao, có lẽ chúng ta đã bỏ lỡ một trong những dược liệu quý giá nhất của núi rừng Tây Bắc.

Tại các vùng núi cao Hoàng Liên Sơn có nhiều dược liệu quý tốt cho sức khỏe

Phân tích khoa học về báu vật của người H’Mông

Điều khiến giảo cổ lam gây chú ý lớn trong giới y học là khi các nhà khoa học tiến hành phân tích thành phần của nó. Họ đã phát hiện ra một điều đáng kinh ngạc: loại dây leo này chứa một lượng lớn các hợp chất saponin – hoạt chất quý giá nhất tạo nên công dụng của Nhân sâm.

Thậm chí, giảo cổ lam còn chứa tới hơn 80 loại saponin khác nhau, trong đó có nhiều loại có cấu trúc hóa học giống hệt với saponin có trong nhân sâm và sâm Ngọc Linh (được gọi là Gypenosides).

Các nghiên cứu khoa học hiện đại, cả trong phòng thí nghiệm và trên lâm sàng, đã chứng minh hàng loạt công dụng quý giá của giảo cổ lam, hoàn toàn trùng khớp với kinh nghiệm sử dụng để bồi bổ sức khỏe của người dân bản địa:

Giảm mỡ máu (Giảm Cholesterol ): Đây là công dụng nổi bật và được biết đến nhiều nhất. Giảo cổ lam được chứng minh là cực kỳ hiệu quả trong việc làm giảm cholesterol xấu (LDL), giảm triglyceride , đồng thời tăng cholesterol tốt (HDL). Nó giúp ngăn ngừa xơ vữa động mạch, tai biến.

Ổn định huyết áp và bảo vệ tim mạch : Giảo cổ lam có tác dụng điều hòa huyết áp hai chiều. Nó giúp hỗ trợ hạ huyết áp ở người bị cao huyết áp và ngược lại, giúp tăng huyết áp ở người bị huyết áp thấp. Cơ chế điều ứng này vô cùng quý giá, giúp ổn định hệ tim mạch một cách bền vững.

Hỗ trợ điều trị tiểu đường: Các hoạt chất trong Giảo cổ lam giúp kích thích tuyến tụy tăng tiết insulin và tăng sự nhạy cảm của tế bào với insulin, từ đó giúp ổn định đường huyết một cách hiệu quả.

Chống oxy hóa và tăng cường miễn dịch: Lượng saponin và flavonoid dồi dào giúp cơ thể chống lại các gốc tự do, làm chậm quá trình lão hóa, đồng thời kích thích hệ miễn dịch, giúp cơ thể khỏe mạnh và tăng sức chống chọi với bệnh tật.

Từ một loại cây dại được người H’Mông, người Dao dùng để uống cho khỏe người, Giảo cổ lam đã trở thành một dược liệu quý được ứng dụng rộng rãi trong y học hiện đại. Câu chuyện về trà trường sinh là minh chứng rõ ràng nhất cho kho tàng tri thức y học bản địa vô giá, là cầu nối giữa kinh nghiệm ngàn đời và khoa học, mở ra hướng đi mới trong việc chăm sóc sức khỏe cộng đồng từ chính những gì thiên nhiên ban tặng.