Cúc Phương – Vườn quốc gia hàng đầu châu Á

Vườn quốc gia Cúc Phương được xây dựng với chức năng, nhiệm vụ chính là bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và các giá trị văn hóa, lịch sử, cảnh quan ; duy trì tác dụng phòng hộ của rừng; tổ chức các hoạt động nghiên cứu khoa học, dịch vụ môi trường sinh thái và giáo dục môi trường.

Vườn quốc gia Cúc Phương.

Với diện tích hơn 22.400ha nằm trên địa bàn của 14 xã, 4 huyện thuộc 3 tỉnh: Ninh Bình, Hòa Bình và Thanh Hóa, Vườn quốc gia Cúc Phương có địa hình chủ yếu là núi đá vôi với độ chênh cao trung bình so với mặt biển từ 400-450m.

Vườn quốc gia Cúc Phương có hệ giá trị đa dạng sinh học vô cùng quý giá, là một trong những nơi có tính đa dạng sinh học cao của Việt Nam với nhiều loài động, thực vật quý hiếm có tên trong Sách đỏ của Việt Nam.

Tính đến nay đã ghi nhận 2427 loài, thuộc 931 chi, 231 họ thực vật, trong đó, 430 loài cây thuốc, 229 loài cây ăn được, 240 loài cây có thể sử dụng làm thuốc nhuộm, 137 loài cho tanin… 57 loài được ghi trong “Sách Đỏ Việt Nam” năm 2007 và “Sách đỏ IUCN” 2020.

Cùng với sự đa dạng và phong phú về khu hệ động, thực vật, Cúc Phương còn là một bảo tàng thiên nhiên tuyệt vời lưu giữ nhiều dấu tích của sự sống từ thời tiền sử cho đến ngày nay. Đó là các hóa thạch, các hài cốt, các công cụ… trong các hang động, đây chính là những tài liệu quan trọng ghi lại cuộc sống của muôn loài, ghi lại sự biến đổi thăng trầm của lịch sử phát triển địa chất qua các thời kỳ.

Nhờ chú trọng công tác bảo vệ rừng, bảo tồn các loài động, thực vật quý hiếm, do đó công tác tuần tra, kiểm soát được xác định là nhiệm vụ thường xuyên và là nhiệm vụ hàng đầu của lực lượng kiểm lâm Vườn quốc gia Cúc Phương.

Trong công tác chỉ đạo, đặc biệt chú trọng việc ngăn chặn các hiện tượng săn bắt, chặt xẻ, buôn bán trái phép động, thực vật rừng, đốt nương làm rẫy, lấn chiếm đất rừng trái phép; kịp thời ngăn chặn, xử lý nghiêm các vụ việc vi phạm. Các trạm kiểm lâm Vườn được tập huấn kỹ năng sử dụng phần mềm quản lý (SMART) trong theo dõi diễn biến và hiện trạng tài nguyên động thực vật rừng trên các tuyến tuần tra.

Đây là tài liệu khoa học quan trọng góp phần theo dõi và đánh giá diễn biến tài nguyên rừng cho cả ngắn hạn và dài hạn. Vườn quốc gia Cúc Phương là đơn vị đầu tiên trong các Vườn quốc gia thực hiện Chương trình giám sát đa dạng sinh học sử dụng phần mềm SMART trong quản lý bảo vệ rừng.

Kiểm lâm Vườn quốc gia Cúc Phương.

Bên cạnh công tác bảo vệ rừng, nghiên cứu khoa học luôn là một trong những nhiệm vụ quan trọng của Vườn quốc gia Cúc Phương. Trong những năm qua, Vườn đã thu thập, điều tra, thống kê thêm được 6 loài, nâng tổng số loài đã được nhận biết từ 2411 loài (năm 2015) lên 2427 loài (năm 2020).

Trong đó, đã phát hiện thêm 3 loài thực vật mới cho khoa học. Nhằm gìn giữ và bảo tồn các nguồn gen quý, từ năm 1985, Vườn quốc gia Cúc Phương đã xây dựng vườn thực vật với diện tích 167ha. Đến nay đã trồng và sưu tập được 811 loài. Trong đó có cây gỗ 295, nhập nội 5, ráy 25, cây ăn quả 20, tre trúc 15, cau dừa15, cây thuốc 296, lan 140 và tuế 15 loài.

Vườn thực vật Cúc Phương được đánh giá là vườn thực vật được xây dựng một cách bài bản đầu tiên trong hệ thống các vườn quốc gia và khu bảo tồn thiên nhiên ở Việt Nam.

Đến thời điểm hiện tại, Vườn đã điều tra, thống kê thêm được 8 loài động vật có xương sống, nâng tổng số loài đã được nhận biết từ 661 (năm 2015) loài lên 669 loài (năm 2020). Bên cạnh việc điều tra, thống kê, thu thập mẫu, số liệu ngoài thực địa Vườn đã xây dựng Bảo tàng Cúc phương và sưu tập nguồn mẫu vật lưu trữ trong bảo tàng. Hiện nay Bảo tàng Cúc Phương là bảo tàng duy nhất trong các Vườn quốc gia được nằm trong mạng lưới bảo tàng khoa học của ngành Lâm nghiệp.

Hiện nay, Vườn quốc gia Cúc Phương vẫn đang triển khai 3 chương trình bảo tồn, đó là: bảo tồn các loài linh trưởng nguy cấp, quý hiếm của Việt Nam; bảo tồn thú ăn thịt nhỏ và tê tê; bảo tồn các loài rùa nước ngọt và bảo tồn một số loài động vật hoang dã khác (hươu, nai, các loài trong họ trĩ, các loài khỉ …). Hiện Vườn quốc gia Cúc Phương đang cứu hộ, bảo tồn 64 loài với 2700 cá thể động vật hoang dã.

Hoạt động du lịch trải nghiệm , thả động vật hoang dã về với thiên nhiên.

Vườn quốc gia Cúc Phương đã tổ chức được “hệ sinh thái” du lịch với nhiều chương trình và sản phẩm. Một trong những nền tảng làm nên bề dày thành tựu trong công tác giáo dục thiên nhiên của Cúc Phương chính là thông qua các sản phẩm du lịch sinh thái. Cánh rừng được nhìn nhận như một “bảo tàng sống”, một “ngôi trường” lớn, nơi các thế hệ học sinh, sinh viên đến tham quan, học tập. Chính từ những hoạt động đó, thông điệp nâng cao nhận thức về thiên nhiên được lan tỏa.

Với chiến lược xây dựng thương hiệu du lịch Cúc Phương trong giai đoạn mới, lấy việc nâng cao nhận thức về thiên nhiên thông qua du lịch sinh thái là nền tảng, dựa trên thành quả của công tác bảo vệ rừng, bảo vệ đa dạng sinh học, nghiên cứu khoa học và cứu hộ bảo tồn, những năm gần đây Vườn quốc gia Cúc Phương hướng tới nghiên cứu, phát triển và vận hành những sản phẩm sáng tạo , táo bạo và độc đáo. “Tour Về Nhà – tham gia tái thả động vật sau cứu hộ”, Trồng cây “Thêm xanh cho cánh rừng già” tham gia Chương trình trồng 1 tỷ cây xanh của Chính phủ, Hội xuân Cúc Phương vào dịp Tết Nguyên Đán, “Hành Trình Hồi Sinh” – tham gia quy trình cứu hộ, chăm sóc động vật hoang dã, Bộ Chương trình Giáo dục Trải nghiệm thiên nhiên dành cho học sinh phổ thông các cấp, Trại hè “Lớn lên cùng đại ngàn”… là những sản phẩm đã tạo nên thương hiệu du lịch sinh thái Vườn quốc gia Cúc Phương.

Thông qua đó, góp phần tích cực vào mục tiêu sớm đưa Cúc Phương trở thành Vườn quốc gia kiểu mẫu, là trường học lớn về thiên nhiên, Cúc Phương đã và đang là điểm đến hàng đầu của học sinh, sinh viên, các nhà khoa học và du khách trong nước, quốc tế.

Số lượng khách tham quan tới Vườn quốc gia Cúc Phương năm 2022 là 99.827 lượt khách, trong đó khách Việt Nam là 95.338 lượt, nước ngoài là 4.489 lượt khách. Sáu tháng đầu năm 2023 đã có 69.000 lượt khách tham quan Vườn, trong đó khách Việt Nam là 63.834 lượt khách, nước ngoài là 5.166 lượt khách.

Với những thành tựu đạt được, Cúc Phương đã vinh dự được Đảng, Nhà nước, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tặng thưởng nhiều phần thưởng cao quý. Năm 2022 là năm thứ 4 liên tiếp (2019, 2020, 2021, 2022) Vườn quốc gia Cúc Phương vinh dự được Tổ chức World Travel Awards vinh danh là: Vườn quốc gia hàng đầu châu Á. Đây là giải thưởng uy tín và danh giá, được ví như giải “Oscar của ngành du lịch”.

Thông qua đó, tiếp tục khẳng định sức hấp dẫn của du lịch sinh thái tại Vườn quốc gia Cúc Phương nói riêng và du lịch sinh thái rừng nói chung, một trong những loại hình du lịch trải nghiệm mang tính cộng đồng, gắn với giáo dục và nhận thức về thiên nhiên đang được phát triển khá mạnh mẽ tại Việt Nam và thế giới .