Có nên đóng cửa nhập phế liệu?

Hai quốc gia nhập khẩu phế liệu hàng đầu thế giới là Trung Quốc và Malaysia tiếp tục cấm nhập một số mặt hàng phế liệu từ đầu năm nay. Nguy cơ rác phế liệu tràn vào VN cũng tiếp tục cài báo động đỏ.

Rác phế liệu được tuồn vào VN và gây ùn ứ hàng ngàn container như thế này tại các cảng biển ẢNH: NG.NGA

Trung Quốc, Malaysia đã cấm

Đóng cửa đến 32 nhóm phế liệu không đơn giản với quốc gia nhập khẩu phế liệu hàng đầu thế giới nhưng họ đã đưa ra quyết sách đó. Họ đã làm được, tại sao chúng ta lại không.

GS-TSKH Lê Huy Bá

Thông tin từ Cục Giám sát quản lý về hải quan (Tổng cục Hải quan), từ 1.1.2019, Trung Quốc tiếp tục bổ sung thêm 8 chủng loại phế liệu vào danh sách cấm nhập khẩu vào nước này, nâng tổng số phế liệu cấm nhập khẩu lên 32 chủng loại. Quốc gia từng xếp thứ 2 thế giới, sau Trung Quốc về nhập khẩu phế liệu là Malaysia từ đầu năm nay cũng tiến hành cắt giảm hầu hết danh mục phế liệu được nhập khẩu. Xếp vị trí thứ 4 thế giới về nhập khẩu phế liệu sau Trung Quốc, Hồng Kông và Malaysia, VN đang trở thành vùng trũng mà phế liệu thế giới tìm đến. Nguy cơ này đã được cảnh báo từ cuối năm 2017, sau khi Trung Quốc có lệnh cấm nhập khẩu 24 loại phế liệu và thực tế đã có “làn sóng phế liệu nhựa” trên thế giới ồ ạt chảy vào VN trong năm 2018. Chỉ riêng 6 tháng đầu năm 2018, VN đã nhập khẩu 274.700 tấn phế liệu nhựa, tăng hơn 200% so với cùng kỳ năm 2017, “vươn” lên vị trí thứ 2 thế giới về nhập phế liệu nhựa, chỉ sau Malaysia. Cùng thời điểm, phế liệu nhựa vào Trung Quốc và Hồng Kông giảm đến 90% so với năm 2017.

Hệ quả là cả nước hiện tồn đọng hơn 20.000 container tại các cảng biển, trong đó riêng khu vực TP.HCM tồn hơn 5.000 container. Các cảng biển đang chịu áp lực lớn về việc tồn đọng phế liệu trong thời gian dài, ảnh hưởng đến tình hình kinh doanh. Trước việc Trung Quốc và Malaysia tiếp tục siết nhập khẩu phế liệu trong năm nay, Tổng cục Hải quan cũng tiếp tục có cảnh báo phế liệu sẽ có nguy cơ dịch chuyển mạnh vào VN, thậm chí khả năng xuất hiện thủ đoạn buôn lậu qua đường bộ.

Giải pháp trước mắt được cơ quan hải quan đưa ra vẫn là tiếp tục kiểm tra, kiểm soát phế liệu nhập khẩu, đặc biệt ngăn chặn hành vi buôn lậu phế liệu. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, VN phải có giải pháp mạnh tay hơn là cấm hẳn việc nhập khẩu phế liệu, như cách Trung Quốc và Malaysia đang làm thì mới có thể ngăn chặn tình trạng nhập rác vào VN vẫn đang gia tăng mạnh mẽ hiện nay.

Khuyến khích sử dụng phế liệu trong nước

Ông Nguyễn Quốc Anh, Chủ tịch Hiệp hội Nhựa – Cao su TP.HCM, cho rằng VN khó đột ngột dừng nhập khẩu phế liệu được bởi hiện nguồn nguyên liệu nhựa tái chế có trong nước chỉ cung cấp chưa tới 30%. VN là quốc gia nông nghiệp, nhu cầu sử dụng các nhà kính, màn phủ ni lông vẫn còn nhiều, nên nói cấm nhập phế liệu như cách Trung Quốc làm là rất khó cho doanh nghiệp Việt. Giá nguyên liệu nhựa nguyên sinh có thể đắt gấp 2 – 3 lần giá nhựa phế liệu. Tuy nhiên ông Anh cũng cho rằng, việc nhập khẩu phế liệu nên được phân loại từ đầu nguồn nhằm loại bỏ tạp chất, rác phế liệu như lâu nay. Bởi công đoạn phân loại mới tốn nhiều chi phí và thường các nhà thu mua không làm việc đó mà đổ hết lên container phế liệu đưa về VN. “Nếu phế liệu lẫn tạp chất không được xử lý trước khi đưa về VN thì chất hữu cơ đi theo đó mới độc hại. Cơ quan quản lý cần yêu cầu siết phân loại từ nguồn thì may ra rác phế liệu vào VN mới giảm được”, ông Anh bổ sung. Các hiệp hội giấy, sắt, nhựa đều cho rằng nguồn nguyên liệu dùng tái chế trong nước cung cấp không đủ, nên phải tiến đến nhập khẩu.

Không đồng ý với quan điểm này, chuyên gia môi trường, GS-TSKH Lê Huy Bá (Viện Khoa học công nghệ và quản lý môi trường) nhấn mạnh, đã đến lúc VN nên đặt vấn đề cấm nhập khẩu một số nhóm phế liệu, có chính sách khuyến khích sử dụng phế liệu tái chế trong nước. “Đừng lấy lý do chúng ta còn nghèo quá, phải dùng phế liệu mới có hàng rẻ được. Mỗi người nhịn một chút, giá nhỉnh hơn một chút, tiến đến sử dụng nguyên liệu sạch, vẫn tốt gấp bội lần dùng phế liệu. Chưa kể, không phải trong nước đang không cung cấp đủ nguồn nguyên liệu tái chế mà chính chúng ta đang bỏ mặc, đi nhập về làm cho nhanh, cho tiện, cho dễ. Trung Quốc có kinh nghiệm gần 40 năm phát triển ồ ạt ngành công nghiệp tái chế và đã làm giàu từ rác. Nhưng chính việc trả giá quá đắt cho sức khỏe người dân, tai tiếng trên thị trường thế giới… khiến họ ngộ ra”, GS-TSKH Bá đặt vấn đề.

Ý kiến của GS-TSKH Lê Huy Bá hoàn toàn có cơ sở. Một bài báo trên tờ The Guardian (ngày 9.12.2018) viết về “thảm họa môi trường” biển VN cho biết có 8,1 tỉ hộp bao bì sữa của Tetra Pak được tiêu thụ hằng năm tại VN nhưng chỉ 20% lượng vỏ hộp sữa đó được tái chế. Khi tác giả bài báo tìm đến nhà máy tái chế vỏ hộp sữa Tetra Pak tại VN do chính công ty này giới thiệu thì phát hiện tỷ lệ tái chế vỏ hộp sữa còn thấp hơn con số 20% nói trên rất nhiều. Bài báo cho rằng, trách nhiệm bảo vệ môi trường của các công ty cung cấp bao bì là cần thiết trong việc gom và tái chế lại lượng vỏ hộp sữa khổng lồ kia, thay vì để người tiêu dùng ném vô tư ra môi trường.

Chúng ta đang còn hơn 20.000 container tồn ngoài cảng và nguy cơ rất lớn về việc phế liệu trên thế giới sẽ ùn ùn kéo vào nếu không có biện pháp mạnh mẽ để ngăn cản.

Theo TNO