Đằng sau việc hàng loạt sinh viên du học tại Mỹ bị thu hồi visa không lý do

Hơn nửa số bang tại Mỹ chứng kiến tình trạng thị thực du học bị thu hồi hàng loạt, đẩy hàng trăm sinh viên vào tình thế bấp bênh.

Nguyên nhân sâu xa của động thái này là gì, và nó sẽ gây ra những hệ lụy nào cho tương lai của nền giáo dục quốc tế tại Mỹ?

Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh: THX/TTXVN

Những ngày gần đây, cộng đồng sinh viên quốc tế tại Mỹ không khỏi bàng hoàng và lo lắng trước thông tin thị thực du học bị thu hồi một cách nhanh chóng và trên diện rộng. Theo kênh NBC News (Mỹ), từ những trường đại học danh tiếng như Harvard, Stanford, Columbia cho đến các bang trải dài từ California đến Ohio, Bắc Carolina, nhiều sinh viên đang phải đối mặt với nguy cơ bị tước bỏ cơ hội học tập mà không nhận được bất kỳ lời giải thích thỏa đáng nào. Thậm chí, một số trường hợp còn ghi nhận việc sinh viên bị cảnh sát mặc thường phục bắt giữ và cáo buộc với những tội danh nghiêm trọng như khủng bố.

Nguyên nhân và những trường hợp bị ảnh hưởng

Theo thống kê mới nhất, tính đến giữa tuần qua, chính quyền đã tiến hành thu hồi thị thực của sinh viên quốc tế tại ít nhất 29 tiểu bang. Điều đáng nói là các viên chức chủ yếu viện dẫn một điều luật chính sách đối ngoại ít được sử dụng từ năm 1952 để nhắm vào các hoạt động của sinh viên. Bên cạnh đó, một số trường hợp khác bị thu hồi thị thực lại dựa trên những cáo buộc cũ như lái xe trong tình trạng say rượu.

Giới luật sư và các nhà hoạt động nhân quyền bày tỏ lo ngại rằng những sinh viên tích cực tham gia các cuộc biểu tình ủng hộ Palestine, những người từng bị bắt giữ hoặc có những bài đăng mang tính chính trị trên mạng xã hội đang trở thành mục tiêu hàng đầu. Các chuyên gia chính sách về di trú nhận định rằng việc tập trung vào sinh viên quốc tế nằm trong một chiến dịch truy quét và trục xuất người nhập cư rộng lớn hơn của chính quyền, nơi mà mọi đối tượng nhập cư đều bị giám sát chặt chẽ.

Luật sư di trú Jath Shao tại Cleveland, người đang đại diện cho nhiều sinh viên quốc tế, phần lớn là người châu Á, nhận định: “Đây chỉ là một phần trong kế hoạch tổng thể của họ nhằm giảm thiểu hoàn toàn tình trạng nhập cư. Họ nhắm vào những người nhỏ bé và yếu thế – những người không có nhiều nguồn lực để tự bảo vệ mình”.

Sự mơ hồ và thiếu minh bạch trong quá trình thu hồi thị thực đang gây ra sự hoang mang lớn cho cả sinh viên và các trường đại học. Họ không rõ lý do thực sự đằng sau các quyết định này, tính hợp pháp của hành động từ chính phủ và những lựa chọn nào còn lại cho những người đã mất thị thực hoặc tình trạng cư trú hợp pháp để tiếp tục con đường học vấn. Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan (ICE) hiện vẫn chưa đưa ra bất kỳ phản hồi chính thức nào về vấn đề này.

Vậy, những loại thị thực du học nào đang đứng trước nguy cơ bị hủy bỏ, và chúng có vai trò quan trọng như thế nào? Phần lớn sinh viên bị ảnh hưởng đang theo học tại Mỹ theo thị thực F-1 và J-1. Thị thực F-1 cho phép công dân nước ngoài nhập cảnh vào Mỹ để theo học các chương trình học dài hạn tại các cơ sở giáo dục được công nhận. Để đủ điều kiện xin loại thị thực này, sinh viên phải đáp ứng nhiều tiêu chí khắt khe, bao gồm sự chấp thuận của ICE, trình độ tiếng Anh đạt yêu cầu hoặc đăng ký các khóa học tiếng Anh, và chứng minh đủ khả năng tài chính để trang trải toàn bộ quá trình học tập.

Thị thực J-1, cấp cho các học giả nghiên cứu, giáo sư và khách trao đổi tham gia các chương trình thúc đẩy trao đổi văn hóa, đặc biệt là để được đào tạo y tế hoặc kinh doanh tại Mỹ. Một trong những điều kiện quan trọng của thị thực J-1 là người được cấp phải trở về nước trong vòng 30 ngày sau khi hoàn thành chương trình.

Bộ Ngoại giao Mỹ đã bắt đầu tiến hành thu hồi thị thực từ tháng trước, nhắm vào các sinh viên quốc tế đang theo học tại nhiều trường trên khắp cả nước. Ngoại trường Marco Rubio từng tuyên bố rằng Bộ này đã thu hồi thị thực của hàng trăm sinh viên có liên quan đến các hoạt động chính trị. “Có lẽ đã hơn 300 trường hợp vào thời điểm này. Chúng tôi thực hiện việc này hàng ngày. Mỗi khi tôi phát hiện ra một trường hợp như vậy, tôi sẽ tước thị thực của họ”, ông Rubio phát biểu tại một cuộc họp báo.

Trong số những sinh viên bị ảnh hưởng có Mahmoud Khalil, một nhà hoạt động ủng hộ Palestine tại Đại học Columbia, người sở hữu thẻ xanh và đã bị ICE bắt giữ vào đầu tháng 3 vừa qua. Một trường hợp khác là Rmeysa ztrk tại Đại học Tufts, người đã bị các viên chức nhập cư bắt giữ gần trường vài tuần sau đó. Đáng chú ý, không phải tất cả các trường hợp đều liên quan đến các hoạt động chính trị. Doğukan Gnaydın, sinh viên người Thổ Nhĩ Kỳ tại Đại học Minnesota, đã bị bắt tại nhà riêng vào cuối tháng 3 vì một bản án lái xe khi say rượu từ năm 2023.

Luật sư Shao cho biết ông đã gặp nhiều trường hợp sinh viên bị thu hồi thị thực trong các lĩnh vực đa dạng. Một số sinh viên nhận được những lý do mơ hồ, trong khi những người khác hoàn toàn không được thông báo về nguyên nhân. Nhiều trường đại học cũng bày tỏ sự bất ngờ và thiếu thông tin về tình hình này. Ví dụ, Đại học Stanford cho biết họ phát hiện khoảng sáu trường hợp thu hồi thị thực trong quá trình kiểm tra định kỳ cơ sở dữ liệu Hệ thống Thông tin Sinh viên và Khách trao đổi (SEVIS).

Bộ Ngoại giao Mỹ đã dẫn lời phát ngôn viên Tammy Bruce, người cho biết tại một cuộc họp báo: “Chúng tôi không thảo luận về các trường hợp thị thực cá nhân vì vấn đề quyền riêng tư. Những gì chúng tôi có thể nói là Bộ tiến hành thu hồi thị thực hàng ngày để bảo vệ biên giới và giữ an toàn cho cộng đồng”.

Đáng chú ý, Bộ An ninh Nội địa Mỹ gần đây đã thành lập một lực lượng đặc nhiệm sử dụng các công cụ phân tích dữ liệu để rà soát lịch sử hoạt động trên mạng xã hội của sinh viên quốc tế, nhằm tìm kiếm các căn cứ tiềm năng để thu hồi thị thực. Lực lượng này cũng đang tìm kiếm các cáo buộc và bản án hình sự trong hồ sơ của sinh viên.

Vậy, tại sao chính quyền lại nhắm vào sinh viên quốc tế? Chính quyền Trump hiện chưa công khai lý do cụ thể. Tuy nhiên, các luật sư di trú và chuyên gia chính sách cho rằng động thái này xuất phát từ trọng tâm của chiến dịch tranh cử trước đây, đó là trục xuất hàng loạt người nhập cư. Kathleen Bush-Joseph, luật sư và nhà phân tích chính sách tại Viện Chính sách Di trú Mỹ, nhận định đây là một ví dụ về cách tiếp cận “toàn diện” đối với chiến lược nhập cư.

“Chúng ta đang chứng kiến Bộ Ngoại giao nỗ lực hủy thị thực của nhiều sinh viên, và những hành động này được thực hiện phối hợp với Bộ An ninh Nội địa, cơ quan chịu trách nhiệm truy tố các vụ trục xuất tại tòa án”, chuyên gia Bush-Joseph phân tích.

Trong trường hợp của ztrk và những sinh viên khác bị bắt giữ gần đây, chính quyền Trump đã viện dẫn một điều khoản hiếm khi được sử dụng của Đạo luật Di trú và Quốc tịch năm 1952. Điều khoản này cho phép Ngoại trưởng trục xuất những người không phải công dân nếu xác định sự hiện diện của họ tại Mỹ có thể gây ra “những hậu quả chính sách đối ngoại bất lợi nghiêm trọng”.

Bà Elora Mukherjee tại Trường Luật Columbia cho rằng đây cũng là nỗ lực của chính phủ nhằm gửi đi “thông điệp rõ ràng về những đối tượng không được chào đón tại Mỹ”, đặc biệt khi phần lớn sinh viên bị ảnh hưởng dường như đến từ các cộng đồng không phải da trắng. “Chính sách nhập cư của Mỹ hiện nay có vẻ như bị thúc đẩy bởi chủ nghĩa bài ngoại, chủ nghĩa dân tộc da trắng và phân biệt chủng tộc”, bà Mukherjee nhận định.

Trường đại học Harvard ở Cambridge, Massachusetts (Mỹ). Ảnh: AFP/TTXVN

Quyền lợi hợp pháp của sinh viên quốc tế tại Mỹ

Trước tình hình này, sinh viên quốc tế có những quyền hợp pháp nào? Nhiều sinh viên đã tiến hành các vụ kiện chống lại chính phủ về việc thu hồi thị thực. Chính phủ duy trì quyền thu hồi thị thực vì nhiều lý do, bao gồm các bản án lái xe khi say rượu hoặc các tội danh liên quan. Thị thực cũng có thể bị thu hồi vì lý do an ninh quốc gia theo quyết định của Bộ Ngoại giao.

“Do nhánh hành pháp có quyền quyết định sâu rộng trong nhiều trường hợp, nên rất khó để xác định điều gì đang diễn ra trong các trường hợp cụ thể. Một ví dụ điển hình là đối với thẻ xanh, một người có thể đáp ứng tất cả các yêu cầu nhưng vẫn bị từ chối chỉ vì vấn đề từ nơi quyết định”, chuyên gia Bush-Joseph cho biết.

Theo luật sư Shao, thông thường, sinh viên không thể kháng cáo quyết định thu hồi thị thực. Tuy nhiên, họ vẫn có quyền nộp đơn xin thị thực mới. Họ cũng có những quyền khác, bao gồm quyền ở lại Mỹ miễn là họ không rời đi và cố gắng nhập cảnh lại. Mặc dù vậy, nhiều trường hợp tình trạng pháp lý của sinh viên quốc tế cũng đã bị chấm dứt, khiến họ có nguy cơ bị giam giữ và trục xuất. Tuy nhiên, luật sư Shao nhấn mạnh rằng việc thị thực bị hủy bỏ không đồng nghĩa với việc tự động mất tư cách lưu trú hợp pháp, trừ khi có các hành vi vi phạm nghiêm trọng như tội phạm bạo lực, làm việc trái phép hoặc bỏ học.

Bà Mukherjee nhấn mạnh rằng nhiều điều khoản của Hiến pháp bảo vệ tất cả mọi người, bất kể tình trạng của họ. Điều này có nghĩa là sinh viên quốc tế vẫn có quyền được bảo vệ theo đúng thủ tục tố tụng và không thể bị trục xuất nếu không được đảm bảo quyền này. Tòa án Tối cao Mỹ gần đây đã tái khẳng định nguyên tắc này trong phán quyết liên quan đến việc chính quyền sử dụng Đạo luật “Alien Enemies Act” (Kẻ thù Ngoại bang) để trục xuất người di cư.

“Đây là những nguyên tắc cơ bản của luật pháp, những nền tảng của Hiến pháp và phải được cả ba nhánh quyền lực tôn trọng. Chúng ta đang đứng trước bờ vực của sự suy yếu trong pháp quyền và không gian nhập cư”, bà Mukherjee cảnh báo.

Thông thường, có nhiều hình thức hỗ trợ cư khác dành cho sinh viên quốc tế, bao gồm cả hỗ trợ nhân đạo. Trong bối cảnh nhiều sinh viên nhận được thông báo từ Bộ Ngoại giao Mỹ yêu cầu họ tự nguyện rời khỏi đất nước, bà Mukherjee khuyên họ không nhất thiết phải tuân theo. Thay vào đó, bà khuyến nghị sinh viên nên tìm kiếm sự hỗ trợ pháp lý ngay lập tức. “Chỉ vì một thông báo yêu cầu bạn phải rời khỏi Mỹ ngay lập tức hoặc trong vòng năm ngày không có nghĩa là thông báo đó hợp pháp, đúng đắn hoặc chính xác”, bà Mukherjee lưu ý.

Luật sư Shao cũng kêu gọi các trường đại học cần chủ động hơn trong việc hỗ trợ sinh viên quốc tế đang gặp khó khăn. “Các bạn đã chấp nhận những sinh viên này đến học tập. Nhà trường nên cố gắng giúp đỡ họ hết sức có thể”, luật sư Shao nhấn mạnh.