Độc đáo những kiểu nhà truyền thống của người Việt, thiết kế đặc trưng phù hợp từng vùng miền

Mỗi kiểu nhà truyền thống của người Việt gắn liền với đặc trưng địa hình, khí hậu và phong tục tập quán của cư dân bản địa, tạo nên sự đa dạng trong văn hóa nhà ở của Việt Nam.

Những kiểu nhà truyền thống của người Việt được lưu giữ mãi theo thời gian

1. Nhà sàn

Nhà sàn là một trong những kiểu nhà truyền thống của người Việt, phổ biến từ miền ngược đến miền xuôi, trở thành mô hình nhà ở nổi tiếng của cả đồng bào dân tộc thiểu số lẫn đa số. Mỗi dân tộc, mỗi địa hình sẽ có cách xây dựng nhà sàn khác nhau. Tuy nhiên về cơ bản, đây là kiểu nhà xây trên các trụ cột cao từ 2 – 3 mét, đóng chặt xuống đất, nhà có mái che mát rượi.

Nhà sàn là mô hình nhà ở phổ biến của các dân tộc thiểu số.

Nhà sàn của người Việt bắt đầu vào thời kỳ văn hóa Đông Sơn và tồn tại đến ngày nay, trải qua nhiều sự biến tấu để phù hợp hơn với điều kiện đất đai, thời tiết. Mô hình nhà ở này có thể xây ở miền núi, sông suối, đầm lầy bằng các nguyên vật liệu dễ tìm từ thiên nhiên, chủ yếu là cây gỗ, tre nứa, mái lá,…

Nhà sàn có nhiều ở Tây Bắc, Tây Nguyên và một số tỉnh Nam Bộ. Ảnh: @dugiahomestay

Thông thường, nhà sàn sẽ được xây trên các cột với phần thiết kế chắc chắn, có 1 – 2 cầu thang tùy diện tích ngôi nhà. Không gian nhà chia thành nhiều khu như hàng ba, các buồng ở, phòng khách trung tâm và thêm các cửa sổ để tạo sự thoáng mát. Mái nhà sàn thường là 2,3 hoặc 4 mái.

Nhà sàn làm từ gỗ, tre, nứa,… rất mát mẻ. Ảnh: @tracy.trang.38

Nhà sàn là kiểu nhà ở đơn sơ, làm từ chất liệu gỗ, tre, nứa, song, mây,… tùy vào điều kiện của mỗi khu vực. Mái nhà lợp bằng gồi, lá cỏ tranh hoặc lá dừa nước. Ngày nay, nhà sàn rất phổ biến ở khu vực Tây Nguyên, miền núi phía Bắc và các tỉnh miền Tây Nam Bộ.

Tùy số thành viên trong gia đình mà diện tích nhà sàn lớn hay nhỏ. Ảnh: @yenng86

Trong đó, người dân tộc Thái, Tày, Chăm,… là những dân tộc sử dụng kiểu nhà truyền thống của người Việt này nhiều nhất. Nếu như đồng bào miền núi dựng nhà sàn để tránh thú dữ, kết hợp chăn nuôi phía dưới thì người Nam Bộ xây nhà sàn để chống ngập nước.

2. Nhà trệt

Một trong những kiểu nhà truyền thống của người Việt phổ biến nhất hiện nay chính là nhà trệt. Đây là mô hình nhà ở phổ biến của người Việt, Hoa, Khmer, Chăm,… dọc theo các dòng sông, sườn núi, hình thành nên những bản làng được tổ chức chặt chẽ như một cộng đồng riêng biệt.

Nhà trệt là kiểu nhà có ở khắp 3 miền. Ảnh: @vinhdangtuan

Kiểu nhà ở này được xây dựng bài bản, chung quanh nhà có hàng rào, có vườn cây rất khoáng đãng, mát mẻ. Bên trong mỗi ngôi nhà bao gồm nhà chính, nhà phụ, sân hiên, ao cá,… Thông thường, nhà trệt sẽ quay mặt về hướng Nam để đón gió, nhà phụ là nhà bếp hoặc phục vụ các công việc thủ công của gia đình.

Nhà trệt truyền thống thường có 3 – 5 gian, phía trước có sân hiên. Ảnh: @shawolmeu

Nhà trệt truyền thống được xây dựng tùy 3 – 5 gian tùy thuộc vào số thành viên trong nhà. Ngoài gian chính, phụ, khuôn viên mỗi ngôi nhà còn có thêm giếng nước, ao cá, vườn cây,… lớn nhỏ tùy thuộc diện tích. Nhiều gia đình còn có khu vực dùng để xây chuồng trại chăn nuôi gia súc, gia cầm.

Nhà trệt ở làng cổ Đường Lâm. Ảnh: @giangtran2202

Kiểu nhà trệt này thường được xây bằng gạch, hệ thống cột kèo bằng gỗ, có chạm trổ đẹp mắt. Mái nhà lợp ngói, lợp lá rất mát mẻ. Bên trong nhà có gian chính thờ cúng tổ tiên và là nơi tiếp khách. Các gian còn lại là nơi sinh hoạt, ngủ nghỉ và bố trí đồ đạc, không gian khá gọn gàng, mát mẻ.

3. Nhà trình tường

Một trong những mô hình nhà truyền thống của người Việt nổi tiếng chính là nhà trình tường của đồng bào các dân tộc miền núi phía Bắc. Nhà trình tường là kiểu nhà ở của đồng bào người Mông, Hà Nhì, Lô Lô, Dao, Tày,… được xây dựng từ đất để chống lại thời tiết khắc nghiệt của miền núi.

Người Mông, Tày, Hà Nhì,… sống trong những căn nhà trình tường. Ảnh: @wal.photo

Có dịp du lịch Hà Giang, Lào Cai,… và đi thăm các bản làng của đồng bào nơi đây, bạn sẽ bắt gặp rất nhiều những căn nhà trình tường được xây dựng từ hoàn toàn từ đá núi và đất. Mái nhà thường lợp ngói hoặc cỏ tranh để mát mẻ vào mùa hè và giữ ấm tốt vào mùa đông, mang lại vẻ đẹp của sự mộc mạc, bình dị.

Nhà trình tường làm bằng đất sét rất mát vào mùa hè, ấm áp vào mùa đông.

Người dân miền núi phía Bắc sử dụng đất sét đỏ có độ mịn và kết dính cao, kết hợp cùng những khuôn gỗ lớn để xây nhà. Đất sét được đổ vào khuôn và nện thật chặt để tạo thành những bức tường vững chãi. Nhà thường có 1 cửa chính và 2 – 3 cửa sổ để mang lại sự thông thoáng, mát mẻ.

Một ngôi nhà trình tường cổ kính ở Hà Giang. Ảnh: @imdynh

Về cơ bản, nhà trình tường của đồng bào các dân tộc miền núi giống nhau. Tuy nhiên, nhà trình tường người Mông có thêm chút khác biệt thể hiện qua hàng rào đá quanh nhà. Người Mông thường lượm nhặt những viên đá về xếp chồng lên nhau để tạo thành một bờ rào chắc chắn quanh nhà.

Quanh nhà trình tường của người Mông thường có thêm bờ rào đá.

Ngày nay, có dịp thăm làng cổ Thiên Hương ở Hà Giang, ngôi làng của người Hà Nhì ở Y Tý,… du khách sẽ có cơ hội chiêm ngưỡng trọn vẹn hơn vẻ đẹp của nhà trình tường miền núi, cảm nhận một dấu ấn văn hóa khác biệt của kiến trúc nhà ở đặc trưng của người Việt khắp mọi miền tổ quốc.

4. Nhà lá

Trong những kiểu nhà truyền thống của người Việt thì nhà lá chính là mô hình nhà ở rất phổ biến của các tỉnh miền Tây Nam Bộ. Hình ảnh những ngôi nhà lá đơn sơ, mát mẻ, nằm lọt thỏm giữa những vườn cây xanh mát, tạo nên một khung cảnh bình yên và dung dị, làm vương vấn những ai từng về miền Tây du hí.

Người miền Tây sống trong những căn nhà lá mát rượi.

Nhà lá miền Tây là kiểu nhà sử dụng lá dừa nước để lợp cho phần mái nhà và làm vách. Lá dừa nước dày, bền và phù hợp với cả hai mùa mưa nắng. Mùa nắng, căn nhà lá rất mát mẻ, dễ chịu. Vì thế, nhà lá rất phổ biến ở Nam Bộ trước khi những kiểu nhà ở hiện đại mọc lên như ngày nay.

Căn nhà lá bình yên giữa vườn dừa xanh ngát.

Thông thường, nhà lá sẽ có khung sườn nhà, hệ thống cột kèo bằng gỗ, ván, tre nứa,… và mái nhà mới lợp lá. Nhà nào thích mát mẻ “toàn tập” có thể làm bằng vách lá. Trong khi nhiều gia đình chọn làm vách gỗ để đỡ mất công thay lá sau vài năm sử dụng. Về cơ bản, dù vách lá hay vách gỗ, nhà lá miền Tây đều vô cùng mát mẻ.

Căn nhà lá mát mẻ, mộc mạc mang lại cảm giác thật dễ chịu mỗi khi hè về.

Trên đây là một số kiểu nhà truyền thống của người Việt phổ biến ở khắp các vùng miền. Ngoài nhà sàn, nhà trệt, nhà trình tường hay nhà lá, 54 dân tộc Việt Nam còn có nhà rường, nhà rọi,… tạo nên sự đa dạng trong văn hóa nhà ở của người Việt từ thời xa xưa đến nay.