ĐBSCL cần chuẩn bị cho mùa lũ về muộn
Theo các chuyên gia về biến đổi khí hậu, mực nước sông Mekong trong những ngày gần đây ở mức thấp, mùa lũ năm 2020 ở khu vực ĐBSCL dự báo sẽ về muộn hơn so với những năm gần đây.
Đặc biệt, từ nay đến tháng 10, nếu thời tiết không có mưa nhiều, có khả năng xuất hiện hạn hán, xâm nhập mặn tái diễn trong những tháng cuối năm và đầu năm 2021.
Khả năng nước thượng nguồn về ít
TP Cần Thơ xây dựng và củng cố các công trình bơm tát, tiêu thoát và trữ nước phục vụ sản xuất khi cần thiết.
Số liệu quan trắc mực nước của Ủy hội sông Mê Công, mực nước thượng nguồn sông Mekong đang ở mức thấp trong các ngày qua (17, 18 và 19-8-2020). Tại trạm Stung Treng (Campuchia) mực nước dao động 5,82m, chỉ cao hơn năm 2019 là 0,5m; tại trạm Kratie (Campuchia) là 14,11m, cao hơn năm 2019 là 1,59m. Nếu so với 2 năm xảy ra hạn, mặn gay gắt ở ĐBSCL (2016 và 2019) thì mực nước sông Mekong ở hai trạm này hiện chỉ cao hơn năm 2019 chút ít và vẫn còn thấp hơn thời điểm cùng kỳ năm 2016. Trong khi đó, ở hạ nguồn sông Mekong, tại trạm Tân Châu (sông Tiề.n), mực nước dao động 1,55m, cao hơn thời điểm năm ngoái là 0,83m và xấp xỉ thời điểm năm 2016 (1,61m). Còn tại trạm Châu Đốc (sông Hậu) là 1,57m, cao hơn năm 2016 0,08m.
Thạc sĩ Kỷ Quang Vinh, nguyên Chánh Văn phòng Công tác Biến đổi khí hậu TP Cần Thơ, cho biết: qua theo dõi mực nước sông Mekong đầu tháng 8-2020 đến nay, mực nước sông Mekong có dâng lên chút ít nhưng cũng chỉ ở mức tương đương với năm 2019 – năm thấp nhất lịch sử. Thạc sĩ Kỷ Quang Vinh nhận định: “Qua các số liệu thực tế trên thì điều kiện cần của một năm không có lũ đã thể hiện rõ qua 2 trạm đo nêu trên. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý thêm việc có mưa bão bất thường sẽ tác động đến mùa lũ về ĐBSCL ít hay nhiều. Điều này đã từng xảy ra vào năm 2018 khi có mưa to liên tục ở thượng nguồn sông Mekong thì nước tăng lên nhanh và xuất hiện lũ về ĐBSCL nhiều hơn. Nếu từ nay đến tháng 10-2020, thời tiết không có mưa nhiều ở lưu vực Mekong thì chắc chắn mùa khô năm 2021, miền Tây sẽ phải tiếp tục đối diện với hạn hán và xâm nhập mặn xảy ra…”.
Theo kinh nghiệm của người dân đã bước vào tháng 7 âm lịch, nhưng mực nước dưới sông, rạch vẫn ở mức thấp. Điều này có nghĩa mùa lũ năm 2020 sẽ về muộn và thấp hơn nhiều so với các năm trước. Ông Võ Văn Út, ở phường Thuận An, quận Thốt Nốt, TP Cần Thơ, cho biết: “Theo kinh nghiệm dân gian “tháng bảy nước nhảy khỏi bờ”, nhưng năm nay có tháng nhuận và đã bước vào tháng bảy âm lịch mà nước dưới sông vẫn thấp, thậm chí trong những ngày qua (giữa tháng 8-2020) ao nuôi cá của gia đình tôi vẫn không có nước ra vào; mưa cũng ít xuất trong những ngày gần đây. Với tình hình này, theo kinh nghiệm của tôi, nước thượng nguồn sẽ đổ về TP Cần Thơ và ĐBSCL muộn và thấp hơn những năm trước. Tình trạng bồi đắp phù sa cho đồng ruộng, nuôi trồng thủy sản sẽ gặp khó khăn trong mùa nước nổi 2020″.
Ứng phó lũ về muộn
Theo Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia nghiên cứu độc lập về sinh thái ĐBSCL, mùa lũ ở ĐBSCL phụ thuộc rất lớn vào lượng mưa ở phía thượng nguồn trong lưu vực sông Mekong, trong đó đặc biệt là lượng mưa ở phía tả ngạn con sông này, phần thuộc Lào… Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện nhấn mạnh: “Có 2 vùng mưa quan trọng mà chúng ta cần theo dõi đó là mưa ở vùng Vientiane và mưa ở phía Nam ở Paksé của Lào. Khi hai vùng này xuất hiện mưa nhiều thì chắc chắn ĐBSCL sẽ có nước lũ về nhiều và dâng cao”.
Video đang HOT
Tuy nhiên, qua nghiên cứu các số liệu thực tế đến thời điểm này, Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện cho biết thêm, lũ năm nay sẽ về muộn so với trung bình nhiều năm, khả năng trong tháng 8-2020, nước lũ vẫn chưa về. Từ tháng 9 đến tháng 10, 11-2020, nước lũ, nước thượng nguồn đổ về ĐBSCL sẽ đổ về, nhưng còn phụ thuộc vào tình hình có xảy ra hiện tượng La Nina hay không. Bởi lượng mưa ở lưu vực Mekong phụ thuộc vào tình hình thời tiết. Năm nào có hiện tượng El Nino thì mưa ít, gây hạn; năm nào có hiện tượng La Nina xuất hiện thì mưa nhiều, nước lũ về nhiều. Hiện nay, lưu vực Mekong đang trong tình trạng ENSO trung tính, tức là không có hiện tượng El Nino cũng không có La Nina. Các tỉnh, thành khu vực ĐBSCL tiếp tục theo dõi và hy vọng hiện tượng La Nina xuất hiện trong những tháng sắp tới.
Các chuyên gia nói, nếu lũ về muộn và thấp người dân ở đầu nguồn vùng ĐBSCL, như: An Giang, Đồng Tháp, một phần TP Cần Thơ… sẽ bị ảnh hưởng về sản xuất nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản. Đặc biệt với những hộ nuôi thủy sản đang chuẩn bị con giống trong ao để chờ nước lũ thả nuôi trên đồng. Các chuyên gia khuyến cáo, với tình hình lũ về muộn và chưa biết rõ lũ sẽ cao hay thấp thì bà con nên cẩn thận, tránh đầu tư vào con giống quá nhiều cho năm nay. Bên cạnh đó, nếu lũ thấp thì sản xuất nông nghiệp sẽ gặp khó khăn khi phù sa về ít, đồng ruộng không được rửa sạch mầm bệnh, chuột và dịch hại xuất hiện nhiều, gây hại và làm tăng chi phí sản xuất lúa.
Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện chia sẻ, năm nào lũ về thấp, sang mùa khô tình trạng hạn, mặn sẽ gay gắt. Do đó, các tỉnh, thành vùng ĐBSCL cần tiếp tục quan sát, nếu đến giữa tháng 10 mà nước lũ vẫn thấp thì chúng ta phải tích cực đề phòng hạn mặn sẽ xuất hiện vào khoảng tháng 3-2021 ở các tỉnh ven biển. Công tác thủy lợi, dẫn và tích trữ nước cũng cần được quan tâm thực hiện.
TP Cần Thơ, những năm gần đây, công tác phòng tránh khô hạn, thiếu nước trong sản xuất nông nghiệp được quan tâm. Từ đầu năm đến nay, thành phố đã đã nạo vét hàng trăm tuyến kênh mương cấp nước, trữ nước nội đồng, với tổng khối lượng thực hiện gần 7.000m3; nạo vét kênh rạch cấp 2, 3 nhằm khai thông dòng chảy kết hợp nâng cấp, sửa chữa, gia cố đê bao, đường giao thông nông thôn với khối lượng thực hiện 62.338m3… Các công trình trên góp phần tiêu thoát và dự trữ nước khi cần thiết.
Chuyên gia Nguyễn Hữu Thiện nhận định: “Theo dự báo của Trung tâm dự báo khí tượng Hoa Kỳ, đến tháng 9-2020 lưu vực sông Mekong có khả năng (khoảng 55%) xuất hiện hiện tượng La Nina, khi đó có thể có mưa nhiều. Đồng thời sau Tết Nguyên đán sắp tới (đầu năm 2021) hạn mặn xuất hiện ở ĐBSCL, nhưng dự báo không gay gắt như mùa khô 2020 vừa qua”.
Bài cuối: Hãy cứu lấy những dòng sông!
Thời gian qua, nhiều tỉnh, thành ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) tổ chức ra quân, truy quét, xử lý hàng loạt "cát tặc", thậm chí có vụ mức phạt và hình thức xử lý bổ sung lên đến cả tỷ đồng.
Thế nhưng ở những nơi lực lượng chức năng mỏng, diện tích mặt sông lớn, địa bàn phức tạp, các đối tượng vẫn lén lút khai thác cát sông trái phép để đem bán, thu lợi nhuận "khủng". Đã đến lúc các cơ quan chức năng phải tuyên chiến với "cát tặc" để triệt hẳn mối nguy sạt lở ở ĐBSCL.
Hút cạn cát, sạt lở càng kinh hoàng
Theo nghiên cứu của Đại học Quốc gia TPHCM vào năm 2017, lưu lượng bùn, cát đo được tại 2 trạm Tân Châu và Châu Đốc (An Giang) ở biên giới Việt Nam - Campuchia sụt giảm từ 66,5 triệu tấn/năm (năm 2008) xuống còn 44,1 triệu tấn/năm (năm 2017), tức chỉ còn hơn 66% so với năm 2008. Từ năm 2010 - 2018, khi các đậ.p thủy điện ở thượng nguồn sông Mekong tăng thể tích hồ chứa, lượng phù sa đổ về các địa phương đầu nguồn như Tân Châu và Châu Đốc cũng giảm mạnh.
Trong khi đó, tình trạng khai thác cát quá mức, vô tội vạ trên sông Tiề.n, sông Hậu chảy qua nhiều tỉnh, thành trong vùng ĐBSCL, là nguyên nhân chính dẫn tới hậu quả làm cho bờ sông sụt lún, gây sạt lở nghiêm trọng diễn ra ở nhiều nơi, với tốc độ gia tăng nhanh. Điều này từng được các chuyên gia cảnh báo. Cụ thể, lớp cát đáy sông như phần xương sống của cơ thể. Cát là yếu tố quan trọng thiết kế địa hình đáy sông, điều tiết dòng chảy, bao gồm vận tốc và độ xoáy dòng chảy. Nếu không có lớp cát này, hai bên bờ sông sẽ xảy ra sạt lở khủng khiếp.
Theo nghiên cứu của giáo sư Bravard (Đại học Lyon, Pháp) và tiến sĩ Goichot, từ năm 1998 - 2008, sông Tiề.n mất khoảng 90 triệu tấn vật liệu đáy sông, còn sông Hậu mất khoảng 110 triệu tấn. Giai đoạn 2008 - 2012, tốc độ khai thác tăng vọt lên 57 triệu tấn/năm, gấp 20 lần lượng cát vận chuyển hằng năm của sông Mekong (tính tại Kratie, Campuchia). Việc khai thác cát quá mức đã tạo ra những hố sâu đến 15m trên sông thuộc địa phận Campuchia. Còn ở phía Việt Nam cũng ghi nhận nhiều hố sâu hàng chục mét, có nơi sâu đến 45m tính từ đáy sông tự nhiên.
Những khu vực bị sạt lở nghiêm trọng ở miền Tây
Trong lúc lượng cát đổ về ĐBSCL ngày càng giảm, tình trạng khai thác cát quá mức trên sông Tiề.n, sông Hậu làm gia tăng nhanh chóng các điểm sạt lở. Năm 2012 có 177 điểm sạt lở, đến năm 2018 có đến 681 điểm sạt lở. Tình trạng sạt lở xảy ra ở toàn bộ các tỉnh, thành khu vực ĐBSCL, nhất là tại các tỉnh, thành: An Giang, Đồng Tháp, Cà Mau, Bạc Liêu, Vĩnh Long, Hậu Giang, Cần Thơ. Đáng lưu ý, tình trạng sạt lở không chỉ diễn ra vào mùa mưa, mà còn xuất hiện cả trong mùa khô, từ các tuyến sông chính cho đến hệ thống kênh, rạch, với mức độ ngày càng nhiều và nguy hiểm hơn.
Nhiều địa phương đã công bố tình trạng khẩn cấp về sạt lở. Long An công bố tình trạng khẩn cấp khu vực sạt lở bờ sông Cần Giuộc, với chiều dài 2,4km. Tại Cà Mau, tại hơn 37km cửa biển và bờ biển. Mới đây, tỉnh An Giang đã công bố tình trạng khẩn cấp sau khi xảy ra sạt lở nghiêm trọng trên QL91 cũ (thuộc địa bàn xã Bình Mỹ, huyện Châu Phú). Ngoài ra, các địa phương khác như Đồng Tháp, Hậu Giang, TP.Cần Thơ cũng đều xảy ra sạt lở. Tại TP.Cần Thơ, trong 5 tháng đầu năm nay đã xảy ra 17 vụ sạt lở, tăng gần gấp đôi so với cùng kỳ năm 2019.
Tình trạng sạt lở ở ĐBSCL mỗi năm càng gia tăng mạnh. Theo dự báo của các nhà khoa học, tình trạng sạt lở sẽ còn kéo dài, dự kiến sẽ diễn biến dữ dội hơn khi vào mùa nước nổi. Điều đó làm người dân vùng sạt lở hoặc có nguy cơ sạt lở bất an, lo lắng. Nguy hiểm hơn, có những khu vực trước khi xảy ra hiện tượng sạt lở hoàn toàn không có dấu hiệu rạ.n nứ.t, khó biết trước để phòng tránh, giảm thiệt hại.
Phải chặn đứng ngay hoạt động của "cát tặc"
Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng sạt lở bờ sông là do nạn hút cát lậu. Việc này lâu nay các nhà khoa học và báo chí đã nói nhiều, nhưng vì sao vẫn không ngăn chặn được? Giáo sư Võ Tòng Xuân nói: "Việc hút cát lậu lâu nay vẫn diễn ra, theo tôi là có dính tới chính quyền địa phương. Bởi vì một chiếc tàu hút cát lậu to như vậy, không thể nào làm âm thầm, nhưng ở một số nơi chính quyền vẫn không "đuổi" được. Dân phát hiện, báo cho chính quyền, nhưng có khi cũng như không. Theo tôi, dù không có bằng chứng, nhưng ở những địa phương để xảy ra tình trạng này, chắc chắn là có ăn chia với nhau".
Theo giáo sư Võ Tòng Xuân, khi sang Singapore, ông thấy có bãi cát rất lớn lấn biển, xây sân golf. Không ngờ đó chính là cát được nhập khẩu từ Việt Nam. Ở nước ta, do khoản lợi bất chính từ cát lậu quá lớn nên có những người bất chấp, đứng ra bao che, để cho "cát tặc" diễn ra. Trong khi đó, một số cơ quan chức năng được giao nhiệm vụ ngăn chặn nạn khai thác cát lậu, nhưng chưa làm hết trách nhiệm.
"Nếu chính quyền các cấp không có biện pháp ngăn chặn triệt để nạn khai thác cát lậu thì hậu quả sẽ ngày càng tồi tệ hơn. Tình trạng sạt lở sẽ tiếp tục, với mức độ nghiêm trọng hơn. Cứ mỗi lần xảy ra sạt lở thì nhà nước tiếp tục bỏ kinh phí ra để khắc phục, nhưng cách làm này không bền vững. Ngoài nạn khai thác cát lậu, còn có nguyên nhân do tàu bè chạy với máy công suất rất lớn, làm sóng đậ.p vào bờ, gây sạt lở. Việc này lâu nay vẫn chưa có biện pháp hạn chế" - Giáo sư Võ Tòng Xuân cảnh báo.
Việc cấp bách cần làm hiện nay, theo ông Xuân, trước hết là phải chặn đứng ngay việc khai thác cát vô tội vạ ở các dòng sông. Thứ hai là phải sắp xếp lại việc quản lý xây, cất nhà ở cặp theo bờ sông. Đối với những căn nhà đang tồn tại sát bờ sông, cần có chính sách định cư, tạo điều kiện để họ di dời đến nơi ở mới, ổn định hơn. Đồng thời tiến hành xây dựng, kè bờ sông để chống sạt lở. Việc này cần phải làm ngay từ bây giờ, không nên đợi đến khi sạt lở rồi mới khắc phục, kinh phí càng tốn kém nhiều hơn.
Sạt lở gần hết mặt đường, làm giao thông ách tắc
Giáo sư Võ Tòng Xuân kể: "Bởi vì khi xảy ra sạt lở rồi, chỗ đó sâu chừng vài chục thước, không thể nào làm bờ kè được. Tôi nhớ khoảng đầu thập niên 1990, khi cả Bệnh viện Sa Đéc (Đồng Tháp) bị sạt lở, đổ ập xuống sông, tôi đưa một chuyên gia "sư tổ" về lấn biển của Hà Lan đi khảo sát, xem ông ấy có thể giúp gì được không. Khi tới hiện trường, ông ấy đo độ sâu chỗ sạt lở, rồi cho biết ông không có cách gì làm được hết. Hai mươi mấy thước, cỡ cái nhà lầu thì làm sao xây bờ kè được?".
Theo ông Xuân, một giải pháp quan trọng không kém là cần tăng cường trách nhiệm của chính quyền cơ sở, từ ấp trở lên phải luôn canh chừng nạn khai thác cát lậu. Bởi vì chỉ có ấp, xã mới nắm chắc được sự việc. Ngay cả việc xây, cất nhà cặp bờ sông cũng phải ngăn chặn từ đầu.
Khi được hỏi vì sao nạn khai thác cát lậu được cho là một trong những nguyên nhân gây sạt lở bờ sông, nhưng vẫn không ngăn chặn được? Thậm chí có dư luận cho rằng nạn "cát tặc" lộng hành có sự tiếp tay của một số đơn vị chức năng? Một lãnh đạo Phòng CSGT cho biết, lâu nay trên địa bàn ông quản lý, lực lượng CSGT đường thủy vẫn làm hết trách nhiệm, nếu phát hiện thì xử lý. Mới đây, đã xử lý 2 trường hợp với mức phạt tiề.n tỷ, tương đương với trị giá tài sản, phương tiện dùng để hút cát lậu.
Huyện Chợ Lách (Bến Tre) trước đây là một trong những địa bàn thường xảy ra nạn hút cát lậu trên sông Cổ Chiên. Nhưng theo ông Nguyễn Văn Việt (Phó trưởng phòng Tài nguyên và Môi trường huyện), gần đây, tình trạng này đã giảm. Nguyên nhân là từ đầu năm đến nay, do ảnh hưởng của nước mặn, nhiều khu vực ở miền Tây "khát" nước ngọt, các chủ sà lan chuyển sang chở nước ngọt về bán lại cho nhà vườn, thu nhập cao hơn, công việc dễ dàng hơn.
Theo thống kê, từ cuối năm 2018 đến đầu năm 2019, trên địa bàn tỉnh An Giang đã xuất hiện 78 điểm sạt lở, với hơn 91,2km bờ sông. Tỉnh Đồng Tháp xuất hiện 52 điểm sạt lở dọc sông Tiề.n, sông Hậu, tổng chiều dài là 28,5km, diện tích sạt lở là gần 18 héc-ta. Các điểm sạt lở này ảnh hưởng và đ.e dọ.a trực tiếp đến cuộc sống của người dân, gây cản trở giao thông.
Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, toàn vùng ĐBSCL hiện có 564 điểm sạt lở, với tổng chiều dài là 830km. Trong đó, sạt lở bờ sông là 512 điểm, với tổng chiều dài khoảng 566km, chủ yếu diễn ra dọc theo các sông: Tiề.n, Hậu, Vàm Cỏ Đông, Vàm Cỏ Tây và các nhánh chính của hệ thống kênh, rạch. Hậu quả là mỗi năm các tỉnh, thành ở ĐBSCL bị mất từ 300 - 500 héc-ta đất; hàng ngàn hộ dân mất nhà, đất, tài sản...
Mực nước sông Mekong trở lại bình thường sau khô hạn Mực nước ở đa phần lưu vực sông Mekong đã trở lại bình thường sau khi xuống thấp kỷ lục và chịu đợt khô hạn dài vừa qua. Theo thông cáo của Ủy hội sông Mekong (MRC), đợt mưa sớm trên khắp vùng Mekong đã góp phần khiến mực nước sông trở lại mức bình thường. "Toàn vùng đã có lượng mưa đáng...