Gia đình 16 người Afghanistan chen trong phòng tắm trốn Taliban

Huyền Lê21:39 21/08/2021

Khi Taliban gõ cửa căn hộ ở Kabul, gia đình 16 người chen chúc trong phòng tắm, tắt đèn, điện thoại, bịt miệng trẻ con để không bị phát hiện.

Họ không biết điều gì sẽ xảy ra, nhưng không muốn hứng chịu bất kỳ rủi ro nào. Hai thành viên gia đình này bị giết vài năm gần đây và họ đã chứng kiến làn sóng giết chóc khắp Afghanistan trong 12 tháng qua. Chính phủ Afghanistan bị lật đổ cáo buộc Taliban đứng sau những vụ đó.

Riêng tại Kabul, hồ sơ của đại sứ quán Mỹ cho thấy 152 người chết trong các vụ giết người có chủ đích từ tháng 12 năm ngoái đến tháng 7 vừa qua. Hồ sơ không nêu thủ phạm, trong khi Taliban bác bỏ liên quan đến những vụ này.

“Gia đình tôi sợ hãi. Cứ mỗi giây thấy một chiếc ôtô chạy trên đường, họ lại chạy vào nhà vệ sinh trốn”, một thành viên gia đình hiện ở nước ngoài cho biết. “Thực phẩm có hạn và giá cả tăng cao. Tình cảnh nhà tôi thật khủng khiếp”.

Người này đang cố đưa gia đình rời khỏi Afghanistan và kêu gọi nhiều chính phủ cấp thị thực cho họ. Tình cảnh gia đình anh cũng là tình cảnh chung của nhiều gia đình trên khắp Afghanistan từ khi Taliban lần lượt chiếm đóng nhiều thành phố trong chiến dịch quân sự chớp nhoáng.

Lính Taliban tại Herat, Afghanistan ngày 19/8. Ảnh: AFP

Các nhà hoạt động, phụ nữ, cựu quan chức, nhà báo, cựu quân nhân và thành viên các cơ quan tình báo tin rằng họ có lý do để lo sợ cho sự an toàn của mình, dù Taliban đảm bảo không tìm cách trả thù và sẽ trao quyền cho phụ nữ. Việc Taliban thực thi luật Hồi giáo Sharia hà khắc khi lần đầu nắm quyền cách đây 20 năm cũng là lý do khiến nhiều người lo sợ.

Video trên mạng xã hội cho thấy những người đàn ông có vũ trang lục soát nhà hoặc đánh đập người dân trên phố. Reuters không thể xác minh độc lập các video, nhưng chúng làm tăng thêm nỗi sợ hãi của những người mắc kẹt trong nhà và chỉ có thể biết được thông tin bên ngoài qua mạng xã hội.

Phát ngôn viên Taliban chưa phản hồi yêu cầu bình luận về các cuộc khám xét nhà trong tuần này cũng như những chiến thuật đe dọa.

Tại cuộc họp báo đầu tiên kể từ khi lên nắm quyền, Taliban cho biết phụ nữ sẽ được phép làm việc theo luật Hồi giáo, các tổ chức phi chính phủ phải tiếp tục hoạt động và Taliban sẽ không trả thù bất cứ ai.

Tuy nhiên, những cam kết đó không làm yên lòng một số người Afghanistan. Reuters đã trò chuyện với 4 gia đình đang trốn ở Afghanistan. Một trong hai quan chức chính phủ giấu tên cho biết ông và gia đình đã cố đáp chuyến bay ra khỏi Kabul cuối tuần trước khi Taliban áp sát thành phố, nhưng bất thành.

“Chẳng có gì đáng tin”, ông nói, đề cập những cam kết của Taliban hồi đầu tuần.

Một cựu quan chức chính phủ khác nói rằng Taliban dường như đã biết rõ công việc và tài sản của ông khi đến thẩm vấn. Xe của ông bị đưa đi và kể từ đó ông đã cố lẩn tránh.

Video đang HOT

“Những gì chúng tôi thấy là một chiến dịch đe dọa mọi người bằng cách đến nhà và tìm kiếm họ”, Thomas Ruttig, đồng Giám đốc Mạng lưới các nhà phân tích Afghanistan (AAN), cho biết. “Không nhất thiết để bắt hoặc giết, nhưng điều đó đã đủ đáng sợ. Nó cũng cho thấy Taliban đã chuẩn bị danh sách và biết rõ những người họ đang tìm kiếm”.

Theo Ajmal Omar Sinwari, phát ngôn viên lực lượng an ninh Afghanistan của chính quyền cũ, những người đối mặt nguy cơ cao nhất là lính đặc nhiệm, cảnh sát và lực lượng chống khủng bố. Một báo cáo tình báo của Na Uy được chia sẻ với Liên Hợp Quốc cho biết Taliban đang vây bắt quan chức quân đội, cảnh sát và tình báo, đồng thời sẽ bắt người thân của bất kỳ ai không tới thẩm vấn.

Tổ chức Ân xá Quốc tế nói rằng một cuộc điều tra cho thấy Taliban đã sát hại 9 người đàn ông dân tộc Hazara sau khi giành quyền kiểm soát tỉnh Ghazni tháng trước, làm dấy lên lo ngại Taliban, với các thành viên chủ yếu là người Hồi giáo dòng Sunni, sẽ nhắm vào người Hazara theo dòng Shiite.

Đài truyền hình Đức DW cũng nói rằng Taliban đang săn lùng một nhà báo của họ và đã bắn chết một thành viên trong gia đình anh, làm bị thương nặng một người khác. Nhà của ba nhà báo khác cũng bị đột kích.

Taliban hiện chưa bình luận về các thông tin trên.

Một nhà hoạt động nữ quyền sống ở Kabul nói rằng hầu hết những phụ nữ mà cô biết đều đã cố gắng rời khỏi đất nước hoặc đang lẩn trốn. Họ cũng cố xóa dấu vết hoạt động trên mạng xã hội. Chỉ trong vài ngày, phụ nữ đã ngừng giao tiếp, kể cả nhắn tin riêng, xóa thông tin cá nhân trên Facebook và rời khỏi các nhóm WhatsApp. “Họ nghĩ Taliban có thể đang kiểm tra”, nhà hoạt động cho hay.

Afghanistan được - mất trong 20 năm nội chiến với Taliban

Phụ nữ Afghanistan đã có cuộc sống dễ thở hơn trong 20 năm qua, nhưng xung đột cũng khiến hàng nghìn người chết, hàng triệu người mất nhà cửa.

Taliban từng cai trị Afghanistan giai đoạn 1996-2001, trước khi bị Mỹ và đồng minh lật đổ trong chiến dịch can thiệp quân sự quy mô lớn. Kể từ khi Taliban mất quyền lực, người dân Afghanistan đã chứng kiến những thay đổi lớn trong cuộc sống 20 năm qua, đặc biệt là việc nhiều trẻ em gái và phụ nữ đã có thể đi học và vào đại học. Giờ đây, khi Taliban giành lại quyền kiểm soát, họ đối mặt tương lai bất định.

Sau khi Mỹ rút quân chóng vánh khỏi Afghanistan, Taliban đã thắng như chẻ tre trước quân đội chính phủ Afghanistan và lên nắm quyền chỉ trong vài tuần. Khi Taliban tiến vào thủ đô Kabul, nhiều người dân cuống cuồng chạy trốn khỏi Afghanistan vì lo sợ phải tiếp tục sống dưới luật lệ hà khắc do nhóm này đặt ra.

Khu vực kiểm soát ở Afghanistan ngày 9/7 và 16/8. Đồ họa: BBC .

20 năm nội chiến đã khiến hàng nghìn chiến binh cả hai bên thiệt mạng ở Afghanistan và nước láng giềng Pakistan. Dân thường cũng bị cuốn vào cuộc xung đột. Họ chết trong các cuộc không kích của liên quân và các cuộc tấn công có chủ đích của Taliban.

Con số thương vong dân thường vào năm 2021 đã cao hơn đáng kể so với cùng kỳ năm 2020, trước khi Taliban càn quét khắp đất nước. Từ năm 2001 đến 2021, 3.586 lính Mỹ và đồng minh, 75.971 binh lính và cảnh sát Afghanistan, 78.314 dân thường và 84.191 chiến binh nhóm đối lập (bao gồm Taliban) đã chết, theo dữ liệu của Viện Các vấn đề Quốc tế và Công cộng Watson, Đại học Brown.

Liên Hợp Quốc cho rằng số dân thường thiệt mạng gần đây gia tăng là do các vụ sử dụng các thiết bị nổ tự chế (IED) và ám sát được Taliban thực hiện. Phụ nữ và trẻ em chiếm 43% thương vong dân thường ở Afghanistan vào năm 2020.

Nhiều năm nội chiến cũng đã khiến hàng triệu người phải rời bỏ nhà cửa , một số phải tị nạn ở các nước láng giềng hoặc tìm cách đến những nơi xa hơn. Nhiều người trở thành người vô gia cư ở Afghanistan, cùng với hàng triệu người đang phải đối mặt với khó khăn và đói kém.

Năm ngoái, hơn 400.000 người đã phải di tản do xung đột. Kể từ năm 2012, khoảng 5 triệu người đã bỏ trốn và không thể trở về nhà. Theo cơ quan nhân quyền của Liên Hợp Quốc, Afghanistan có dân số di cư lớn thứ ba thế giới.

Nhiều người đã di tản khi Taliban càn quét qua đất nước. Văn phòng Điều phối các Vấn đề Nhân đạo của Liên Hợp Quốc (OCHA) cho biết hơn 17.500 người đã chạy đến Kabul từ ngày 1/7 đến ngày 15/8.

Covid-19 cũng gây thêm gánh nặng cho các nguồn tài nguyên toàn quốc, việc đóng cửa cũng như hạn chế di chuyển đã ảnh hưởng đến khả năng kiếm sống của nhiều người, đặc biệt là ở các vùng nông thôn. Theo OCHA, hơn 30% dân số đang phải đối mặt với tình trạng mất an ninh lương thực ở mức độ khẩn cấp hoặc khủng hoảng.

Trẻ em rời trường học sau một kỳ thi ở Afghanistan tháng 7/2019. Ảnh: AFP

Tuy nhiên, trong 20 năm qua, cuộc sống của nhiều người ở Afghanistan đã được cải thiện, đặc biệt là với phụ nữ. Hồi năm 1999, không một nữ sinh nào được học trung học cơ sở và chỉ có 9.000 bé gái học tiểu học.

Đến năm 2003, 2,4 triệu trẻ em gái đã được đi học. Con số này hiện là khoảng 3,5 triệu. Khoảng 1/3 sinh viên tại các trường đại học công lập và tư thục là nữ.

Nhưng theo Unicef, vẫn còn hơn 3,7 triệu trẻ em Afghanistan không được đến trường và 60% trong số đó là bé gái, chủ yếu là do xung đột, thiếu trang thiết bị dạy học đầy đủ và thiếu giáo viên nữ.

Taliban nói rằng họ không còn phản đối việc giáo dục trẻ em gái nữa, nhưng theo Tổ chức Giám sát Nhân quyền, rất ít quan chức Taliban thực sự cho phép nữ sinh trong độ tuổi dậy thì đi học tại các khu vực mà họ kiểm soát.

Trong hai thập kỷ qua, phụ nữ Afghanistan cũng tham gia nhiều vào đời sống xã hội, nắm giữ các chức vụ chính trị và theo đuổi các cơ hội kinh doanh. Năm 2019, hơn 1.000 phụ nữ Afghanistan đã bắt đầu tự kinh doanh, hoạt động vốn bị cấm dưới thời Taliban trước đây.

Hiến pháp Afghanistan đã được thay đổi với quy định rằng phụ nữ nên giữ ít nhất 27% số ghế trong hạ viện và vào tháng 7, họ đã nắm giữ 69 trong số 249 ghế.

Nhiều người Afghanistan đã được tiếp cận điện thoại di động và Internet hơn, bất chấp nhiều vấn đề cơ sở hạ tầng trên khắp đất nước. Hơn 8,6 triệu người, tức khoảng 22% dân số, được truy cập Internet tính đến tháng 1/2021 và hàng triệu người hiện sử dụng mạng xã hội.

Khoảng 68% người dân sở hữu điện thoại di động. Nhưng theo Liên Hợp Quốc, đôi khi dịch vụ di động bị gián đoạn, gây ảnh hưởng đến liên lạc.

Khoảng 80% người trưởng thành ở Afghanistan không có tài khoản ngân hàng, cao hơn mức trung bình của các nước thu nhập thấp. Ngoài lo ngại về an ninh, Ngân hàng Thế giới cho biết nguyên nhân chủ yếu là do niềm tin tôn giáo và văn hóa, sự thiếu tin tưởng vào lĩnh vực tài chính và tỷ lệ hiểu biết về tài chính thấp.

Tại thủ đô Kabul, nơi có những ngôi nhà xây bằng gạch nung truyền thống dọc theo các sườn đồi, đường chân trời của thành phố đã thay đổi trong 20 năm qua, với các cụm nhà cao tầng mọc lên để đáp ứng nhu cầu nhà ở của cư dân thành phố ngày càng đông đúc.

Kabul chứng kiến tốc độ đô thị hóa nhanh chóng sau khi Taliban bị lật đổ năm 2001, khi người dân chuyển đến từ các vùng nông thôn nơi giao tranh tiếp diễn, những người Afghanistan chạy trốn khỏi Taliban trong những năm 1990 trở về nhà từ Pakistan và Iran.

Tỷ lệ người sống dưới mức nghèo đói ở Afghanistan. Đồ họa: BBC

Mặc dù có tốc độ tăng trưởng kinh tế khá nhanh nhờ nguồn viện trợ quốc tế đổ về sau chiến dịch quân sự của Mỹ năm 2001, Afghanistan vẫn là một trong những quốc gia nghèo nhất trên thế giới. Tăng trưởng gần đây cũng chậm lại do dòng viện trợ giảm và tình hình an ninh trở nên tồi tệ hơn.

Một cuộc khảo sát của chính phủ về điều kiện sống giai đoạn 2016-2017 cho thấy hơn 54% dân số sống dưới mức nghèo đói là 2.064 Afghani (31 USD) mỗi người mỗi tháng. Tỷ lệ này đã tăng từ mức khoảng 38% giai đoạn 2011-2012.

Một cuộc khảo của Gallup vào tháng 8/2019 cho thấy hạn hán nghiêm trọng trong vài năm qua ảnh hưởng đến an ninh lương thực. Cứ 10 người Afghanistan thì có 6 người nói rằng họ đã phải chật vật để có đủ tiền mua thực phẩm trong năm trước.

Diện tích trồng cây thuốc phiện ở Afghanistan. Đồ họa: BBC

Afghanistan vẫn là nước sản xuất thuốc phiện lớn nhất thế giới. Giới chức Anh ước tính khoảng 95% lượng heroin tuồn từ nước ngoài vào Anh có nguồn gốc từ Afghanistan.

Theo số liệu của Liên Hợp Quốc, việc trồng cây thuốc phiện ở Afghanistan đã tăng đáng kể trong 20 năm qua và chỉ 12 trong số 34 tỉnh của nước này không trồng cây thuốc phiện, bất chấp các chương trình xóa bỏ và khuyến khích nông dân chuyển sang cây trồng thay thế như lựu hoặc nghệ tây.

Taliban từng thi hành lệnh cấm trồng cây thuốc phiện trong thời gian ngắn vào năm 2001 nhưng sau đó gỡ bỏ. Ma túy đã trở thành nguồn thu nhập hàng triệu USD cho họ và những người khác. Nông dân trồng cây thuốc phiện thường bị buộc phải nộp thuế thu nhập cho Taliban. Bất ổn chính trị, mất an ninh và quá ít cơ hội việc làm được coi là những động lực chính khiến sản xuất cây thuốc phiện gia tăng.

Học giả Vanda Felbab-Brown từ Viện Brookings cho rằng Taliban sẽ tiếp tục cho phép trồng cây thuốc phiện, vì lệnh cấm năm 2001 đã không được lòng người dân, do thu nhập của họ phụ thuộc vào loại cây này.

Lệnh cấm khi đó gây ra "một cơn bão chính trị lớn chống lại Taliban" và Felbab-Brown cho rằng đây là một trong những lý do hàng loạt chiến binh Taliban đào ngũ sau khi Mỹ phát động chiến dịch quân sự của Mỹ, khiến nhóm này thất thủ nhanh chóng.

Taliban thay đổi thế nào sau 25 năm? Taliban một lần nữa cầm quyền và có thể sớm tuyên bố Afghanistan là một tiểu vương quốc Hồi giáo sau lần nắm quyền đầu tiên 25 năm trước. Taliban treo cổ cựu tổng thống Afghanistan Mohammad Najibullah và giành quyền lực sau khi tiến vào thủ đô Kabul năm 1996. 25 năm sau, Taliban đánh bại lực lượng chính phủ Afghanistan do...