Điều trị ARV sau sinh kịp thời chìa khóa bảo vệ trẻ khỏi lây nhiễm HIV từ mẹ

Khi người mẹ mang trong mình virus HIV, đứa trẻ chưa chào đời đã đối mặt với một nguy cơ lây truyền HIV .

Tuy nhiên, với những biện pháp can thiệp đúng cách, cho trẻ uống ARV kịp thời ngay sau sinh, nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con có thể giảm xuống dưới 2%.

1. Vì sao trẻ sơ sinh cần được dự phòng bằng thuốc ARV?

Trẻ có thể bị phơi nhiễm HIV trong ba giai đoạn: Trong thời kỳ mang thai, lúc chuyển dạ và khi bú mẹ. Dù người mẹ đã điều trị ARV tốt trong thai kỳ, nhưng nếu không có biện pháp dự phòng sau sinh cho trẻ, virus vẫn có thể xâm nhập vào cơ thể bé trong quá trình sinh nở hoặc sau đó.

Chính vì vậy, cho trẻ sơ sinh uống thuốc ARV càng sớm càng tốt sau khi chào đời, thường là trong vòng 6 giờ đầu sau sinh, là can thiệp bắt buộc, giúp ngăn chặn virus xâm nhập, giảm thiểu nguy cơ chuyển sang nhiễm HIV thực sự.

Khi người mẹ mang trong mình virus HIV, đứa trẻ chưa chào đời đã đối mặt với một nguy cơ lây truyền HIV.

2. Những trẻ nào cần được dự phòng sau sinh?

Không phải tất cả trẻ sơ sinh đều cần uống ARV sau sinh. Can thiệp dự phòng HIV bằng ARV được áp dụng cho:

Trẻ sơ sinh có mẹ nhiễm HIV, chưa rõ tình trạng kiểm soát virus trong thai kỳ.

Trẻ sơ sinh có mẹ mới phát hiện HIV khi chuyển dạ hoặc ngay sau sinh.

Trẻ sơ sinh có mẹ có tải lượng virus chưa được ức chế đầy đủ trong 4 tuần cuối thai kỳ.

Trẻ sinh ra từ những ca không được chăm sóc thai kỳ đầy đủ, hoặc có nguy cơ cao lây truyền.

Tuy nhiên, tại nhiều cơ sở y tế ở Việt Nam, hiện nay mọi trẻ sinh ra từ mẹ HIV dương tính đều được cho uống thuốc ARV sau sinh như một biện pháp tiêu chuẩn, bất kể nguy cơ cao hay thấp.

3. Thuốc gì được sử dụng và dùng như thế nào?

Tùy theo mức độ nguy cơ lây nhiễm, phác đồ điều trị dự phòng HIV cho trẻ sơ sinh sẽ khác nhau:

– Nguy cơ thấp (mẹ điều trị ARV sớm, tải lượng virus 1000 copies/ml): Trẻ sẽ được uống Nevirapine đơn thuần (NVP) trong vòng 6 tuần sau sinh.

– Nguy cơ cao (mẹ không điều trị ARV, phát hiện muộn, tải lượng virus cao hoặc không rõ): Trẻ sẽ được dùng phác đồ kết hợp 2 hoặc 3 thuốc ARV, thường là: Nevirapine (NVP), zidovudine (AZT) Lamivudine (3TC). Thời gian sử dụng có thể kéo dài từ 6 – 12 tuần tùy tình trạng mẹ – con.

Việc dùng thuốc phải tuân thủ đúng liều, đúng thời gian, và được theo dõi tại cơ sở y tế để phát hiện sớm tác dụng phụ (nếu có) hoặc các dấu hiệu nghi ngờ nhiễm HIV.

Tùy theo mức độ nguy cơ lây nhiễm, phác đồ điều trị dự phòng HIV cho trẻ sơ sinh sẽ khác nhau.

4. Theo dõi sau sinh và xét nghiệm HIV cho trẻ

Dự phòng HIV chỉ là bước đầu, trẻ sơ sinh phơi nhiễm HIV cần được theo dõi chặt chẽ trong 18 – 24 tháng đầu đời. Quy trình theo dõi gồm:

Xét nghiệm PCR HIV sớm (DNA hoặc RNA) từ 4-6 tuần tuổi để phát hiện nhiễm sớm.

Nếu âm tính, xét nghiệm tiếp tục được thực hiện vào 3 tháng và 6 tháng tuổi (tùy vùng).

Khi trẻ ngừng bú mẹ hoàn toàn, cần xét nghiệm thêm 1 lần để loại trừ hoàn toàn nguy cơ lây truyền qua sữa mẹ.

Cuối cùng, xét nghiệm kháng thể HIV được thực hiện khi trẻ đủ 18 tháng tuổi để xác định chắc chắn tình trạng nhiễm hay không.

Nếu tại bất kỳ thời điểm nào có kết quả dương tính, trẻ sẽ được chẩn đoán xác định và chuyển sang điều trị HIV sớm, điều này giúp cải thiện tiên lượng rất lớn cho trẻ.

5. Vai trò của người mẹ trong dự phòng sau sinh

Dù việc uống thuốc ARV cho trẻ sơ sinh là trách nhiệm của cán bộ y tế, nhưng vai trò của người mẹ và gia đình là cực kỳ quan trọng trong duy trì hiệu quả can thiệp:

Tuân thủ lịch tái khám và xét nghiệm định kỳ cho con.

Tuân thủ hướng dẫn về cách cho trẻ uống thuốc đúng giờ, đúng liều.

Chọn phương thức nuôi con phù hợp (bú mẹ hoàn toàn nếu mẹ đang điều trị tốt và được bác sĩ đồng ý; hoặc dùng sữa thay thế).

Theo dõi sát sức khỏe trẻ: nếu có biểu hiện bất thường như sốt, tiêu chảy, phát ban… cần đưa trẻ đến khám ngay.

Với hệ thống sàng lọc sớm, điều trị ARV hiệu quả cho mẹ, và dự phòng tích cực cho trẻ sơ sinh, tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con tại

Việt Nam đã giảm mạnh trong năm qua. Nhiều tỉnh, thành đã đạt tỷ lệ lây truyền dưới 2%, tiệm cận mục tiêu loại trừ lây truyền mẹ con.

Điều này cho thấy, một đứa trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV hoàn toàn có thể sống khỏe mạnh, không mang virus, nếu nhận được những can thiệp y tế kịp thời, đầy đủ và trọn vẹn. Can thiệp dự phòng HIV cho trẻ sơ sinh không chỉ là trách nhiệm của ngành y tế, mà còn là sứ mệnh của mỗi gia đình, mỗi cộng đồng.