Dự phòng và tầm soát sớm đột quỵ

Đột quỵ là một trong những nguyên nhân gây tử vong và tàn phế hàng đầu ở mọi quốc gia. Đột quỵ có thể xảy ra tại mọi thời điểm trong cuộc đời và không loại trừ một ai. Vậy đột quỵ có dự phòng được không? Tầm soát và phát hiện sớm như thế nào?

Điều trị đột quỵ thành công chỉ 50%

Các bác sĩ đang cấp cứu can thiệp cho bệnh nhân.

PGS.TS.BS Nguyễn Huy Thắng, Trưởng Khoa Bệnh lý mạch máu não, Chủ nhiệm Bộ môn Nội thần kinh, Bệnh viện (BV) 115, Chủ tịch Hội Đột quỵ TP Hồ Chí Minh, cho biết: Đột quỵ thường gặp ở lứa tuổi trên 60. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là người trẻ không bị đột quỵ.

Không những thế, gần đây đột quỵ có xu hướng tăng ở người trẻ. Bệnh nhân bị đột quỵ lứa tuổi từ 20-30 tuổi cũng khá nhiều. Đột quỵ ở người trẻ liên quan đến bệnh lý bẩm sinh: tim, bất thường chức năng đông máu… Ở châu Á, có bệnh lý xơ vữa mạch máu trong não ở người trẻ, có em bé rất nhỏ nhưng mạch máu xơ vữa như bà cụ 90 tuổi và xảy ra nhiều hơn các nơi khác.

Hiện nay, có rất nhiều tiến bộ trong chẩn đoán, điều trị đột quỵ. Theo PGS.TS.BS Nguyễn Huy Thắng, dù bệnh nhân đến rất sớm, điều trị ở các trung tâm đột quỵ hàng đầu thì khả năng thành công chỉ 50%. Cứu sống bệnh nhân không phải là thành công. Thành công là bệnh nhân quay lại cuộc sống bình thường sau 3 tháng. Có 50% thất bại, trong đó có 10% tử vong, số còn lại được cứu sống nhưng đi lại với cây gậy.

Đột quỵ luôn có nguyên nhân, trong đó 90% từ cao huyết áp, tiểu đường không kiểm soát, hút thuốc lá (yếu tố nguy cơ quan trọng gây đột quỵ), tăng mỡ máu, béo phì… Theo bác sĩ, có “thủ phạm”, tức là hoàn toàn có thể phòng ngừa được. Nếu đã có những bệnh trên thì điều trị, kiểm soát các chỉ số ở mức bình thường. Đồng thời duy trì sống lành mạnh, không hút thuốc lá, uống ít rượu, bia thì khả năng bị đột quỵ rất thấp.

Đột quỵ chia làm 2 dạng: thiếu máu não (tắc, hẹp mạch máu não) chiếm 80% trường hợp và xuất huyết não (vỡ mạch máu não) chiếm 20% trường hợp. Nguyên tắc chung của điều trị đột quỵ là khai thông lại mạch máu bị tắc nghẽn hay bịt lại các điểm vỡ mạch máu trong não càng sớm càng tốt.

Ai cần tầm soát đột quỵ?

Theo TS.BS Trần Chí Cường, Chủ tịch Hội Can thiệp thần kinh TP Hồ Chí Minh, Giám đốc BV Đột quỵ tim mạch Cần Thơ, ĐBSCL có khoảng 10.000 trường hợp đột quỵ/năm. Riêng TP Cần Thơ có khoảng 1.000 trường hợp. Khi người dân ở khu vực ĐBSCL, nhất là các tỉnh xa, chẳng hạn như tỉnh Cà Mau có dấu hiệu nghi ngờ đột quỵ: nói khó, miệng méo, tê yếu tay chân… không nên chạy thẳng lên TP Hồ Chí Minh vì đường quá xa.

Nếu tại các tỉnh có đơn vị điều trị đột quỵ thì nên đến đó. Ở đó, bệnh nhân được chụp CT Scan, chẩn đoán ngay có bị đột quỵ không, xác định ngay bệnh nhân bị xuất huyết não hay nhồi máu não. Nhồi máu não, nếu mạch máu nhỏ, thì tiêm tiêu sợi huyết; tắc nghẽn mạch máu lớn thì chuyển đi ngay đến các cơ sở y tế có triển khai để bệnh nhân được cứu chữa tốt nhất trong thời gian vàng.

Đa số các BV tuyến tỉnh chưa triển khai cấp cứu tái thông do tắc nghẽn mạch máu lớn bằng dụng cụ lấy huyết khối trong lòng mạch. Do đó cần phối hợp chặt chẽ giữa các BV với nhau. Trong năm qua, nhiều bệnh nhân ở các tỉnh được chuyển đến BV Đột quỵ tim mạch Cần Thơ trong thời gian vàng.

Hiện nay, người dân có kiến thức về đột quỵ, giờ vàng điều trị. Tuy nhiên, mới chỉ có 22% bệnh nhân đến điều trị tại BV Đột quỵ Tim mạch Cần Thơ trong giờ vàng. Những trường hợp này do người thân hiểu biết, đưa bệnh nhân đến sớm, được cứu chữa rất tốt. Trong thực tế, có bệnh nhân đến BV chỉ sau 1 giờ có dấu hiệu đột quỵ. Không phải là bác sĩ hay công nghệ, mà nhờ người thân đưa đến sớm đã cứu bệnh nhân.

Đáng tiếc vẫn còn tới 78% đến muộn do không hiểu biết, khi có dấu hiệu bị đột quỵ, vẫn để ở nhà. TS.BS Trần Chí Cường khuyến cáo: Khi có dấu hiệu bị đột quỵ thì gọi ngay số điện thoại [phone] (tổng đài tư vấn, cấp cứu của BV) để được hướng dẫn cấp cứu, điều trị. Tùy theo vị trí, chúng tôi sẽ kết nối với BV gần nhất điều trị tốt nhất cho bệnh nhân.

Về tầm soát sớm, để tránh lãng phí, nên tầm soát cho người có dấu hiệu đột quỵ như: méo miệng, nói khó, nói đớ, tê yếu tay chân… bệnh nhân từng bị đột quỵ, người có yếu tố nguy cơ, bệnh nền như cao huyết áp, đái tháo đường, béo phì, hút thuốc lá, nghiện rượu, bệnh tim mạch…

Tại BV Đột quỵ tim mạch Cần Thơ, BV trang bị CT 128 lát cắt, MRI 3 Tesla, can thiệp nội mạch DSA, ứng dụng phần mềm trí tuệ nhân tạo Rapid trong chẩn đoán và điều trị đột quỵ đã giúp nâng cao chất lượng điều trị cấp cứu đột quỵ. Cũng theo TS.BS Trần Chí Cường, với cam kết không để bệnh nhân bị đột quỵ còn có thể cứu mà không cứu. Để thực hiện cam kết này, BV đã tự huy động, từ nguồn thu nhập BV hỗ trợ 100 bệnh nhân với số tiền hơn 3 tỉ đồng.