Du Già: “Cõi tiên” nơi hạ giới

Du Già, một bản nhỏ thuộc tỉnh Hà Giang, được mệnh danh là ‘ cõi tiên’ nơi hạ giới.

Ruộng bậc thang ở Du Già.

Từng gốc cây, ngọn cỏ đến những bờ rào đá giống môi ai khép hờ đã nuôi dưỡng những tâm hồn người Mông trong cõi thiên di. Để rồi, đến loài linh trưởng quý hiếm nhất thế giới cũng vấn vương ở lại.

Đường thiên lý đến cõi thiên di

Ở Hà Giang, cái tên Du Già đã thành thân thuộc lắm rồi. Nhưng thân thuộc bao nhiêu lại càng xa ngái bấy nhiêu. Ô lạ chưa! Cũng bản đấy, làng đấy mà sao người ta mới chỉ nghe tên chứ chưa chạm chân đến một lần. Hỏi ra mới biết, Du Già là “bản tiên”, chỉ dành cho tiên, không dành cho người thường.

Với lại, con lộ xưa xa quá, vượt cổng trời men theo sườn núi chênh vênh đến toác chân rỉ máu mới chỉ chạm đến ngọn đồi ngó xuống bản làng. Mà xưa, những con suối rong rêu vắt đỉnh núi đã ngăn bước chân người phàm. Kẻ lạ, mới chớm bước đến cửa rừng là mất mạng bởi thú dữ.

Ta nên xem đấy là truyền thuyết hay một câu giai thoại về Du Già mà thôi. Chứ cứ tính, trái đất này có chỗ nào mà con người không đặt chân tới được. Huống hồ, Du Già cũng chỉ là một bản nhỏ của huyện Yên Minh, có hơn những nơi khác chăng nữa là ở cái tên, tập tục lẫn những khoáng đạt của thiên nhiên.

Từ cầu Cán Tỷ, không đi tiếp hướng Đồng Văn mà rẽ phải qua thôn Lũng Cẩm. Trục chính con đường này băng qua những bản làng bình yên đến lạ sẽ khiến lữ khách có cảm giác vừa gờn gợn nhớ nhung một điều gì đó, lại vừa đan xen cảm xúc háo hức khám phá đến tận cùng những phong tục, lẽ sống của bản làng.

Trời đang nắng, bỗng chốc khí lạnh tràn về. Tối đến trời đổ mưa, khí se lạnh, sương mù giăng trắng núi. Tảng sáng, chúng tôi lọ mọ ngược cổng trời Quản Bạ để ngắm những huyền thoại của tạo hóa.

Đường lên cổng trời buổi sớm mai sương khói tựa con chằn tinh vắt mình qua đỉnh núi với một bên là vách thẳng, một bên là vực sâu hun hút. Chạm cổng trời cũng là chạm những áng mây bập bềnh.

Năm 1939, tại cổng trời này “vua Mèo” cho dựng một cánh cửa làm bằng phiến gỗ nghiến khổng lồ dày đến mét rưỡi. Để rồi, từ phía sau cánh cửa là một thế giới hoàn toàn khác với dốc Bắc Sum có núi đôi tựa bầu ngực cô gái mới lớn, cứ căng tròn và kiêu hãnh suốt mấy ngàn năm.

Hơn một trăm cây số trước khi đến bản Du Già là chừng đó câu chuyện gắn với sự tích để giải mã cho những địa danh, cảnh đẹp. Để rồi, “bản tiên” Du Già nổi bật giữa khung cảnh của sắc màu rộn rã cùng những tiếng hú vang vọng của loài voọc mũi hếch đặc biệt quý hiếm.

Người Mông ở Du Già bảo rằng, con đường thiên lý vạn dặm từ ngoài kia vào đến bản làng mới được mở mang vài chục năm nay. Con đường vốn là rừng già do tổ tiên trồng cây lấp lối để ngăn người lạ.

Câu chuyện cách đây chẳng biết bao năm, nhưng người trong bản nhận rằng, tổ tiên họ sống du mục nay đây mai đó, mãi khi đến Du Già thấy cảnh đẹp nên mới từ bỏ phong tục. Du Già trở thành cõi thiên di của người Mông xứ cao nguyên sau hàng nghìn năm tìm chốn an định.

Vượn hót xứ trà cổ

Du Già là một xã nhỏ của huyện Yên Minh, nhưng khu bảo tồn Du Già lại không hề nhỏ. Trên 15 nghìn hecta đất rừng trải rộng qua ba huyện Yên Minh, Vị Xuyên và Bắc Mê đã biến Du Già trở thành khu bảo tồn đa dạng, đẹp nhất và cũng hoang dã nhất nước ta.

Hai em nhỏ bán rau cải vàng.

Nhập gia tùy tục, ở Du Già khách lạ đến đều nên ra mắt vị trưởng bản đáng kính Vương Chá Lĩnh trước khi thong dong đâu đó trong bản làng khám phá những bí mật hay chiêm ngắm những sự tích lạ.

Ngôi nhà của Vương Chá Lĩnh ngự cuối bản chênh vênh trên sườn đồi giáp khu rừng già. Trải chiếu cói cạp điều bên cạnh bếp lửa, vị trưởng bản bắc ấm đun nước và giới thiệu về loại trà cổ vài trăm năm tuổi mà tương truyền, ai được uống có thể “cải lão hoàn đồng”.

Xem cái cung cách chuyên trà và pha trà của trưởng bản, hẳn biết ông giống như đạo nhân.

Sau khi chuyển trà cho quý khách, ông kể: “Bản này là bản Mông lâu đời nhất của Hà Giang. Đây vốn đất tiên ở nên thiêng lắm. Trước, những cây cổ thụ chưa bị đổ, bản làng không cần làm nhà. Người người sống dưới hốc cây lớn thông thiên với nhau. Hổ báo trước cũng sống cùng người, nhưng giờ chúng không còn nữa. Chỉ còn vượn trời thôi”.

Trưởng bản Vương Chá Lĩnh chưa nói dứt lời thì tiếng vượn hót đâu đó vọng lại nghe lanh lảnh. Thực ra, đó không hẳn là tiếng hót của vượn mà là của loài voọc mũi hếch, một trong 25 loài linh trưởng đặc biệt quý hiếm của thế giới đứng trước nguy cơ tuyệt chủng.

Trong căn nhà trình tường ấm áp với ánh lửa bập bùng, hương trà cổ thụ thơm ngát bốc lên cùng những làn khói loãng lơ lửng như được cộng hưởng bởi tiếng hú man dại của loài linh trưởng trên núi cao, đã cho Du Già một sức sống không đâu có được.

Các cao niên ở Du Già nói rằng, xung quanh bản làng của họ trước có những cây trà cổ thụ to đến mấy người ôm không xuể. Những gốc trà sần sùi, lộ ra những “khuôn mặt lão tiên” rất kỳ lạ. Thế rồi, theo năm tháng những cây trà cổ thụ cứ rụi dần, rụng lá rồi đổ gục xuống dòng sông Gâm.

Một số cây trà cổ bây giờ còn lại ở Du Già chỉ là những cây con cháu của trà cổ xưa mà thôi. Ấy thế mà vị trà vẫn đượm, hương trà vẫn thơm chẳng kém khi xưa. Nhiều người buôn trà, cả những người chuyên chơi trà cổ thụ lặn lội đến đây hòng mua một gốc đem về dưới xuôi.

Nhưng cả bản không ai dám bán, mà nếu có bán cũng chẳng ai đem được những gốc trà kia vượt được dốc núi ra khỏi Du Già.

Du Già từng được coi là “xứ tiên”.

Trà cổ thụ ở Du Già.

Những cung bậc xứ tiên

Cõi tiên Du Già có những cung bậc rộn ràng đúng với nghĩa đen và cả nghĩa bóng. Đứng trên một ngọn núi cao nhất, phóng tầm mắt bao quát mới thấy những gấp khúc, thứ bậc, điểm xuyết của muôn hoa núi rừng.

Màu sắc rộn rã nổi bật trải dài từ ngọn đồi này đến chân đồi kia. Ánh nắng ban trưa chiếu xuống càng làm hoa sắc óng ả, tựa hồ như những dải nhựa sánh mật hoặc tựa như một đồng hoa cúc quỳ mà không một bức tranh nào đẹp hơn, thắm hơn và lãng mạn hơn thế.

Mùa hoa trẩu tháng tư, “mùa phong lưu” là cách mà người dân địa phương vùng Hà Giang thường dùng để gọi khoảng thời gian nửa cuối tháng 3 âm lịch, khi diễn ra những phiên chợ tình độc đáo. Chợ tình Du Già diễn ra vào đêm thứ Sáu và cả ngày thứ Bảy, tuần thứ 2 trong tháng Ba âm lịch, đây cũng là chợ tình đầu tiên của “mùa phong lưu”.

Những câu chuyện về nguồn gốc chợ tình ở Du Già cứ mờ ảo, không biết đâu mới là chuyện thật. Chỉ biết rằng, mỗi năm một lần phiên chợ tình Du Già lại họp. Đứng dưới chợ mà nhìn lên ngọn núi phía đối diện vẫn thấy lấp ló cửa hang Tình trên núi. Trước khoảnh khắc họp chợ một ngày, thầy mo ở bản Du Già vẫn lên hang Tình làm lễ cúng, xin mở hội chợ tình.

Một vùng dân cư thưa thớt, hẻo lánh quanh năm không biết đến người lạ nhưng nhờ đường cái quan mới mở dẫn vào khu bảo tồn mà người dân cũng biết bán mua vài thứ lặt vặt. Bên vệ đường, hai chị em gái bán thứ hoa gì màu vàng. Hỏi ra mới biết không phải là hoa, đó là thứ rau cải đặc biệt có thể ăn sống, vừa giòn lại ngọt.

Người Du Già bảo rằng, “đặc sản” thú vị nhất của họ chính là chợ phiên. Sáng thứ Bảy hàng tuần, từ lúc đất trời tinh mơ chợ đã vui như trẩy hội. Người Tày, Mông, Dao… xúng xính áo quần, lưng gùi rau quả, lợn gà và cả những thứ trên rừng đến chợ.

Giá cả ở chợ phiên Du Già rất rẻ, bát xôi nếp vun đầy nóng hổi chỉ 5 nghìn đồng, bánh lá dong hấp cũng chỉ 1 nghìn đồng/chiếc, bát phở bò đắt nhất cũng tròn chẵn 10 nghìn.

Từ rừng Du Già đi ra một nhóm phụ nữ hái thuốc, miệng cười tươi nói về bữa tối có bát ăn cho đứa con nhỏ. Và cũng một em nhỏ từ đó đi ra đứng bên vệ đường với mẹ mà lưng vẫn đem một gùi ngô để bán cho khách lạ.

Không hoành tráng và nổi tiếng như nhiều phiên chợ khác nhưng chợ phiên Du Già để lại dấu ấn đặc biệt về sự mộc mạc và đằm thắm như nụ cười của những em bé, cô gái nơi miền ngược với người phương xa.

Bên trong bản, những khói lam chiều đã bắt đầu nghi ngút dưới tán hàng báng súng. Dọc đường bản có những cây rơm giống những cây nấm khổng lồ. Nếu như ở nhiều nơi, rơm rạ đã không còn là thứ cần cho đun đốt thì ở Du Già, rơm rạ là quà tặng của thượng đế trao ban để sưởi ấm con người suốt mấy tháng mưa phùn gió bấc.

Khu bảo tồn Vườn quốc gia Du Già có tính đa dạng sinh học cao với nhiều loài động thực vật quý hiếm như voọc mũi hếch, vượn đen má trắng, sơn dương nâu; các loại cây bách xanh, bách xanh núi đá, nghiến, đinh… Vườn duy trì chức năng phòng hộ đầu nguồn của lưu vực sông Gâm, khai thác thế mạnh cảnh quan thiên nhiên Công viên Địa chất toàn cầu cao nguyên đá Đồng Văn để phát triển du lịch sinh thái, giáo dục môi trường dựa trên quan điểm bảo tồn và phát triển bền vững.

Ông Nguyễn Văn Dương
Giám đốc Ban Quản lý rừng đặc dụng Du Già