Cuộc đối đầu mới ở Panama: Trung Quốc vươn tầm, Mỹ tăng áp lực

Những nỗ lực của Bắc Kinh nhằm mở rộng ảnh hưởng tại Panama, quốc gia sở hữu kênh đào huyết mạch nối Đại Tây Dương – Thái Bình Dương, đã gặp phải một số trở ngại, một phần là do áp lực từ Mỹ.

Tàu thuyền chờ qua kênh đào Panama ngày 10/9/2023. Ảnh: AFP/TTXVN

Người ta đã nói về một tuyến đường sắt cao tốc mà Trung Quốc sẽ xây dựng tại Panama. Một tuyến tàu điện ngầm mới tại Thành phố Panama. Một cảng container hiện đại.

Trung Quốc đã nỗ lực xây dựng mối quan hệ và ảnh hưởng ở Panama trong nhiều năm qua, một phần trong tham vọng lớn hơn của nước này là mở rộng dấu ấn của mình ở Mỹ Latinh. Nỗ lực của họ đã đạt được một số thành công, nhưng cũng gặp nhiều thất bại.

Tham vọng mở rộng ảnh hưởng của Trung Quốc

Năm 2017, Trung Quốc đã giành được một chiến thắng ngoại giao khi Panama cắt đứt quan hệ ngoại giao với Đài Loan/Trung Quốc, và thay vào đó công nhận Bắc Kinh. Panama trước đó là một trong số ít quốc gia trên thế giới công nhận Đài Loan là một quốc gia có chủ quyền.

Năm sau, Panama trở thành quốc gia Mỹ Latinh đầu tiên ký kết Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường, chương trình cơ sở hạ tầng toàn cầu mang tính biểu tượng của nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình, nhằm mục đích mở rộng sức mạnh địa chính trị của Trung Quốc và chống lại ảnh hưởng của Mỹ.

Sau đó là một loạt lời hứa đầy tham vọng. Trung Quốc đề xuất xây dựng một tuyến đường sắt cao tốc dài 400km từ thủ đô Panama đến biên giới phía tây với Costa Rica. Bắc Kinh còn đề nghị giúp xây dựng một tuyến tàu điện ngầm mới ở Panama. Một tập đoàn các công ty Trung Quốc, do Landbridge đứng đầu, cũng đã bắt đầu phát triển một cảng container được hứa hẹn sẽ là cảng hiện đại nhất của Panama.

Một công ty nhà nước Trung Quốc cũng giành được hợp đồng trị giá 1,4 tỷ USD để xây dựng cây cầu thứ tư bắc qua Kênh đào Panama. Cuối cùng, hai nước cho biết họ sẽ đàm phán một hiệp định thương mại tự do.

Bắc Kinh đã nói rõ rằng họ muốn củng cố sự ủng hộ của mình tại Thành phố Panama. Vào đầu năm 2018, khi thăm Panama, một quan chức Trung Quốc đã nói với Tổng thống khi đó là Juan Carlos Varela rằng “việc thiết lập quan hệ ngoại giao với Panama là thành tựu ngoại giao quan trọng nhất của Trung Quốc trong năm 2017″. Cuối năm đó, ông Tập Cận Bình trở thành nhà lãnh đạo Trung Quốc đầu tiên thăm chính thức Panama.

Trung Quốc cũng tăng cường các nỗ lực về quyền lực mềm, mở Học viện Khổng Tử để quảng bá văn hóa và ngôn ngữ Trung Quốc, và quyên góp vật tư chăm sóc sức khỏe trong đại dịch Covid-19.

Lực cản từ Mỹ

Nhưng khi ảnh hưởng của Trung Quốc tăng lên, áp lực từ Mỹ đối với Panama cũng tăng theo. Sau khi ông Varela rời nhiệm sở, người kế nhiệm Laurentino Cortizo đã đình chỉ dự án đường sắt được đề xuất. Các cuộc đàm phán thương mại bị đình trệ.

Cả Mỹ và Trung Quốc đều quan tâm đặc biệt đến Panama, quốc gia sở hữu kênh đào Panama chiến lược. Ảnh: AFP/TTXVN

Chính phủ Panama đã thu hồi quyền của Landbridge đối với dự án cảng container vào năm 2021, sau khi một cuộc kiểm toán phát hiện ra rằng công ty đã vi phạm các điều khoản trong hợp đồng, đầu tư ít tiề.n hơn và sử dụng ít lao động địa phương hơn so với cam kết.

Tuy nhiên, Trung Quốc cũng đã đạt được một số thành công. Tổng thống mới của Panama, José Raúl Mulino, hồi sinh ý tưởng về đường sắt, và công ty Trung Quốc đã nói rõ rằng họ muốn tham gia. Việc xây dựng cây cầu thứ tư bắc qua Kênh đào Panama đã được tiếp tục sau một thời gian tạm dừng.

Năm 2021, công ty CK Hutchinson của Hong Kong đã giành được quyền gia hạn 25 năm quyền kiểm soát hai cảng tại lối vào kênh đào. CK Hutchison là một tập đoàn niêm yết công khai có chủ sở hữu lớn nhất là một gia đình tỷ phú Hong Kong. Đây không phải là một công ty nhà nước của Trung Quốc. Nhưng Bắc Kinh đã thắt chặt quyền kiểm soát đối với Hong Kong trong những năm gần đây và có quyền buộc các công ty tư nhân tuân thủ các yêu cầu của mình nhân danh an ninh quốc gia.

Tầm nhìn dài hạn ở Mỹ Latinh

Panama là tâm điểm chú ý đặc biệt của Trung Quốc, vì giá trị chiến lược của kênh đào, nhưng nước này cũng đang nỗ lực mở rộng ảnh hưởng của mình ở cả khu vực Mỹ Latinh. Bắc Kinh đã định vị mình là một lựa chọn thay thế cho Mỹ trong vai trò lãnh đạo toàn cầu, tự coi mình là một quốc gia “đồng cảm” hơn với nhu cầu của các quốc gia đang phát triển như họ.

Trung Quốc hiện là đối tác thương mại hàng đầu của khu vực Nam Mỹ và là đối tác thương mại lớn thứ hai, chỉ sau Mỹ, đối với toàn bộ Mỹ Latinh.

Đáp lại những cáo buộc của Tổng thống đắc cử Donald J. Trump, các quan chức Trung Quốc đã phủ nhận việc có bất kỳ lợi ích nào trong việc xâm phạm chủ quyền của Panama hoặc can thiệp vào nước này để phục vụ lợi ích của riêng mình. Họ nói rằng Trung Quốc sẽ luôn tôn trọng kênh đào như một tuyến đường thủy quốc tế trung lập vĩnh viễn.

Các học giả Trung Quốc lên án những lo ngại của Mỹ về sự hiện diện ngày càng tăng của Bắc Kinh ở Mỹ Latinh là các chiến dịch bô.i nh.ọ.

Zhou Bo, một đại tá đã nghỉ hưu của Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc, hiện là thành viên cấp cao tại Trung tâm An ninh và Chiến lược Quốc tế thuộc Đại học Thanh Hoa ở Bắc Kinh, cho biết những phát biểu gần đây của ông Trump về sự hiện diện của quân đội Trung Quốc tại Panama là vô lý đến mức “không đáng để Bắc Kinh trả lời cụ thể”.

“Trung Quốc có nhiều khoản đầu tư trên khắp thế giới. Chúng không bị giới hạn bởi khu vực, hay liệu đó có phải là ’sân sau của Mỹ’ hay không”, ông Zhou Bo nói.

Cui Shoujun, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Nghiên cứu Mỹ Latinh tại Đại học Nhân dân ở Bắc Kinh, bày tỏ sự tin tưởng rằng mối quan hệ của Trung Quốc với Panama sẽ tiếp tục phát triển, bất chấp những nỗ lực cản trở của Mỹ.