“Cuộc chiến” chống lãng phí, giảm chi tiêu của ông Trump gặp khó

Những nỗ lực cắt giảm chi tiêu của chính phủ và loại bỏ lãng phí của Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump đang bị lu mờ bởi chi phí cho các chương trình an sinh xã hội và lãi suất tăng cao.

Tỷ phú Elon Musk và ông Vivek Ramaswamy (phía sau) tại Tòa nhà Quốc hội hồi đầu tháng này (Ảnh: NYT).

Khi Elon Musk và Vivek Ramaswamy, những doanh nhân mà Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump bổ nhiệm để lãnh đạo Ban Hiệu suất Chính phủ mới, gặp gỡ các nghị sĩ vào đầu tháng 12, họ đã vạch ra kế hoạch cắt giảm chi tiêu liên bang và chống lãng phí.

Chưa đầy 2 tuần sau, cả hai chính là những người đã giúp “lật đổ” dự luật chi tiêu dài 1.500 trang và đưa chính phủ liên bang đến bờ vực đóng cửa vì phản đối hàng tỷ USD chi tiêu tiết kiệm trong luật mà họ coi là chống lãng phí. Nhưng gói ngân sách hợp lý hóa mà các nghị sĩ cuối cùng thông qua đã không đưa ra được biện pháp hạn chế chi tiêu.

Trong các cuộc đàm phán, ông Trump thậm chí còn kêu gọi bãi bỏ giới hạn nợ theo luật định của quốc gia mà đảng Cộng hòa từ lâu đã sử dụng như một công cụ để buộc phải cắt giảm ngân sách một cách đau đớn.

Sự việc trên đã chứng minh sức ảnh hưởng của ông Musk và ông Ramaswamy khi họ cùng nỗ lực cắt giảm lãng phí theo chiến dịch của ông Trump. Nhưng kết quả cũng nhấn mạnh những giới hạn mà sáng kiến này sẽ phải đối mặt khi cố gắng hạn chế chi tiêu.

Trong những thập kỷ gần đây, chính phủ liên bang ngày càng tiêu tốn nhiều tiền và Quốc hội Mỹ càng trở nên chia rẽ hơn, khiến việc giảm bớt khoản nợ quốc gia đã lên tới 36.000 tỷ USD trở nên khó khăn.

Trong vòng chưa đầy một tháng nữa, Tổng thống đắc cử Trump sẽ nhậm chức và ông Musk và ông Ramaswamy sẽ là những người thực thi kế hoạch cắt giảm chi tiêu của chính phủ.

Nhưng các chuyên gia ngân sách không thấy nhiều hy vọng rằng “bộ ba” này sẽ có thể thay đổi đáng kể quỹ đạo tài chính của quốc gia. Văn phòng Ngân sách Quốc hội dự đoán rằng nợ quốc gia sẽ đạt 166% GDP vào năm 2054, tăng từ khoảng 99% GDP vào cuối năm 2024.

“Họ không có thẩm quyền gì cả”, Douglas Holtz-Eakin, người từng là nhà kinh tế trưởng trong Hội đồng cố vấn kinh tế của Tổng thống George W. Bush, cho biết. Theo ông, họ không kiểm soát được phạm vi cũng như quy mô của chính phủ.

Ông Holtz-Eakin, người cũng từng là giám đốc Văn phòng Ngân sách Quốc hội, lưu ý, Quốc hội có quyền kiểm soát “hầu bao” và cho rằng Ban Hiệu suất sẽ không khác gì một nhóm nghiên cứu.

Cả tỷ phú Musk và ông Ramaswamy đã nói rằng họ muốn cắt giảm 2.000 tỷ USD chi tiêu liên bang trong một khoảng thời gian không xác định bằng cách thu hẹp các cơ quan chính phủ và loại bỏ gian lận và lãng phí. Nhưng con số đó gần bằng quy mô thâm hụt của riêng năm tài chính 2024 và chỉ là một phần nhỏ trong số 20.000 tỷ USD mà nền kinh tế Mỹ dự kiến sẽ vay trong thập kỷ tới.

Các nhà lãnh đạo đảng Cộng hòa tại Hạ viện đã cam kết cắt giảm chi tiêu 2.500 tỷ USD từ các khoản chi tiêu “bắt buộc”, thường dành cho các chương trình như Medicaid, phiếu thực phẩm, và tăng giới hạn nợ trong luật riêng vào năm tới.

Nhưng chi phí đó dự kiến sẽ tiếp tục tăng khi dân số già đi và ngày càng có nhiều người bắt đầu yêu cầu trợ cấp hưu trí và chăm sóc sức khỏe. Ông Trump đã cam kết không cắt giảm các chương trình phúc lợi và đảng Cộng hòa không muốn cắt giảm chi tiêu quân sự.

Mỹ đã chi 6.700 tỷ USD vào năm 2024, bao gồm hơn 800 tỷ USD cho quân đội. Nhưng hầu hết khoản chi tiêu của đất nước đến từ các chương trình bắt buộc bao gồm “An sinh xã hội” và Medicare, cùng với chi phí lãi suất tăng cao. Những chi phí đó dự kiến sẽ tiếp tục tăng khi dân số ngày càng già đi và có nhiều người bắt đầu yêu cầu trợ cấp hưu trí và chăm sóc sức khỏe.

Ông Trump đã cam kết không cắt giảm các chương trình phúc lợi và đảng Cộng hòa không muốn cắt giảm chi tiêu quân sự. Điều đó dẫn đến không còn nhiều chỗ để cắt giảm các động lực lớn nhất của khối nợ.

Ông William Hoagland, phó chủ tịch cấp cao của Trung tâm Chính sách Lưỡng đảng, cho biết: “Mặc dù việc cải thiện hiệu quả và hiệu suất là điều tốt, nhưng nếu không tập trung vào 50% chi tiêu của liên bang, tức là các chương trình phúc lợi, thì sẽ không thực sự tạo ra được sự thay đổi lớn trong vấn đề nợ và thâm hụt của chúng ta”.

Ông Hoagland còn nhận định, các ủy ban tài chính đã từng được thử nghiệm trước đây và thường thì không mấy thành công. Ví dụ, vào năm 1982, Tổng thống Ronald Reagan đã thành lập Ủy ban Grace, trong đó một nhóm các nhà lãnh đạo doanh nghiệp được yêu cầu làm việc như “những chú chó săn không biết mệt mỏi” để loại bỏ tình trạng kém hiệu quả. Nhưng hầu hết các khuyến nghị của nhóm không bao giờ trở thành hiện thực vì Quốc hội sẽ phải thay đổi luật.

Một loạt các ủy ban cải cách tài chính đã được thành lập và giải thể trong 40 năm qua trong khi nợ quốc gia theo tỷ lệ của nền kinh tế chỉ tiếp tục tăng. Mỹ không có thặng dư ngân sách hàng năm kể từ năm 2001. Ban Hiệu suất Chính phủ không phải là cơ quan chính thức của chính phủ và sẽ không có thẩm quyền chính thức để cắt giảm chi tiêu của liên bang.

Nhóm này có kế hoạch làm việc với các nghị sĩ tại Quốc hội cũng như Văn phòng Quản lý và Ngân sách để tìm kiếm các quy tắc liên bang có thể thay đổi để cắt giảm chi tiêu. Ông Trump cũng đã thảo luận về việc “tịch thu” các khoản tiền được Quốc hội phân bổ cho một số chương trình nhất định và chuyển hướng để trả nợ.

Nhiệm vụ khó khăn

Cả ông Musk và ông Ramaswamy đã rà soát các báo cáo của Văn phòng Trách nhiệm Giải trình của chính phủ khi tìm kiếm các cơ quan của chính phủ mà họ tin rằng đang quản lý sai tiền của người nộp thuế.

Các nhóm thúc đẩy kiềm chế tài chính như “Ủy ban vì một ngân sách liên bang có trách nhiệm” đã đề xuất các biện pháp giảm thâm hụt lên tới 700 tỷ USD, nhưng nhiều biện pháp trong số đó sẽ rất khó ban hành.

Trong khi đó, một số chính sách của ông Trump và đảng Cộng hòa trái ngược với khẩu hiệu công khai là “thắt lưng buộc bụng” và loại bỏ gian lận.

Tổng thống đắc cử Trump đã nói rõ rằng ông muốn làm suy yếu quyền thực thi của Sở Thuế vụ Nội địa (IRS), nhưng điều đó sẽ khiến cơ quan này khó truy tìm những người trốn thuế và thu thuế hiệu quả hơn. Việc hủy bỏ 80 tỷ USD mà IRS đã được phân bổ vào năm 2022 để trấn áp những người gian lận thuế và hiện đại hóa công nghệ được dự đoán sẽ làm tăng thêm thâm hụt.

Khi các nghị sĩ nói về việc cắt giảm chi tiêu và giảm thâm hụt, họ đang chuẩn bị mở rộng các khoản cắt giảm thuế năm 2017 có thể tiêu tốn hơn 4.000 tỷ USD trong một thập kỷ. Con số này sẽ vượt xa mức cắt giảm chi tiêu 2.500 tỷ USD mà đảng Cộng hòa tại Hạ viện đã cam kết trong cuộc chiến chi tiêu mới nhất để ban hành vào đầu năm tới.

“Tôi lo rằng họ sẽ nói về hiệu quả của chính phủ và cố gắng cắt giảm chi tiêu rồi sử dụng số tiền đó để chi trả cho những thứ như cắt giảm thuế”, Keith Hall, người từng là giám đốc Văn phòng Ngân sách Quốc hội giai đoạn 2015-2019, cho biết.

Một nghị sĩ đeo huy hiệu hiển thị khoản nợ quốc gia đang tăng trong một phiên điều trần của Quốc hội (Ảnh: Getty).

Mặc dù gần đây ông Trump quan tâm đến việc thu hẹp chính phủ, nhưng người tự xưng là “vua nợ” này vẫn chưa cho thấy xu hướng kiềm chế tài chính. Nợ quốc gia đã tăng gần 8.000 tỷ USD trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump do cắt giảm thuế và tăng chi tiêu của chính phủ, bao gồm hai đợt cứu trợ đại dịch Covid-19.

“Ủy ban vì một ngân sách liên bang có trách nhiệm” ước tính rằng các chính sách của ông Trump có thể làm tăng thêm 15.000 tỷ USD vào khoản nợ trong một thập kỷ.

Trong cuộc chiến chi tiêu gần đây nhất, ông Trump đã phá vỡ sự chính thống bảo thủ về giới hạn nợ. Giới hạn vay nợ từ lâu đã là đòn bẩy có giá trị đối với đảng Cộng hòa để yêu cầu đảng Dân chủ cắt giảm chi tiêu, nhưng ông Trump đã thúc giục đảng của mình đình chỉ giới hạn nợ sau nhiệm kỳ của ông hoặc xóa bỏ hoàn toàn.

“Trong nhiều năm, Quốc hội và mọi người khác đều muốn chấm dứt trần nợ, và đây là thời điểm để làm như vậy!”, ông Trump nhấn mạnh trên mạng xã hội.

Lần này, những nghị sĩ Cộng hòa cứng rắn về tài chính đã bác bỏ ý tưởng đó, nhưng trong tương lai, ông Trump có thể cố gắng hợp tác với các nghị sĩ đảng Dân chủ, những người trong nhiều năm kêu gọi bãi bỏ giới hạn nợ, để xóa bỏ nó.

Bharat Ramamurti, phó giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia trong chính quyền Tổng thống sắp mãn nhiệm Joe Biden, nhận định, kết quả của cuộc đối đầu về tài chính cho thấy ông Musk và ông Ramaswamy sẽ chỉ có ảnh hưởng tối thiểu để buộc Quốc hội chi tiêu ít hơn. Ông nói thêm rằng những thay đổi mà họ giúp áp đặt đối với luật này thực sự không làm giảm chi phí.

“Tôi sẽ không ngạc nhiên nếu bạn thấy phần lớn sự lặp lại của nhiệm kỳ đầu tiên ông Trump nắm quyền, khi mà cuối cùng, đó là một loạt các khoản tăng chi tiêu, cắt giảm thuế và tăng đáng kể nợ”, ông Ramamurti nói.