Giảm chi phí logistics – tạo đòn bẩy cạnh tranh cho nông sản đồng bằng sông Cửu Long

Các chuyên gia kinh tế cho rằng, tại thời điểm cuối quý I/2021 chi phí logistics lên đến 30% giá thành sản phẩm khiến cho nông sản đồng bằng sông Cửu Long giảm sức cạnh tranh so với nông sản các nước trung khu vực và thế giới. Vấn đề đặt ra làm gì để giảm bớt chi phí này?

Cảng Cái Cui, TP Cần Thơ. Ảnh: TL

Nhiều rào cản

Là vùng trọng điểm kinh tế đất nước, mỗi năm đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đóng góp khoảng 90% sản lượng gạo, 65% sản lượng thủy sản và 70% sản lượng trái cây cho xuất khẩu cả nước. Hằng năm, nhu cầu vận chuyển hàng hóa xuất khẩu của ĐBSCL lên đến hàng chục triệu tấn. Theo phân tích của các chuyên gia, chi phí logistics lại quá cao, hiện tại đang chiếm cao nhất và cao một cách bất hợp lý, cụ thể là lên đến 30% giá thành sản phẩm, trong khi của Thái Lan là hơn 12% và của thế giới là hơn 14%, điều này khiến cho nông sản ĐBSCL giảm sức cạnh tranh.

Tiến sĩ Ngô Trí Long – nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả thuộc Bộ Tài chính cho rằng, trong cạnh tranh thì có cạnh tranh về giá, cạnh tranh về chi phí, cạnh tranh về dịch vụ… còn ở đây không nói về chất lượng, mà tại sao chi phí quá cao… là do logistic của Việt Nam. Cho nên cái này ảnh hưởng đến đầu vào, mà đầu vào cao thì không thể bán với giá thấp được… đó là một trong những vấn đề lớn cần quan tâm.

Bên cạnh đó, cảng biển tại ĐBSCL còn thiếu, nhất là cảng nước sâu cho tàu vận chuyển container xuất khẩu. Trong khi tình trạng một số cảng trọng điểm tại khu vực miền Đông, TP. Hồ Chí Minh thường xuyên quá tải, dẫn tới phí dịch vụ, lưu kho bãi, thời gian chờ đợi đều tăng…

Đại diện một doanh nghiệp chuyên thu mua, sản xuất, tiêu thụ dứa có bề dày thương hiệu tại tỉnh Hậu Giang dẫn chứng, người nông dân mua đầu vào mỗi thứ một nơi, khi thu hoạch thì tập kết, đem tới vựa, từ vựa phân loại rồi lên xe chở đến nhà máy, rồi chiếu xạ, mới đến cảng, lưu kho hoặc xuất đi…, qua nhiều khâu nên giá thành rất tốn kém. “Có đi thu mua trái cây của nông dân mới thấy sự khó khăn, từ đường sá, vận chuyển, chi phí không đáng có, nhiều khi doanh nghiệp rất muốn giúp họ nhưng không đủ khả năng” – đại diện doanh nghiệp này chia sẻ.

Ông Trần Tuấn Kiệt – Công ty Lương thực thực phẩm xuất nhập khẩu miền Nam, chia sẻ về những chi phí logistic doanh nghiệp phải trả thêm phần lớn do hạ tầng yếu kém ở khu vực ĐBSCL.

“Chi phí vận chuyển thuê bên Tân Cảng (Sài Gòn) vận chuyển từ Thốt Nốt, Cần Thơ lên Sài Gòn khoảng 5,5 triệu /1 container, ảnh hưởng giá thành xuất khẩu gạo khi xăng tăng giá. Ví dụ đóng 10 container gạo từ Thốt Nốt, đi đường bộ bị kẹt ở Mỹ Thuận, Cái Bè vì đường cao tốc không mở rộng. Container đến cảng trễ giờ, tàu bị delay (chậm), bị giam ở cảng 7 ngày, 10 công 260 tấn, tương đương 2 tỷ 6, phải trả lãi ngân hàng trong 7 ngày, nguyên nhân là do mảng logistics không hòa đồng.” – ông Kiệt bày tỏ.

Chủ tịch Hiệp hội Rau quả Việt Nam Nguyễn Thanh Bình cho rằng, hoạt động logistics phụ thuộc rất lớn vào cơ sở hạ tầng. Trong khi yếu tố này ở nước ta, đặc biệt là vùng ĐBSCL còn rất thiếu và yếu, sản phẩm thu hoạch xong không được xử lý kịp thời. Chi phí logisctics rất cao trong khi doanh nghiệp đủ khả năng để đầu tư nhà máy, kho bãi…

GS Võ Tòng Xuân, người rất có tâm với nghề nông vùng ĐBSCL nêu, đặc tính “cố hữu” trong sản xuất nông nghiệp lâu nay là mạnh ai nấy làm, đất đai thì của ông bà để lại nên muốn trồng cây gì thì trồng, không ai cản được. “Chúng ta có rất nhiều hợp tác xã, nhưng phần lớn là hình thức, nhiều người nhiều ý, mạnh ai nấy làm. Cả nông dân và doanh nghiệp đều cần đến “cò”. Rất cần thiết phải tập hợp nông dân lại, nhưng không dễ làm, nhà nước phải vào cuộc” – GS Xuân nhấn mạnh.

Cũng theo các chuyên gia, việc xây dựng các cảng biển và cảng sông với tải trọng thấp ở ĐBSCL phải được quan tâm hơn. Nhưng thời gian vừa qua do còn nhiều khó khăn nên việc phát triển giao thông đường thủy ở ĐBSCL còn nhiều vấn đề. Từ đó, việc xuất khẩu không chỉ nông sản mà cả hoa quả ở ĐBSCL bị tăng chi phí, giảm chất lượng khi xuất khẩu ra thị trường thế giới.

Cần sự liên kết đầu tư có trọng điểm, chiều sâu

Theo thống kê của Viện Nghiên cứu và phát triển logistics Việt Nam, khu vực ĐBSCL hiện chỉ có 6 kho lạnh, trong đó 4 kho ở Long An, 2 kho ở Cần Thơ và Hậu Giang, trong khi đó khu vực này có hàng trăm nhà máy sản xuất nông thủy sản, kho của doanh nghiệp thì thiếu hạ tầng lạnh dẫn đến hao hụt sau thu hoạch lên đến 20 – 40%. Ngoài ra, việc phải chịu mức chi phí logistics quá lớn khiến nông sản ĐBSCL rất khó cạnh tranh với các quốc gia trong khu vực khi xuất khẩu ra thị trường thế giới.

Chủ tịch UBND tỉnh Hậu Giang Đồng Văn Thanh cho biết, trong bối cảnh của nền kinh tế vùng ĐBSCL, việc tập trung tăng cường liên kết vùng, tạo điều kiện cho thông thương hàng hóa nông sản là vấn đề cấp bách, để giúp kinh tế vùng phát triển nhanh hơn bằng lợi thế vốn có.

Trong đó, cần sớm có các phương án, chính sách và mô hình hiệu quả, kết nối chuỗi cung ứng toàn diện cho nông sản Việt Nam từ sản xuất – thu hoạch cho đến thông quan – xuất khẩu, hướng tới tối ưu hóa chi phí logistics, tăng lợi thế cạnh tranh cho nông sản vùng ĐBSCL, tạo đầu ra bền vững cho nông dân.

“Để đạt đến kỳ vọng này, cần lắm sự chung tay của tất cả các bộ, ngành, địa phương; trong đó, phải đặc biệt quan tâm cải thiện môi trường đầu tư thông thoáng, thuận lợi, tạo cú hích cho doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực logistics phát triển, đặc biệt là logistics nông sản” – Chủ tịch UBND tỉnh Hậu Giang Đồng Văn Thanh bày tỏ.

Tiến sĩ Ngô Trí Long cho rằng, trong cạnh tranh thì có cạnh tranh về giá, cạnh tranh về chi phí, cạnh tranh về dịch vụ… còn ở đây không nói về chất lượng, mà tại sao chi phí quá cao… là do logistic của Việt Nam. Cho nên cái này nó ảnh hưởng đến đầu vào, mà đầu vào cao thì không thể bán với giá thấp được… Đó là một trong những vấn đề lớn cần quan tâm.

Theo tiến sĩ Lê Đăng Doanh – nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương, việc ĐBSCL chậm phát triển đường cao tốc, kho bãi, các bến cảng và các kho loại có thể dự trữ được nông sản lâu dài… là điểm bất lợi với xuất khẩu hàng nông sản Việt Nam. Nhất là hiện nay xuất khẩu nông sản cần coi trọng về mặt chất lượng, cho nên nông sản Việt Nam bây giờ có rất nhiều sản phẩm có thể xuất khẩu, nhưng rất tiếc là phải xuất khẩu vào các thị trường chưa đòi hỏi chất lượng cao.

Chỉ có rất ít sản phẩm xuất khẩu được sang Liên minh châu Âu hay Nhật Bản, mặc dù Việt Nam đã có những bước tiến rất xa trong việc gia nhập Hiệp định CPTPP và đã ký Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – EU. Sắp tới đây Chính phủ đã nhận thức rõ và sẽ thúc đẩy mạnh mẽ việc nâng cao đầu tư cho kết cấu hạ tầng của ĐBSCL.

Tại phiên họp cuối cùng của Chính phủ khóa XIV hôm 31/3/2021, Thủ tướng Chính phủ cho biết, đã nhất trí về nguyên tắc cho việc vay nguồn vốn quốc tế với tổng số khoảng 2 tỉ USD của Ngân hàng Thế giới, Đức, Pháp… cho mục tiêu phát triển ĐBSCL. Bộ Giao thông vận tải đã chuẩn bị đầu tư mới 39 dự án tại ĐBSCL trong bốn lĩnh vực gồm: đường bộ, hàng hải, đường thủy nội địa và hàng không…, với tổng mức đầu tư khoảng 118.209 tỷ đồng.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cũng đưa ra cảnh báo việc xây dựng cảng ở ĐBSCL sẽ gặp phải nhiều khó khăn do làm đường hay làm cảng ở ĐBSCL là rất tốn kém vì nền móng rất yếu, vật liệu xây dựng không sẵn có, mà làm cảng biển càng khó khăn vì độ bồi lắng rất lớn. Do vậy cần có sự phối hợp, liên kết tính toán thật kỹ lưỡng trong quá trình đầu tư, triển khai có trọng điểm, có chiều sâu các dự án tới đây./.