Độc đáo kiến trúc nhà sàn đá

Trùng Khánh không chỉ được biết đến bởi có nhiều thắng cảnh nổi tiếng mà còn là nơi hiện vẫn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống.

Trong đó, nhà sàn đá ở xóm Khuổi Ky, xã Đàm Thủy là một nét văn hóa độc đáo, có vị trí quan trọng trong đời sống sinh hoạt của người Tày.

Những ngôi nhà sàn xây bằng đá nằm san sát nhau ở xóm Khuổi Ky, xã Đàm Thủy.

Nằm cách trung tâm thành phố Cao Bằng gần 100 km, với 14 hộ dân sinh sống, 100% hộ là người dân tộc Tày, Khuổi Ky nổi tiếng với những ngôi nhà sàn làm bằng đá tồn tại hàng trăm năm. Những ngôi nhà sàn đá bình dị với mái âm dương, chắc chắn, mộc mạc và độc đáo lấp ló sau những rặng tre, nằm quần tụ dưới chân núi, tất cả tạo nên khung cảnh đặc trưng.
Ông Triệu Ích Bút, 54 tuổi, làng trong, xóm Khuổi Ky cho biết: Nhà sàn của người Tày ở đây chủ yếu là nhà có hai mái được lợp bằng ngói âm dương vì dễ lợp, dễ sửa, xây dựng theo kết cấu khung cột kết hợp với tường đá dày; kiểu không gian ba tầng: tầng đất, tầng sàn, tầng gác. Tầng đất là nơi nhốt gia súc, gia cầm. Tầng sàn là nơi ngủ và sinh hoạt của gia đình. Tầng gác chứa đồ vật, các loại nông phẩm. Để dựng nhà, người Tày thường sử dụng gỗ, tre để chịu lực dựa trên kết cấu mái gồm: cột, xà ngang, xà dọc, mái. Cột nhà được làm bằng gỗ lim, nghiến được đẽo tròn và nhẵn hoàn toàn theo phương thức thủ công. Hệ thống cột được chôn thẳng xuống đất hoặc kê đá, sau đó sử dụng thêm chất kết dính được làm từ hỗn hợp đá vôi trộn với cát và nước. Đặc biệt, bốn vách tường nhà đều được xây bằng đá, khác hẳn với nhà sàn các vùng khác. Bên trong nhà sàn thường được chia làm 3 gian hoặc 5 gian, chiều sâu từ 5 – 7 hàng cột, khoảng cách giữa các cột từ 2 – 2,5 m. Chiều cao của nhà thường từ 7 – 8 m. Những bức tường đá kiên cố dày khoảng 40 cm được hình thành bởi những viên đá có nhiều kích cỡ, sử dụng thêm chất kết dính được làm từ hỗn hợp đá vôi trộn cát.
Không gian sinh hoạt trong nhà có sự phân chia rõ rệt đó là ở phía trong cùng ngôi nhà đặt bếp lửa, kế bên trên đó đặt bàn thờ tổ tiên và các gian bên cạnh bàn thờ là chỗ ngủ các thành viên trong gia đình. Cửa nhà làm bằng gỗ, then cửa đặt ngang bằng gỗ hoặc tre. Phía bên ngoài có sàn phơi và cầu thang lên xuống, tất cả đều được xây bằng đá. Thông thường, nếu tính từ thời gian chuẩn bị nguyên vật liệu đến khi hoàn thành ngôi nhà sàn đá mất khoảng 2 – 3 năm. Những ngôi nhà sàn đá thể hiện được sự khéo léo của đôi bàn tay, sự sáng tạo trong kiến trúc của đồng bào Tày nơi đây. Đặc biệt, số lượng bậc cầu thang lên nhà sàn bao giờ cũng là số lẻ 7 hoặc 9 bậc, bởi người Tày quan niệm chọn bậc cầu thang theo hồn vía con người (7 hồn 9 vía). Ông Bút cho biết thêm, khi chuẩn bị làm nhà mới người Tày rất chú ý việc xem tuổi chủ nhà có hợp hay không để chọn ngày động thổ, sau đó chú trọng xem hướng nhà tốt. Để làm nhà, đầu tiên chủ nhà phải đi xem ngày lành tháng tốt. Khi vào nhà mới, đun lửa trong bếp 3 ngày và không được để lửa tắt. Họ làm vậy với mong muốn mang lại hơi ấm và may mắn cho gia đình.

Ngôi nhà được xây hoàn toàn bằng đá tự nhiên.

Đến Khuổi Ky, du khách thập phương không khỏi ngỡ ngàng trước hình ảnh những ngôi nhà sàn thấp thoáng dưới thung lũng mờ sương hay bên những dải ruộng xanh mướt. Cùng với đó, du khách được trải nghiệm nét đẹp của những phong tục tập quán, lễ hội được gìn giữ và lưu truyền từ bao đời, thưởng thức làn điệu then ngọt ngào của những cô gái Tày, những món ăn đậm đà bản sắc dân tộc… Tất cả tạo nên hình ảnh đẹp bình dị, nên thơ, làm say lòng bao du khách gần xa.