Chuyên gia Anh: Thúc đẩy Ukraine gia nhập EU quá nhanh có thể phản tác dụng

Nhiều chuyên gia cảnh báo rằng việc đẩy nhanh tiến trình gia nhập Liên minh châu Âu (EU) của Ukraine trong khi xung đột với Liên bang Nga chưa chấm dứt có thể không mang lại hiệu quả tích cực cho cả Kiev và EU, nếu không đi kèm các điều kiện cải cách cụ thể và lộ trình rõ ràng.

Cờ Liên minh châu Âu (EU) và cờ Ukraine tại Brussels, Bỉ. Ảnh: THX/TTXVN

Theo tờ Politico ngày 12/5, ông Mat Whatley – cựu sĩ quan quân đội Anh , từng là Trưởng Phái bộ Giám sát đặc biệt của Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE) tại Donetsk và là quản lý cấp cao của Phái bộ Giám sát EU tại Georgia – nhận định rằng việc đẩy nhanh kết nạp Ukraine vào EU hiện nay chủ yếu xuất phát từ động cơ chính trị, hơn là dựa trên đánh giá thực chất về nền tảng pháp lý, hành chính và khả năng vận hành bộ máy của quốc gia này.

Theo ông Whatley, từ khi xung đột Nga – Ukraine bùng phát, đặc biệt dưới tác động từ sự thay đổi chính sách đối ngoại của Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump , nhiều nhà lãnh đạo châu Âu đã có xu hướng đẩy mạnh các cam kết chính trị nhằm bảo đảm Ukraine duy trì định hướng gắn kết với phương Tây. Một trong số đó là quyết định trao tư cách ứng cử viên EU cho Ukraine vào năm 2022, cùng với những lời kêu gọi rút ngắn tiến trình gia nhập.

Tuy nhiên, việc kết nạp Ukraine trong thời điểm hiện tại đặt ra nhiều thách thức đáng kể, không chỉ về thể chế mà còn về tài chính. Nếu trở thành thành viên, Ukraine có thể trở thành quốc gia nhận hỗ trợ ngân sách lớn nhất từ EU, điều có thể gây mất cân đối nghiêm trọng trong phân bổ nguồn lực và dẫn đến bất đồng giữa các nước thành viên hiện tại.

Một trong những vấn đề then chốt được nêu ra là tình trạng tham nhũng kéo dài. Dù đã thực hiện nhiều cải cách, khảo sát năm 2024 của Cơ quan Phòng chống Tham nhũng Quốc gia Ukraine cho thấy 90% người dân vẫn cho rằng tham nhũng phổ biến ở mọi cấp, thậm chí nhiều người coi đây là mối đe dọa lớn hơn cả chiến tranh. Một số cơ quan chống tham nhũng bị cáo buộc là công cụ chính trị, chịu sự chi phối từ các nhóm thân cận với chính quyền Tổng thống Volodymyr Zelensky .

Cựu Chủ tịch Ủy ban châu Âu Jean-Claude Juncker từng nhận định vào năm 2023 rằng Ukraine chưa đáp ứng các tiêu chí về pháp quyền để có thể gia nhập EU và khẳng định “bất kỳ ai từng làm việc với Ukraine đều nhận thấy mức độ tham nhũng ở mọi tầng lớp xã hội ”. Mặc dù cảnh báo này từng nhận được nhiều sự đồng thuận, nhưng trong bối cảnh chiến sự kéo dài, các quan điểm thận trọng như vậy hiện không còn được chú ý rộng rãi.

Tác giả bài viết cũng dẫn trường hợp Montenegro – quốc gia có dân số chỉ bằng khoảng 1/60 so với Ukraine – vẫn chưa thể trở thành thành viên EU sau hơn một thập kỷ đàm phán, do tồn tại những vướng mắc về cải cách và minh bạch hóa. Từng sai lầm trong việc kết nạp Bulgaria và Romania năm 2007 khi chưa hoàn thiện thể chế là lý do khiến Brussels ngày càng thận trọng hơn với các ứng viên mới.

Theo ông Whatley, việc đẩy nhanh kết nạp Ukraine mà không đi kèm các điều kiện cải cách thực chất không chỉ làm suy yếu tính chính danh và tiêu chuẩn nội bộ của EU, mà còn có thể làm giảm lòng tin của người dân Ukraine nếu tiến trình bị đình trệ trong tương lai. Đồng thời, việc linh hoạt hóa các tiêu chí gia nhập cho Ukraine cũng có thể làm gia tăng căng thẳng giữa các quốc gia thành viên hiện tại, trong đó có Hungary – quốc gia từng nhiều lần sử dụng quyền phủ quyết để phản đối các quyết định của khối liên quan đến pháp quyền và ngân sách.

Ông Whatley nhấn mạnh rằng điều EU cần lúc này không phải là những cam kết mang tính hình thức, mà là một cơ chế hỗ trợ có điều kiện, ổn định và dài hạn cho Ukraine. Trong đó, cần ưu tiên tăng cường năng lực phòng thủ, củng cố thể chế và bảo đảm rằng Ukraine có đủ vị thế trong bất kỳ cuộc đàm phán nào trong tương lai.

Ông cho rằng nếu EU không thể hiện cam kết một cách thận trọng và có trách nhiệm, thì việc đưa ra lời hứa gia nhập dành cho Ukraine mà thiếu các điều kiện ràng buộc và cơ chế thực thi rõ ràng có thể không những không giúp tăng cường ổn định cho Kiev, mà còn tiềm ẩn nguy cơ gây xáo trộn trong nội bộ EU về lâu dài.