Con đường nâng hạng thị trường chứng khoán còn xa

Việt Nam đã vượt qua giai đoạn “khởi động”, bắt đầu “vượt chướng ngại vật” khi các yếu tố để thị trường chứng khoán (TTCK) được nâng hạng từ cận biên lên mới nổi có sự cải thiện. Cơ quan quản lý đang nỗ lực triển khai các giải pháp để sớm đáp ứng tiêu chí nâng hạng thị trường.

Đánh giá của MSCI

Trong Báo cáo đánh giá khả năng tiếp cận thị trường kỳ tháng 6/2020 Global Market Accessibility Review vừa công bố, MSCI hầu như giữ nguyên các đánh giá của năm 2019, chỉ bỏ đoạn “không có tổ chức bù trừ chính thức và VSD đóng vai trò là cơ quan bù trừ chứng khoán” trong mục “thanh toán và bù trừ”.

Theo MSCI, các công ty ở một số ngành, lĩnh vực vẫn bị giới hạn về sở hữu nước ngoài; tỷ lệ sở hữu vốn ngoại vẫn vướng mắc tại nhiều nhóm ngành, cổ phiếu.

Về quyền bình đẳng của nhà đầu tư nước ngoài, nhiều doanh nghiệp chưa đáp ứng được yêu cầu cung cấp thông tin song ngữ Anh – Việt.

Bên cạnh đó, quyền lợi của nhà đầu tư nước ngoài bị hạn chế do quy định giới hạn sở hữu nước ngoài áp dụng đối với tổng tỷ trọng sở hữu nước ngoài nói chung và sở hữu của từng nhà đầu tư nói riêng.

Về mức độ tự do trên thị trường ngoại hối, hiện vẫn còn những hạn chế khi chưa có thị trường giao dịch tiền tệ ở nước ngoài.

Báo cáo của MSCI không bất ngờ đối với các thành viên trên thị trường, bởi thực tế TTCK Việt Nam chưa đáp ứng được tiêu chí về room ngoại và quyền bình đẳng của nhà đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, việc được MSCI bỏ đoạn “không có tổ chức bù trừ chính thức và VSD đóng vai trò là cơ quan bù trừ chứng khoán” là một bước tiến trong quá trình nâng hạng.

Mặc dù chưa được đưa vào danh sách rút gọn xem xét nâng hạng của MSCI trong năm nay, nhưng ông Đinh Quang Hinh, Trưởng bộ phận chiến lược thị trường, khối phân tích Công ty Chứng khoán VNDIRECT cho rằng, TTCK Việt Nam vẫn có cơ hội thu hút vốn ngoại, đặc biệt là vào cuối năm nay khi MSCI dự kiến nâng hạng TTCK Cô-oét từ cận biên lên mới nổi.

Theo đó, TTCK Việt Nam sẽ chiếm tỷ trọng lớn nhất trong nhóm thị trường cận biên của MSCI, tức tỷ trọng cổ phiếu tăng lên.

Lý giải về việc MSCI bỏ qua mục “không có tổ chức bù trừ chính thức và VSD đóng vai trò là cơ quan bù trừ chứng khoán”, Công ty Chứng khoán KB Việt Nam (KBSV) cho rằng, Luật Chứng khoán 2019 có quy định mới về mô hình hoạt động của VSD.

Theo đó, VSD sẽ hoạt động theo mô hình Tổng công ty Lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam, thành viên của VSD được bổ sung bao gồm thành viên lưu ký và thành viên bù trừ.

Theo mô hình mới này sẽ có tổ chức bù trừ chính thức, chức năng hoạt động độc lập và là công ty con của VSD.

Với tình trạng hiện nay của TTCK Việt Nam, Công ty Chứng khoán Bảo Việt (BVSC) nhận định, khả năng được nâng hạng trong các kỳ xem xét sắp tới không cao, nếu không có những thay đổi để cải thiện các thiếu sót hiện tại.

Liên quan đến giới hạn quyền sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài và room ngoại, có nhiều thị trường mới nổi (5 thị trường đối với vấn đề room ngoại và 9 thị trường đối với vấn đề giới hạn quyền sở hữu), thậm chí một vài thị trường phát triển (2 thị trường với vấn đề room ngoại) cũng gặp vấn đề này.

Do đó, đây có thể không phải là yếu tố chính cản trở việc nâng hạng của thị trường chứng khoán Việt Nam.

Điều kiện tiên quyết là giải quyết vấn đề room

Về tiến trình nâng hạng lên nhóm thị trường chứng khoán mới nổi, VNDIRECT cho rằng, điều kiện tiên quyết để được nâng hạng đối với TTCK Việt Nam là giải quyết vấn đề room đối với nhà đầu tư nước ngoài.

Thị trường cũng đang kỳ vọng, Luật Chứng khoán 2019 có hiệu lực từ đầu năm 2021 sẽ mở ra cánh cửa nâng hạng đối với TTCK Việt Nam, khi hầu hết các doanh nghiệp đại chúng không thuộc những ngành nghề kinh doanh có điều kiện (hoặc luật pháp quốc tế quy định có quy định về tỷ lệ sở hữu nước ngoài) sẽ được nới room “tự động” lên 100%.

Ngoài ra, trong dự thảo Luật Doanh nghiệp sửa đổi đã bổ sung công cụ chứng chỉ lưu ký không có quyền biểu quyết (NVDR), nhà đầu tư nước ngoài có thể tiếp cận các cổ phiếu hết room, góp phần giải bài toán room trong quá trình nâng hạng TTCK Việt Nam.

VNDIRECT dự báo, sớm nhất thì TTCK Việt Nam sẽ được MSCI đưa vào danh sách rút gọn trong kỳ đánh giá phân loại thị trường vào tháng 6/2021 và có thể mất thêm 1 – 2 năm sau đó để chính thức được nâng hạng.

Đối với kỳ vọng vào việc nâng hạng thị trường trong thời gian tới, điểm mấu chốt cần được cải thiện là khắc phục các vấn đề liên quan đến “mức độ mở cửa cho nhà đầu tư nước ngoài”.

Các vấn đề liên quan đến quyền bình đẳng của nhà đầu tư nước ngoài như các thông tin về doanh nghiệp và quy định pháp luật về thị trường không phải lúc nào cũng có phiên bản tiếng Anh và không được cung cấp kịp thời cùng với bản tiếng Việt… cũng cần sớm được cải thiện.

Đáng chú ý, vấn đề liên quan đến quy định phải cấp vốn trước khi được giao dịch vẫn là một trong những điểm chính khiến Việt Nam không được cả MSCI và FTSE nâng hạng.

Việc tăng cường sự xuất hiện của thông tin về doanh nghiệp bằng tiếng Anh, sự kịp thời của các thông tin này nhằm đảm bảo sự công bằng, bình đẳng cho các nhà đầu tư nước ngoài, cũng như việc nghiên cứu cơ chế cho phép giao dịch mà không phải cấp vốn trước để phù hợp với thông lệ quốc tế sẽ giúp TTCK Việt Nam sớm được nâng hạng lên thị trường mới nổi.

Vụ Phát triển thị trường, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước là nơi chắp bút trình Bộ Tài chính các giải pháp để đáp ứng tiêu chí nâng hạng TTCK từ cận biên lên mới nổi. Có 6 nội dung mà đơn vị này đang tập trung triển khai.

Thứ nhất, gấp rút hoàn thiện khung pháp lý, công việc trọng tâm là hoàn thiện văn bản hướng dẫn Luật Chứng khoán mới theo hướng giải quyết các vướng mắc hiện hành với Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư; nâng cao thẩm quyền của cơ quan quản lý trong việc quản lý, giám sát và xử lý vi phạm trên thị trường; nâng cao chất lượng quản trị công ty; công bố thông tin; tạo cơ chế xử lý công ty chứng khoán hoạt động kém hiệu quả và thúc đẩy tổ chức kinh doanh chứng khoán phát triển; bổ sung cơ chế bảo vệ nhà đầu tư; đa dạng hóa và nâng cao chất lượng hàng hóa trên thị trường (nâng điều kiện chào bán chứng khoán ra công chúng, quản lý và ngăn chặn việc lách luật thông qua chào bán riêng lẻ); bổ sung nguyên tắc áp dụng báo cáo tài chính theo chuẩn mực quốc tế, vấn đề công bố thông tin bằng tiếng Anh…

Thứ hai, đẩy mạnh công tác cổ phần hóa, thoái vốn của các doanh nghiệp nhà nước gắn với việc niêm yết và đăng ký giao dịch.

Thứ ba, phát triển cơ sở nhà đầu tư, thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Cụ thể, tăng cường phát triển cơ sở các nhà đầu tư chuyên nghiệp thông qua việc phát triển các quỹ đầu tư chứng khoán; duy trì, giữ mối quan hệ chặt chẽ, tổ chức đối thoại thường xuyên/định kỳ với thành viên thị trường để tìm hiểu về các vướng mắc/kiến nghị của các nhà đầu tư, từ đó đưa ra các giải pháp chính sách phù hợp.

Thứ tư, tăng cường tính minh bạch. Theo đó, tăng cường giám sát chất lượng các công ty kiểm toán khi thực hiện kiểm toán báo cáo tài chính của công ty đại chúng; chất lượng hồ sơ tư vấn phát hành, niêm yết của công ty chứng khoán; nâng cao trách nhiệm của công ty đại chúng thông qua áp dụng các thông lệ tốt về quản trị công ty theo Nghị định 71/2017/NĐ-CP…

Thứ năm, tái cấu trúc các tổ chức tham gia thị trường: tiến hành phân loại các công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ theo chất lượng tài chính và khả năng cung cấp dịch vụ; thành lập Sở Giao dịch chứng khoán Việt Nam trên cơ sở hợp nhất 2 Sở giao dịch và phát triển, phân định các khu vực thị trường để nâng cao vị thế của Sở Giao dịch chứng khoán Việt Nam trong khu vực ASEAN; nghiên cứu áp dụng mô hình thanh toán đối tác bù trừ trung tâm (CCP) cho cả các giao dịch trên thị trường cơ sở theo thông lệ quốc tế.

Thứ sáu, tăng cường giám sát, phát hiện và xử phạt nghiêm các vi phạm về thao túng, nội gián, gian lận, thiếu minh bạch thông tin…