Dịch nhiệt toàn cầu, vậy là nóng dữ chưa?

Sau cú lập đỉnh (17,16°C) của nhiệt độ trung bình toàn cầu, phá sâu kỷ lục 16,08°C cũ, tổng thư ký Liên Hiệp Quốc đã phải đăng đàn giục giã chúng ta cần có ngay hành động chống lại extreme heat epidemic/dịch nhiệt cực đoan…

Nóng bức đã tới nước thành dịch rồi?

Xin đừng nhầm con số “mát mẻ” của nhiệt độ trung bình, bởi số celsius thực đo hiện đã xêm xêm 50°C tại nhiều nơi, mà theo ví von của ngài tổng thư ký thì: “ Thế giới đang nửa đường đến nhiệt độ sôi!”.

“Kêu trời” khắp nơi

Mà chả cần ai thúc giục, tiếng “than trời như bộng” vì oi bức sớm vang khắp hang cùng ngõ hẻm hành tinh. Nhãn tiền trong tháng 7 nóng nhất mọi thời đại, với đêm nhiệt đới hầm hập của dân tình xứ kim chi, hay cảnh khổ không máy lạnh của các vận động viên Olympic Paris…

Âm thầm giết người

Vậy thứ gì ở dịch nhiệt mà khiến ngài tổng thư ký như lửa đốt? Chẳng mới mẻ gì, không kể các tổn thất kinh tế, dân sinh…, nhiệt cực đoan sớm nức tiếng là kẻ giết người thầm lặng; tức chúng ta không nhận ra mình nguy khốn với nhiệt, đến khi quá muộn.

Những con số chết người

Nhiệt cực đoan, chính xác là sóng nhiệt – tay sát thủ hung đồ nhất của nhiệt, theo cáo buộc mới nhất của Liên Hiệp Quốc, từ 2000 – 2019, đã gây ra 489.000 ca tử vong hằng năm. Tại Hoa Kỳ, sóng nhiệt làm chết người hơn cả bão, lũ, lốc xoáy cộng lại. Mùa hè đỏ lửa 2022 ở châu Âu đã lấy đi 61.000 sinh mạng…

Bệnh do nhiệt

Từng ấy đủ tỏ mặt, giờ quay lại ý chính: nhiệt hành hạ sức khỏe người ta thế nào?

Nôm na, trước tiên, khi dàn tự vệ nhiệt thúc thủ, cả cơ thể đến tận tế bào phải hứng chịu cuộc tổng tấn công của nhiệt, để lại loạt thương tích nhiệt (sốc nhiệt, phát ban, vọp bẻ, phù nhiệt…) thường được gọi chung là bệnh do nhiệt.

Tự hủy vì nhiệt

Họa vô đơn chí, trong lúc chống chọi gắng làm mát mình, nhiều ban bệ (hô hấp, tim, thận…) bị buộc vào thế đầu sóng ngọn gió, vô tình khơi mào hoặc trầm trọng thêm các bệnh căn như tim mạch, tiểu đường, thận niệu có sẵn.

Bầu máu nóng

Không lọt tai lắm, có thuyết âm mưu rằng cô đặc máu do mất nước, chất thêm gánh nặng lên tim và đặc biệt trợ sản các cục máu đông.

Hình dung mức độ kịch tập của nhiệt, người ta ví sốc nhiệt tương đương với ca nhiễm trùng huyết.

Điên cái đầu

Sóng nhiệt chẳng dịu dàng gì với gói sức khỏe tâm thần (căng thẳng, mệt mỏi, mất ngủ, giảm nhận thức, tăng tự tử…). Vòm nhiệt và những đêm nhiệt đới sản sinh các con bệnh giấc chẳng thành, sau đó là đám té nước theo mưa (đau tim, tiểu đường, suy giảm miễn dịch, trầm cảm…).

Nghèo mắc cái eo

Nắng nóng làm khô kiệt thủy điện sinh mất điện, vô hiệu hóa máy lạnh, máy thở, máy lọc máu. Làm thực phẩm, thuốc men, nước uống nhanh hỏng. Nhân viên y tế dính stress nhiệt sẽ đe dọa an toàn của bệnh nhân mà họ chăm sóc. Hạn hán, mất mùa, nghèo đói thường sánh đôi với bệnh tật…

Chống “dịch” thế nào?

Trong chương trình hành động chống dịch nhiệt cực đoan của Liên Hiệp Quốc vừa ban bố, ngoài phần việc vĩ mô (thiết kế đô thị, vật liệu cách nhiệt, hành động vì khí hậu, và giải cơn nghiện nhiên liệu hóa thạch…), còn có kêu gọi “làm mát đối tượng dễ tổn thương nhiệt”.

Tự cứu với nhiệt

Dù “mưa không đến mặt, nắng không đến đầu” hay không, thì ngừa/phòng nhiệt là việc mỗi cá nhân phải làm, tự cứu mình trước khi trời cứu. Việc này không mới lạ gì với dân Việt, một trong các quốc gia dễ tổn thương với nhiệt, nên xin phép không thuật lại.

Đúng hơn chủ đích bài viết là hâm nóng lại sự cảnh giác với nhiệt, thông qua xác nhận về một trận dịch nhiệt hứa hẹn nóng rẫy nay mai.

Mặc El Nino hay La Nina

El Nino là tay dự phần không nhỏ vào nạn ấm lên toàn cầu, tức như đinh đóng cột có nhúng tay vào cơn “lên đồng nhiệt” mới nhất này. Có điều “cậu bé giáng sinh” được xem là đã chấm dứt, giờ tới lượt cô La Nina.

Vậy có lạc quẻ không khi trong kỳ mưa bão lại kêu đòi phòng dịch nhiệt? Không vô duyên chút nào, bởi nhiệt cực đoan sớm muộn sẽ trở thành xu thế toàn cầu.

Nghĩa là thậm chí hơi muộn, nếu bắt tay phòng “dịch” từ giờ, bắt đầu với người già trên 65 tuổi và trẻ nhỏ, đối tượng dễ tổn hại nhất trong nhóm dễ tổn thương, kế đến là thành phần thua thiệt về bóng râm và máy điều hòa.

Nguy cơ và yếu thế

Nếu nhất trí nóng bức đã tới mức “mắc dịch”, thì đây hẳn là trận dịch có độ lây lan 100%, và già trẻ lớn bé chạy trời không khỏi nắng. Nói vậy nhưng sẽ có một nhóm dễ tổn thương với nhiệt so với đám đông, trước tiên là nhóm nguy cơ (người già, trẻ nhỏ, sơ sinh, mang thai, bệnh nền, làm việc ngoài trời…), rồi đến nhóm bất lợi. Thành phần yếu thế nhiệt này, đại để là bất kỳ ai không tìm đủ bóng râm, hay không đủ tiền chi cho hóa đơn máy điều hòa nhiệt độ. Thị dân với rừng bê tông, đường nhựa trùng điệp vây quanh, thừa chuẩn xếp vào hàng dễ tổn thương nhiệt. Đa số ca tử vong do nhiệt đều từ những nơi phồn hoa đô hội.