Ghenna Dimitrova: Vẻ đẹp trong giọng hát khổng lồ kiểu Ý xuất sắc thế kỷ XX

Dimitrova được nhận định là một giọng nữ cao kịch tính (dramatic soprano) xuất sắc trong nền Opera thế kỷ XX và ghi được dấu ấn lớn.

Sự nghiệp rực rỡ của một Prima Donna đến từ Bulgari

Ghena Dimitrova sinh năm 1941 tại ngôi làng nhỏ Beglezh, thuộc đất nước Đông Âu Bulgari, cách Pleven khoảng 25 km. Trong các nước thuộc khu vực Đông Âu, Bulgari có nền sư phạm thanh nhạc cổ điển rất phát triển, với hệ thống giáo dục đào tạo bài bản, giúp ươm mầm nhiều tài năng ca hát.

Ngay từ nhỏ, Dimitrova đã đam mê âm nhạc và phát triển giọng hát từ rất sớm. Bà tích cực tham gia dàn đồng ca tại trường học và giọng hát đầy nội lực, dày dạn, âm lượng lớn kỳ lạ của bà đã gây ấn tượng với nhiều giáo viên. Điều này giúp Dimitrova được mời thẳng vào học tại Nhạc viện Sofia. Tại đây, bà theo học danh ca kiêm giảng viên danh tiếng Opera Christo Brabarov từ năm 1959 đến năm 1964.

Việc học với Christo Brabarov giúp Dimitrova tìm ra đúng loại giọng của mình để phát triển theo đúng phương pháp luyện tập. Cụ thể, dù giọng khá dày, tối với màu của nữ trung, nhưng Christo Brabarov vẫn khẳng định Dimitrova là một nữ cao và đưa ra các phương hướng giảng dạy giúp bà phát huy quãng cao của mình.

Sau khi học xong tại Nhạc viện Nhà nước Bungari, Dimitrova đi theo con đường sư phạm và bắt đầu dạy hát.

Cột mốc đầu tiên trong sự nghiệp của Dimitrova diễn ra năm 1967, khi bà mới 26 tuổi. Năm đó, nhà nước Bulgari dàn dựng vở Opera Nabucco của Giuseppe Verdi và chiêu mộ một số nữ cao để diễn vai chính Abigaille. Đây là vai diễn khá nặng, đòi hỏi một giọng hát lớn, nội lực và nhiều giọng nữ cao đã phải “bỏ của chạy lấy người” vì không thể theo được. Dimitrova được nhắm đến nhờ chất giọng to khỏe bẩm sinh của mình.

Bà được mời đóng vai trong vở Opera Nabucco của Giuseppe Verdi, do chính nhà nước Bulgari dàn dựng.

Tuy nhiên, trong những bản thu âm đầu tiên, giọng của Dimitrova vẫn chưa đạt đến kích thước đặc trưng cho vai diễn. Bà chưa thực hiện được các nốt C6 chủ lực của vai diễn này, phải bỏ qua nó. Sau này, Dimitrova đã tự rèn luyện thêm và đạt tới các nốt C6 đó. Và hiển nhiên, Nabucco đã trở thành vai diễn đóng đinh tên tuổi, gắn liền với sự nghiệp của Dimitrova. Trong thời gian đó, ở khắp Đông Âu không thể tìm được giọng nữ cao nào hát Nabucco tuyệt vời như Dimitrova.

Trước khi bước ra quốc tế, Dimitrova từng giành chiến thắng trong Cuộc thi Ca hát Quốc tế Sofia năm 1970, giải thưởng cho bà là một khóa học tại La Scala ’s Scuola di Perfezionamento. Tại đây, bà được thụ giáo với giọng Verdian soprano nổi tiếng một thời – Gina Cigna. Giọng hát khổng lồ bẩm sinh và âm sắc có phần góc cạnh thô ráp kiểu Đông Âu của Dimitrova sau quá trình rèn rũa đã trở nên tròn đầy hơn, ấm mượt hơn và đậm chất Ý hơn mà không hề mất đi sức mạnh tự nhiên vốn có. Đó là giọng kịch tính hoàn hảo cho các kịch mục hạng năng của Verdi hay Puccini.

Nhờ đó, Dimitrova có cơ hội tiếp cận với thị trường Opera phương Tây, trước hết là Ý (cái nôi của Opera, nơi hàng trăm danh ca cạnh tranh nhau).

Dimitrova ra mắt lần đầu tại Ý với vai chính Turandot vào năm 1975. Đây cũng là một vai diễn nặng dành riêng cho các nữ cao kịch tính. Không nhiều giọng nữ dám hát vai này nên Dimitrova nhanh chóng được mời vào. Nhiều năm sau này, bà được đứng trên sân khấu nhà hát La Scala (nhà hát Opera danh tiếng nhất châu Âu) cũng với vai Turandot. Diễn chung với bà là những nam danh ca hàng đầu như Plácido Domingo, Franco Zeffirelli.

Trong giai đoạn từ 1974 tới 1975, Dimitrova được mời hát loạt vai chính trong các vở Opera lớn như Tosca, Turandot, Andrea Chenier, Il trovatore và Don Carlo. Vở Turandot do bà tham gia cũng được lưu giữ trong một video sản xuất Arena di Verona từ năm 1983.

Từ châu Âu, Dimitrova tiến sang Mỹ vào năm 1981 với vai diễn Elvira trong Ernani. Bà từng hát tại Trung tâm Nghệ thuật Barbican ở Ponchielli ’s La Gioconda vào năm 1983 trước khi ra mắt Covent Garden cùng năm.

Sự xuất hiện trong một concert tại Carnegie Hall, New York của bà đã gây chấn động với giới phê bình Mỹ, khi lâu lắm rồi khán giả Mỹ mới được chứng kiến một giọng kịch tính thuần Ý đầy đặn như vậy.

Tới năm 1987, Dimitrova được mời tới xuất hiện lần đầu tại Metropolitan Opera ở New York (nhà hát Opera danh tiếng nhất nước Mỹ), cũng với vai Turandot. Có thể thấy, sau Nabucco thì Turandot là vai diễn đem lại đỉnh cao sự nghiệp cho Dimitrova. Bà từng chia sẻ:

“Turandot có thể không phải vai diễn yêu thích của tôi, nhưng nó thể hiện được hết lợi thế trong giọng hát tôi có. Đây là một vai diễn rất nặng, bạn cần có giọng hát lớn và chắc như tiếng kèn đồng mới đảm nhiệm được” (dịch từ tài liệu tiếng Bulgari – - , ).

Nhờ lợi thế giọng dày và tối nên ngoài các vai nữ cao, Dimitrova cũng hát một số vai dành cho giọng nữ trung mezz soprano. Đáng chú ý nhất trong số này là Amneris, được bà trình diễn tại La Scala’s. Năm 1985, bà tham gia vở Aida của Verdi, hát cùng soprano Maria Chiara trong vai chính và Luciano Pavarotti trong vai Radames. Như vậy, Dimitrova là ca sĩ Bulgari hiếm hoi vươn tầm Prima Donna quốc tế.

Sau khi từ giã sân khấu vào năm 2001, Dimitrova vẫn tích cực giảng dạy với tư cách một nhà sư phạm, đào tạo các ca sĩ trẻ. Một trong những học sinh giỏi nhất của bà là giọng nữ cao Elena Baramova.

Với những thành công trong sự nghiệp của mình, Dimitrova được đất nước và người dân quê hương Bulgari nể trọng. Sau khi bà qua đời năm 2005, Chính phủ Bulgari hứa sẽ thành lập một quỹ mang tên bà, dành cho những ca sĩ trẻ triển vọng. Đỉnh Dimitrova ở Nam Cực được đặt theo tên của Ghena Dimitrova vì tính đồ sộ trong giọng hát của bà, không khác nào tảng núi.

Giọng hát nội lực đặc biệt hiếm thấy với vẻ đẹp riêng

Dimitrova được nhận định là một giọng nữ cao kịch tính (dramatic soprano) xuất sắc trong nền Opera thế kỷ XX và ghi được dấu ấn lớn. Bà sở hữu chất giọng to khỏe bẩm sinh, có âm sắc đanh dày, âm lượng khổng lồ, khi lên cao trào tạo được sự cuồn cuộn, bão táp như những trận cuồng phong.

Nét đặc biệt trong giọng hát của Dimitrova là màu sắc tối, dày như một nữ trung nhưng có thể vươn tới B5, C6 khi lên cao trào. Các quãng cao của Dimitrova đạt tới mức âm lượng hiếm thấy và độ rung rất khốc liệt, đúng nghĩa kịch tính. Nhiều người mô tả giọng hát Dimitrova khi lên cao không khác nào cỗ máy nghiến cỡ bự, có thể nghiền nát mọi thứ trong không gian, diễn đạt tốt cảm xúc giận dữ, phẫn nộ tột cùng của nhân vật.

Giá trị và đóng góp lớn nhất của Dimitrova là sử dụng giọng hát khổng lồ của mình đầy cảm xúc khi hát nhạc Verdi (dành cho các spinto soprano).

Ở thời của Dimitrova (vào thập niên 80), vì thiếu những giọng hát lớn thực sự cho kịch mục Opera Ý nên đa số spinto, full lirico phải hát vai rất nặng vượt ngoài loại giọng của họ.

Chẳng hạn, Mirella Freni phải hát Aida, Elisabetta; Montserrat Caballe phải hát Turandot, hay Renatta Scotto hát từ Gioconda đến Abigaille. Đây là những vai diễn rất nặng mà ngay cả một giọng spinto soprano Verdian thuần chủng như Tebaldi còn đắn đo cân nhắc, thậm chí chưa dám đụng tới.

Cần biết rằng, những giọng kịch tính theo phong cách thuần Ý hoàn toàn khác các giọng kịch tính kiểu Wagnerian (âm thanh gai góc, sắc cạnh như Birgit Nilsson).

Trong thập niên 80, phần lớn các giọng kịch tính thuần đều chuyển sang hát Wagner, Strauss (trường phái kịch tính khác Opera Ý), trong khi các kịch mục Verdi (kịch tính kiểu Ý) thì bị bỏ sang cho những giọng trữ tình hạng nhẹ. Điều này khiến khán giả không còn được thưởng thức những vở Opera nặng của Verdi với một giọng hát lớn đúng nghĩa theo kiểu Renata Tebaldi, Maria Callas hay Leontyne Price…

Thời điểm này, chỉ còn duy nhất Ghena Dimitrova dù sở hữu giọng hát khổng lồ nhưng kiên quyết không hát Wagner, Strauss như những giọng kịch tính khác, vẫn trung thành với Opera Verdi, Verismo. Hành động này có vẻ khá cực đoan và nhiều khán giả sau này tiếc nuối vì không được nghe Dimitrova hát Wagner. Tuy nhiên, nhờ đó mà công chúng trong thập niên 80 vẫn còn được thưởng thức những vai diễn nặng của Verdi qua giọng hát dày, lớn, truyền cảm, dữ dội như Dimitrova.

Đặc biệt hơn cả, vì hát Opera Ý nên Dimitrova vẫn giữ được sự tròn trịa, mượt mà, ấm áp trong giọng hát khổng lồ của mình, không quá sắc bén, gai góc như các giọng kịch tính kiểu Wagnerian. Nói cách khác, Dimitrova là một giọng nữ cao kịch tính khác biệt với phần còn lại trong thập niên 80.

Đến tận ngày nay, Dimitrova vẫn là một trong những cái tên tiêu biểu được công chúng nhắc tới về loại giọng nữ cao kịch tính. Bà thường được đem ra so sánh với các huyền thoại như Birgit Nilsson, Flagstad dù chưa từng hát Wanger. Trong thời đỉnh cao, tiếng hát Dimitrova làm lu mờ cả những giọng kịch tính đang rất được yêu thích lúc bây giờ là Eva Marton hay Hildegard Behren.

Như đã nói, một trong những vai diễn để đời của Dimitrova là Turandot. Thực ra, vai diễn này vốn đã được ghi dấu bởi nhiều tên tuổi lớn như Maria Callas, Birgit Nilsson nhưng Dimitrova vẫn tiếp thêm một nguồn sinh khí cho nó, với giọng hát cuồng nộ, dữ dội và âm sắc mượt mà.

Vai Turandot của Dimitrova gần như không có gì để chê. Chỉ một vài người khó tính không thích việc giọng hát quá lớn của bà đàn áp mọi tenor hát chung, đặc biệt ở những note Đô cao. Tuy nhiên, đa số khán giả lại thích thú trước những cơn lốc âm thanh cuồn cuộn ấy.