Đã có những ‘thảng thốt’, nhưng trái phiếu doanh nghiệp là xu hướng tất yếu
Đây còn là xu hướng phù hợp để tạo sự cân bằng và nâng cao chất lượng thị trường tài chính.
TPDN đang từng bước bóc tách bớt rủi ro ra khỏi bảng cân đối của các NHTM, trở thành một phân khúc mới theo khẩu vị của các chủ thể tham gia thị trường (Ảnh minh họa).
Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội vừa công bố tình hình phát hành riêng lẻ trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) 6 tháng đầu năm 2020. Dữ liệu cho thấy, xu hướng tăng trưởng mạnh mẽ trong năm 2019 tiếp tục thể hiện, ngay cả trong bối cảnh có ảnh hưởng của dịch Covid-19.
Cụ thể, tổng cộng đã có 818 đợt phát hành của 130 doanh nghiệp, với tổng giá trị phát hành đạt 156,32 nghìn tỷ đồng, tương đương với khoảng 6,7 tỷ USD, trong nửa đầu năm nay.
So với cùng kỳ 2019, tốc độ tăng trưởng ghi nhận lên tới gần 50%, thậm chí có thể sẽ còn cao hơn do các thông tin phát hành vẫn được công bố và cập nhật sau đó.
Tính toán của Công ty Chứng khoán Sài Gòn (SSI) cho thấy, tổng lượng TPDN lưu hành ước khoảng 783.000 tỷ đồng, tương đương 12,8% GDP lũy kế 12 tháng gần nhất. Quy mô thị trường TPDN Việt Nam tăng trưởng bình quân tới 45%/năm giai đoạn từ 2017 đến 6 tháng năm 2020.
Và với kết quả trên, quy mô thị trường này đã vượt xa mục tiêu 7% GDP vào năm 2020 mà Chính phủ từng tính toán trước đây.
Vì sao tăng trưởng mạnh mẽ?
Mặc dù liên tục tăng trưởng nhanh, đặc biệt hai năm gần đây, nhưng thị trường TPDN Việt Nam vẫn được xem còn mới. Cũng chính những nhân tố mới đã kích thích sự mở rộng mạnh mẽ này.
TPDN đã có thâm niên hàng chục năm trên thị trường Việt Nam. Nó cũ với các ngân hàng thương mại (NHTM) – đối tượng nắm giữ chủ yếu và truyền thống. Nhân tố mới và kích thích ở đây khi thị trường này có thêm các chủ thể khác tham gia.
Báo cáo năm 2018 của Công ty Chứng khoán VCBS từng lưu ý rằng: đã có sự chuyển dịch nắm giữ TPDN sang các công ty bảo hiểm và quỹ đầu tư. Đây cũng là một cú hích chính yếu, khi làn sóng dịch chuyển cơ cấu danh mục thể hiện do cơ hội đầu tư vào trái phiếu Chính phủ (TPCP) không còn hấp dẫn như trước.
Thực tế, từ năm 2016 sang 2017, rồi đặc biệt trong 2019 và nửa đầu 2020, lãi suất TPCP liên tục giảm mạnh và sâu. Nếu như khoảng 5 năm trước, TPCP kỳ hạn 10 năm phải căng lãi suất lên cỡ 7%/năm để huy động thành công, thì đến 2019 và hiện chỉ còn quanh 2,7%/năm.
Nói cách khác, TPDN trở thành một điểm đến mới trong nhu cầu đa dạng danh mục đầu tư của các tổ chức tài chính. Nguồn cung cũng gia tăng nhanh chóng.
Video đang HOT
Nhìn lại, giai đoạn trên cũng là yêu cầu đặt ra căng thẳng trong thực hiện chính sách siết dần giới hạn dùng vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn tại các NHTM. Nguồn tín dụng trung dài hạn trở nên hạn hẹp, hoặc phải đán.h đổi với lãi vay cao. Nhiều doanh nghiệp sử dụng công cụ trái phiếu, tạo hàng như một giải pháp, phản ứng tạo cung trên thị trường, đặc biệt ở lĩnh vực bất động sản.
Thêm nữa, một thị trường hiện đại hơn dần hình thành. Mô hình ngân hàng kết nối đầu tư, các quỹ đầu tư trái phiếu, công ty chứng khoán bảo lãnh thanh khoản… phát triển dần. Ở đây, sức hút đối với sự tham gia của nhà đầu tư cá nhân bắt đầu thể hiện.
Từ một sản phẩm gần như tuyệt đối chỉ dành cho tổ chức, TPDN những năm gần đây đã mở rộng sang nhóm khách hàng cá nhân. Tỷ trọng nắm giữ của họ qua thị trường sơ cấp đã lên tới 9,4% cuối năm 2019, rồi tăng mạnh lên khoảng 27% nửa đầu năm nay. Quy mô đó còn lớn hơn nhiều nếu thống kê thêm tỷ trọng thứ cấp, các tổ chức mua qua sơ cấp rồi phân phối lại cho nhà đầu tư cá nhân.
Nhà đầu tư cá nhân – nhân tố mới đã và đang góp thêm lực đẩy cho xu hướng mở rộng mạnh mẽ của thị trường TPDN.
Nhiều yếu tố đang hậu thuẫn
Như trên, TPDN trở thành một điểm đến trong nhu cầu đa dạng danh mục đầu tư, khi lãi suất TPCP kém hấp dẫn. Chênh lệch lãi suất ở đây cũng chính là lực hút các nhà đầu tư cá nhân.
Theo thống kê của SSI, tính bình quân gia quyền theo giá trị phát hành năm 2019, lãi suất TPDN trung bình toàn thị trường là 8,8%/năm. Song, trong 2019 và hiện nay có khá nhiều TPDN lãi suất từ 10-11%/năm, cao hơn nhiều so với lãi suất tiề.n gửi ngân hàng.
Trong đó, một cấu phần phát hành lớn, chiếm lớn nhất tại nhiều thời điểm thống kê, là trái phiếu của các NHTM. Chênh lệch lãi suất ở đây hấp dẫn, trong khi mức độ rủi ro được so sánh như gửi tiề.n ở chính ngân hàng – nhà phát hành trái phiếu.
Chênh lệch lãi suất cũng chính là điểm đang hậu thuẫn cho TPDN. Hậu thuẫn này có nền tảng là thanh khoản hệ thống NHTM đang dồi dào, dự báo tiếp tục thuận lợi trong 6 tháng cuối năm khi NHNN duy trì chính sách tiề.n tệ nới lỏng thận trọng, chưa kể khả năng cơ quan này trở lại mua vào ngoại tệ và tạo thêm nguồn tiề.n cung ứng. Trong khi đó, tín dụng tăng trưởng thấp và chậm.
Những diễn biến trên đã và đang được cụ thể hóa bằng đà sụt giảm của lãi suất huy động VND. Chênh lệch có lợi cho lãi suất TPDN theo đó càng tạo thêm sức hút nhà đầu tư.
Nhìn gần thêm một chút nữa, tháng 10/2020 cũng đang đến – thời điểm thực hiện hạ thêm một nấc giới hạn dùng vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn của các NHTM. Nguồn cung trái phiếu và sự sôi động dự báo sẽ nối tiếp, khi các NHTM cũng có nhu cầu sử dụng công cụ này để cân đối vốn đầu vào trung dài hạn… Tuy nhiên, có khả năng NHNN sẽ lùi mốc hẹn siết lại này thêm 6 tháng hoặc 1 năm.
Dữ liệu so sánh tại thời điểm tháng 9/2019, TPDN chiếm tỷ trọng lớn tại các thị trường phát triển như Hàn Quốc, Singapore, Hồng Kông…
Mạnh mẽ nhưng còn sơ khởi, xu hướng mở rộng là tất yếu
Từ trong năm 2019, trước xu hướng tăng trưởng mạnh mẽ của thị trường TPDN, Bộ Tài chính đã lên tiếng cảnh báo rủi ro tiềm ẩn, nhất là đối với sự tham gia của nhà đầu tư cá nhân.
Năm 2020, sau quý I xu thế mở rộng tiếp tục thể hiện, có hơi hướng mạnh hơn, Bộ Tài chính liên tiếp có thêm cảnh báo.
Tuy vậy, ngay cả khi đã đạt quy mô khoảng 12,8% GDP, trong một báo cáo đầu năm nay, khối phân tích của SSI vẫn cho rằng thị trường TPDN Việt Nam mới chỉ ở giai đoạn sơ khởi.
Bởi lẽ, cân đối thị trường tài chính Việt Nam vẫn như “đảo ngược” so với các thị trường phát triển. Cụ thể, tại các thị trường phát triển, tỷ lệ tín dụng trên GDP thấp, ngược lại tỷ lệ trái phiếu trên GDP áp đảo; còn tại Việt Nam thì ngược lại với chênh lệch quá lớn.
Theo thống kê của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), tổng quy mô thị trường trái phiếu Việt Nam (gồm cả TPCP và TPDN) tại 30/9/2019 là 95,37 tỷ USD, tương đương 37,6% GDP – là mức tương đương với Philippines nhưng còn cách khá xa Trung Quốc, Thái Lan (xấp xỉ 60% GDP). Các nước càng phát triển thì tỷ trọng kênh trái phiếu trên GDP càng lớn như Nhật Bản là 214% GDP, Hàn Quốc là 120% GDP…
Đặt trong tương quan đó, SSI cho rằng, thị trường trái phiếu, đặc biệt là TPDN, mở rộng là xu hướng tất yếu và phù hợp để tạo sự cân bằng và nâng cao chất lượng thị trường tài chính.
Đi cùng xu thế này, TPDN tạo một kênh dẫn vốn trung dài hạn, giảm tải gánh nặng đáp ứng từ hệ thống NHTM – những đầu mối chủ yếu cung cấp dịch vụ tài chính, thanh toán và cho vay ngắn hạn bổ sung vốn lưu động cho các doanh nghiệp mà thôi.
Huy động và cho vay luôn tiềm ẩn rủi ro, đặc biệt ở nhu cầu trung dài hạn. Với xu thế phát triển mạnh mẽ trên, TPDN đang từng bước bóc tách bớt rủi ro ra khỏi bảng cân đối của các NHTM, trở thành một phân khúc mới theo khẩu vị của các chủ thể tham gia thị trường.
Tuy nhiên, sự phát triển nhanh của thị trường TPDN hiện nay tiềm ẩn những rủi ro nhất định. Như trên, Bộ Tài chính đã liên tiếp khuyến cao.
Và vừa qua, Chính phủ đã ban hành Nghị định 81, với những quy định chặt chẽ hơn về điều kiện phát hành, cơ chế thông tin và minh bạch, tần suất và quy mô phát hành, quy định kiểm toán…, để một mặt bắt nhịp và uốn nắn thị trường phát triển lành mạnh và bền vững, mặt khác tăng cường khung khổ bảo đảm an toàn hơn cho nhà đầu tư.
Trái phiếu doanh nghiệp: Bẫy tín dụng hay kênh đầu tư
Tại hội thảo công bố báo cáo vĩ mô quý II/2020 của Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR), đã có nhiều quan điểm trái chiều về trái phiếu doanh nghiệp.
Trái phiếu doanh nghiệp: Không quản trị tốt sẽ thành bẫy tín dụng - Ảnh minh hoạ
Theo TS. Nguyễn Trí Hiếu, trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) chưa phải là một phương thức tốt để giải quyết các vấn đề khó khăn về vốn của doanh nghiệp. Ông Hiếu bày tỏ sự lo ngại khi rất nhiều nhà đầu tư cá nhân chỉ nhìn vào lãi suất để mua trái phiếu điều này là hết sức nguy hiểm.
Ông Hiếu đán.h giá: "Lãi suất càng ngày càng giảm nhưng nhiều doanh nghiệp hiện vẫn đang phát hành trái phiếu với mức lợi nhuận từ 11 - 15% nhưng đôi khi đây là một cái bẫy tín dụng. Nhiều người đầu tư không có khả năng phân tích báo cáo tài chính, báo cáo tín dụng xem tình hình tài chính của doanh nghiệp đang phát hành như thế nào. Đấy là tôi chưa kể đến khả năng những báo cáo tài chính này không phải là báo cáo có kiểm toán độc lập".
Rất nhiều trái phiếu hiện nay được các ngân hàng hỗ trợ phát hành điều này khiến nhiều nhà đầu tư nhầm tưởng trái phiếu đó được ngân hàng bảo lãnh. Đây là quan niệm hoàn toàn sai lầm. Các ngân hàng chỉ bảo lãnh thanh toán do đó nhà đầu tư mua trái phiếu doanh nghiệp cần hết sức lưu ý, ông Hiếu chia sẻ thêm.
Cũng theo quan điểm của ông Hiếu, TPDN đang được phát hành rầm rộ nhưng cần được quy định lại trong luật 1 cách chặt chẽ hơn nữa tránh đẩy hết rủi ro về phía nhà đầu tư và rủi ro cho cả nền kinh tế.
TS. Nguyễn Trí Hiếu phát biểu tại hội thảo
Không đồng quan điểm về đán.h giá này, PGS, TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo, Trưởng khoa Tài chính, Đại học Kinh tế TP.HCM cho rằng: "Bản chất TPDN không có lỗi, không phải là nguyên nhân. Nguyên nhân cố hữu vẫn là ở thị trường BĐS, đây là nơi nhiều doanh nghiệp đang huy động trái phiếu với lãi xuất cao. Với tâm lý "Mua vàng thì lỗ - Mua thổ thì lời" luôn khiến BĐS là hố đen hút dòng tín dụng vào đó và khi khả năng cho vay của ngân hàng thương mại bị siết chặt thì TPDN trở thành kênh tín dụng để xả".
Nếu anh chị để ý, kênh TPDN đã được nói đến nhiều nhưng chỉ "nở rộ" từ những năm 2018 - 2019 khi mà Ngân hàng Nhà nước thắt chặt tín dụng cho kênh đầu tư BĐS thì tiề.n được xả vào TPDN. Nhưng việc cần làm hiện nay là Bộ Tài chính cần căn chỉnh lại, làm cho kênh này quy củ, bài bản và lành mạnh hơn. Nếu thực hiện tốt TPDN vẫn sẽ là kênh đầu tư tốt trong thời gian tới, ông Bảo cho biết thêm.
Ông Bảo nhấn mạnh: "Tôi cho rằng không nên truyền bá tin tức tiêu cực như việc doanh nghiệp chạy đua lãi suất, kênh trái phiếu rất nguy hiểm hay nhà đầu tư hãy cẩn thận. Chúng ta dặn dò hay can gián là tốt nhưng nếu nói quá thì sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường trái phiếu doanh nghiệp. Ta phải phát triển trái phiếu doanh nghiệp, nếu không muốn nền kinh tế tiếp tục lệ thuộc vào kênh tín dụng ngân hàng".
Một điểm nữa ông Bảo cho rằng nên lưu ý ở kênh TPDN là cần phát triển thị trường thứ cấp để trái phiếu doanh nghiệp có thanh khoản cao. Điều này sẽ giúp lợi nhuận của đầu tư trái phiếu không phải chỉ đến từ lãi suất phát hành mà còn đến từ chênh lệch giá mua bán trên thị trường thứ cấp. Nếu làm tốt điều này nhà đầu tư chỉ cần nhìn vào chất lượng trái phiếu để đầu tư.
PGS.TS. Nguyễn Khắc Quốc Bảo - Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh phát biểu tại buổi toạ đàm của VEPR
Đồng quan điểm về vấn đề này, TS. TS. Nguyễn Đức Thành - Cố vấn trưởng, Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách nhận xét: "Tôi nghĩ rằng khi thị trường trái phiếu phát triển tương tự như thị trường cổ phiếu sẽ giúp thông tin minh bạch hơn, giúp nhà đầu tư. Quan trọng hơn, điều này cũng có lợi cho những người cần vốn ở đây là doanh nghiệp phát hành trái phiếu".
Theo dữ liệu công bố của các doanh nghiệp và HNX, tổng lượng trái phiếu doanh nghiệp phát hành từ đầu năm đến nay ước tính ở mức 159.000 tỉ đồng, tăng 50% so với 6 tháng đầu năm 2019. Con số tăng trưởng quy mô phát hành 6 tháng năm 2020 so với cùng kỳ có thể sẽ còn cao hơn do các thông tin phát hành vẫn đang được công bố.
Tổng lượng trái phiếu doanh nghiệp lưu hành ước khoảng 783.000 tỉ đồng, tương đương 12,8% GDP lũy kế 12 tháng gần nhất. Quy mô thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam tăng trưởng bình quân 45%/năm giai đoạn từ 2017 đến 6 tháng năm 2020.
Bổ sung thêm những quan điểm kể trên TS. Cấn Văn Lực - Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, Giám đốc Viện đào tạo và Nghiên cứu BIDV cho biết thêm: "Mới đây chính phủ đã ban hành Nghị định 81/2020 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 163/2018 quy định về phát hành trái phiếu doanh nghiệp. Đây là điều phải làm vì thị trường này đang tăng trưởng khá nóng trên 50% trong vòng hơn 2 năm vừa qua. Để tăng như vậy nhà đầu tư nhỏ rất thiệt thòi".
Nghị định 81 thực sự cần thiết khi đã căn chỉnh lại việc phát hành trái phiếu doanh nghiệp, điểm quan trọng nhất ở đây là doanh nghiệp phải thông qua tư vấn phát hành chính là các công ty chứng khoán. Ngoà ra, cần đồng bộ hoá Nghị định này và Luật Chứng khoán để đạt hiệu quả tốt nhất ông Lực đán.h giá.
Thị trường chứng khoán Việt Nam: "Đi từ số 0 đến số có" Sau 20 năm phát triển, đến nay, thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam đã vận hành ổn định, bền vững và chuyên nghiệp, trở thành kênh huy động vốn trung và dài hạn quan trọng của nền kinh tế bên cạnh nguồn vốn tín dụng ngân hàng, đóng góp tích cực vào quá trình xây dựng nền tài chính, tiề.n tệ lành...