Đàm phán Ukraine: Nga-EU chung mục tiêu, Mỹ một mình một cửa?

Vì sao Mỹ chưa viện trợ vũ khí cho Ukraine? Vì sao gánh nặng giải quyết khủng hoảng đè lên vài EU? Thực chất của đàm phán bốn bên là gì?

“Minsk 1″ có được tôn trọng?

Những ngày qua, người ta nói nhiều về lộ trình hòa bình cho Ukraine do Pháp và Đức đề xuất, sẽ được đưa ra bàn bạc tại Minsk (Belarus) với Nga và Ukraine. Tuy nhiên, khi các bên ngồi vào bàn đàm phán về “Minsk 2″ thì Minsk 1 hiện đang ra sao?

Chiến sự giữa hai bên chưa hề giảm nhiệt một ngày nào. Quân ly khai tuyên bố đã bao vây hoàn toàn Debaltsevo, giam hãm 10.000 quân của Ukraine trong chảo lửa này, bất chấp mọi nỗ lực giải vây của quân đội Kiev.

Trong khi đó, sở chỉ huy tác chiến của Ukraine ở miền Đông đã bị trúng rocket. Đồng thời Kiev đã huy động thêm nhiều chiến dịch không kích, và các cuộc pháo kích giữa hai bên vẫn diễn ra đều đều.

Ngoài mặt trận Debaltsevo, ly khai còn mở các cuộc tấn công vào thành phố cảng Mariupol với nỗ lực mở rộng phạm vi kiểm soát của mình. Trong khi đó Kiev cũng tổ chức các chiến dịch phòng thủ, tấn công đáp trả các đòn đánh của lực lượng ly khai.

Pháo phản lực phóng loạt BM-21 Grad khai hỏa ở chiến trường miền Đông

Sự ăn miếng trả miếng, bên nào cũng cố giành ưu thế trên thực địa chiến trường, cố mở rộng thêm vùng kiểm soát, cố tạo ra những chiến thắng để gây thanh thế…đã cho thỏa thuận ngừng bắn Minsk 1 mà các bên đạt được hồi tháng 9/2014 không hề được tôn trọng. Thậm chí, Ukraine còn đang trong cảnh bi thảm khi ly khai càng đánh càng mạnh.Trong khi đó, Đức và Pháp mang vào cuộc đàm phán vào ngày 11/2 này một lộ trình mà theo đó, phải có sự ngừng bắn ngay lập tức.

Điều này khiến người ta hoài nghi về việc nếu có một Minsk 2, liệu nó có chịu chung số phận với phiên bản trước hay không? Và câu trả lời sẽ không nằm ở thiện chí mà các bên mang vào bàn đàm phán.

Tương quan lực lượng bốn bên

Trước khi bước vào bàn đàm phán gồm bốn bên Đức, Pháp, Nga, Ukraine, đã mang vào phòng nghị sự những gì? Với Nga, họ có thế thượng phong trên chiến trường. Và xin nhắc lại, kết quả trên bàn đàm phán dựa vào những gì diễn ra ở thực địa. Có thể nói, Nga là người tự tin ra giá nhất khi đến Minsk lần này.

Còn Đức, Pháp, hai đại diện của phương Tây. Họ đang trong tâm trạng “kiên quyết một cách…ngập ngừng”. Lợi thế của hai quốc gia này là những sức ép mà họ còn chưa dùng đến. Theo đó thì châu Âu vẫn đang để ngỏ khả năng gia tăng các lệnh trừng phạt kinh tế nếu Tổng thống Nga không chịu chấp nhận lộ trình của họ. Và vẫn còn đó nguy cơ Mỹ sẽ viện trợ quân sự hạng nặng cho Ukraine.

Đây là quân bài nặng ký nhất của EU lúc này. Nhưng Moscow thừa hiểu bản chất của EU khi tham gia và chịu tác động trực tiếp ra sao trước cục diện cuộc khủng hoảng Ukraine.

Moscow đã từng nhấn mạnh việc gia tăng trừng phạt kinh tế Nga sẽ chẳng mang lại lợi lộc gì cho EU, thậm chí còn là hành động tự vác đá ghè chân mình của liên minh châu Âu. Tại cuộc họp các Ngoại trưởng EU ngày 9/2, Ngoại trưởng Tây Ban Nha Jose Manuel Garcia-Margallo thông báo về sự thiệt hại của EU ước chừng 21 tỷ USD, trong đó nặng nề nhất là nông nghiệp và du lịch.

Cũng trong cuộc họp đó, Ngoại trưởng Đức, Áo thừa nhận rằng trừng phạt Nga chắc chắn EU sẽ hứng chịu “tác động ngược”. Và các quốc gia này cho rằng họ đã sai lầm khi quyết định cấm vận Nga hồi tháng 7/2014.

Đức và Mỹ không tìm được tiếng nói chung trong vấn đề viện trợ vũ khí và gia tăng trừng phạt

Trong khi đó, mắt xích xung yếu Hy Lạp vẫn là một nút thắt mà bản thân EU chưa thể tháo gỡ. Athens là con nợ lớn của các chủ nợ phương Tây. Tuy nhiên, chính phủ mới lên nắm quyền ở Athens vẫn kiên quyết bảo lưu ý định đàm phán giảm nợ và không chấp nhận EU áp đặt chính sách thắt lưng buộc bụng.

Bản thân EU đang tự mâu thuẫn và chia thành ba quan điểm: gia tăng trừng phạt Nga, giữ nguyên các hình thức trừng phạt, và quan điểm cuối cùng là gỡ luôn các biện pháp này. Điều đó để thấy, những gì mà EU mang vào bàn đàm phán chỉ là sự mâu thuẫn rối ren, còn các quân bài chiến lược của họ đều đã bị Nga đọc vị.

Tuy nhiên trước khi đến Minsk để bàn về một lộ trình hòa bình cho Ukraine, Thủ tướng Đức Angela Merkel đã đến Nhà Trắng để bàn công chuyện với Tổng thống Mỹ Obama. Từ đó để thấy, trước khi đến gặp Nga, Đức đã phải đại diện cho châu Âu để nghe ngóng tâm tư nguyện vọng của Mỹ, và từ đó nhận trách nhiệm đứng mũi chịu sào sao cho đẹp cả lòng Mỹ.

Ukraine thì không cần phải nhắc đến. Vào thời điểm này, Kiev chỉ là một cái bóng mờ nhạt không hơn không kém.

Nhìn vào tương quan lực lượng các bên như vậy, có thể hiểu được rằng Nga và EU dễ tìm được tiếng nói chung hơn, dễ đồng cảm với nhau về quyền lợi hơn, tuy nhiên, việc hạ nhiệt căng thẳng tại Ukraine sao cho Mỹ không phản ứng tức thì lại là điểm khó gỡ cho cả Nga lẫn EU.

EU-Nga đang có mục đích chung

Trước khi cuộc đàm phán diễn ra, Mỹ đã có cuộc gặp gỡ với Đức. Tại đây, Tổng thống Mỹ đã trao trách nhiệm cao cả cho châu Âu: Washington tạm thời không viện trợ vũ khí, nhưng nếu đàm phán thất bại, châu Âu sẽ phải theo Mỹ thực hiện các biện pháp khiến Nga trả giá.

Tổng thống Obama cũng nói với báo giới rằng mục đích của nước Mỹ không phải làm Nga suy yếu và sụp đổ, nhưng Nga sẽ phải trả những bài học tương xứng nếu như không thôi can thiệp vào vấn đề Ukraine.

Người dân miền Đông Ukraine sơ tán khỏi thị trấn của họ

“Chúng tôi không mong chờ Nga lụi bại và suy yếu. Nhưng khi đối mặt với những quyết định tồi tệ này, chúng tôi không thể nói với họ từ bỏ việc này một cách dễ dàng. Chúng tôi phải cho họ thấy rằng thế giới đang đoàn kết và đưa ra một cái giá cho sự việc này” – Tổng thống Mỹ phát biểu trước báo giới.

Trong những gì mà ông Obama nói, có thể thấy quan điểm của Mỹ như sau. Thứ nhất, Mỹ không tự tin ép buộc châu Âu phải răm rắp nghe lời mình như các tiền lệ xử lý điểm nóng trước đây. Vì thế, họ ra một lời nhắc nhở, và cũng không khác gì tối hậu thư rằng châu Âu hãy cứ đi đàm phán, nhưng nếu thất bại thì lúc đó sẽ đến lượt chơi của Mỹ.

Thứ hai, Mỹ cũng gửi lời nhắc tới Nga rằng thế giới vẫn đang đi theo quỹ đạo đơn cực dưới sự dẫn dắt của Mỹ. Và một khi Moscow quyết tâm phá vỡ trật tự đó, họ sẽ phải chấp nhận những cái giá rất đắt, thậm chí là sụp đổ của cả đất nước.

Từ đó để thấy, cuộc khủng hoảng ở Ukraine càng kéo dài, Nga sẽ càng thiệt hại. Để hạ đo ván Nga trong cuộc đấu này, Mỹ sẽ muốn xung đột diễn ra càng lâu càng tốt, bất chấp những đồng minh thân cận của họ cũng chịu chung thiệt hại.

Trong khi đó, phải nói rằng cả EU và Nga đều đã chán ngán với cuộc khủng hoảng này và muốn giải quyết nó càng sớm càng tốt. EU phân vận, rạn nứt nội bộ cũng chỉ vì theo Mỹ trừng phạt Nga. Và việc viện trợ vũ khí còn là sự thách thức không nhỏ đối với Moscow, vốn đã có tiềm năng quân sự đáng gờm.

EU thà rằng giải quyết sớm vấn đề để bảo vệ lợi ích cho mình, bất chấp việc Kiev sẽ phải chịu thiệt thòi như thế nào. Trong khi đó, Nga cũng có suy nghĩ của riêng mình, nhưng mục đích thì hoàn toàn tương tự EU.

Cuộc gặp gỡ trước đó giữa Tổng thống Putin, Thủ tướng Merkel và Tổng thống Hollande

Miền Đông về cơ bản đã do ly khai thân Nga kiểm soát, và đó là mục đích của Moscow từ đầu cuộc khủng hoảng đến nay: tạo cho mình một vùng đệm trước cửa biên giới, liên bang hóa Ukraine để chính quyền Kiev được dựng lên không thể toàn tâm toàn ý ngả theo NATO và EU.

Nga thừa biết rằng bóp nghẹt Debaltsevo, dồn Kiev vào bước đường cùng chỉ gây thêm xung đột với nước Mỹ và càng kéo dài sự đối đầu đó, kinh tế của Nga càng thêm thiệt hại. Mục đích Nga muốn đã đạt được với Donbass, và giờ là lúc an bài những kết quả mà Moscow và ly khai đã giành được.

Điều này lý giải vì sao cả EU và Nga đều chung đích đến là tìm kiếm thỏa thuận ngừng bắn lập tức. Nếu cả EU và Nga đạt được những sự thông cảm đó, cả hai bên cùng có lợi. Và người duy nhất thiệt thòi là Mỹ, bởi đã bỏ ra không ít tiền của để dựng lên một cuộc cách mạng màu.

Để mọi chuyện tại Ukraine chấm dứt với kết quả như hiện tại, dù chưa thực sự đúng như các bên mong mỏi, nhưng đó sẽ là giải pháp tối ưu nhất trong bối cảnh thế giới vào lúc này. Ngoại trưởng Nga đã nhắc khéo Mỹ rằng họ vẫn còn một cuộc chiến ở Trung Đông đang theo đuổi, và Nga có “tầm ảnh hưởng” lớn tại khu vực này. Chẳng khác nào khẳng định Mỹ vẫn cần phải có Nga trong cục diện thế giới.

Theo Đỗ Minh Tú

Đất Việt