Chủ tịch Công ty Thái Dương đã bán “đất hiếm” từ Việt Nam ra nước ngoài như thế nào?

Như Báo CAND đã phản ánh, trong vụ án Công ty Thái Dương khai thác trái phép đất hiếm tại mỏ Yên Phù ( tỉnh Yên Bái), Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an xác định, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty Thái Dương là Đoàn Văn Huấn đã có hành vi bán trái phép hơn 10.292 tấn quặng hàm lượng TREO 18-20%, trị giá 403 tỷ đồng và 280.846 tấn quặng sắt, trị giá 333 tỷ đồng, qua đó hưởng lợi bất hợp pháp số tiền 736 tỷ đồng.

Theo kết luận điều tra, một trong số các khách hàng mua đất hiếm của Đoàn Văn Huấn là Lưu Đức Hoa (người Trung Quốc). Hoa kinh doanh tự do, từng thuê đất, mở xưởng chế biến tinh quặng đất hiếm tại Hải Phòng. Quá trình kinh doanh, Hoa chỉ đạo sản xuất, trộn tinh quặng đất hiếm để xuất khẩu sang Trung Quốc.

Hoa đã mua 2.160 tấn quặng đất hiếm hàm lượng 14 đến 17% (chưa được chế biến sâu) của Huấn. Sau đó, Hoa chỉ đạo bị can Nguyễn Thanh Đoàn (Phó Giám đốc Công ty cổ phần thương binh Trường Sơn) vận chuyển số hàng này từ mỏ Yên Phú về các xưởng chế biến.

Đoàn cũng làm thủ tục thuê công nhân, gồm cả người Việt Nam và Trung Quốc để tổ chức sản xuất tại Hải Phòng. Qua đây, quặng được mua từ Huấn sẽ được tinh chế, nâng hàm lượng đất hiếm lên từ 20 đến 30%.

Do nguồn gốc quặng của Huấn không hợp pháp và hàm lượng 30% cũng không được phép xuất khẩu nên Hoa đã chỉ đạo nhân viên pha trộn thêm các hóa chất và phụ gia tạo thành hỗn hợp chất màu trắng đục.

Từ trái sang: Bị can Đoàn Văn Huấn (Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty Thái Dương) và bị can Nguyễn Văn Chính (Phó Tổng Giám đốc Công ty Thái Dương).

Đất hiếm sau đó được đóng gói trong các bao có sẵn nhãn hiệu: “BẢO KHANG RICE, chuẩn cơm mẹ nấu, cơm dẻo mềm thơm đặc trưng. NET WEIGHT: 50kg”. Việc này nhằm ngụy trang, che giấu quặng đất hiếm.

Hoa cũng thuê Khâu Vỹ Bung, Giám đốc Công ty GUANGZHOU (trụ sở tại Trung Quốc) làm thủ tục xuất khẩu hàng hóa, khai báo là “Hỗn hợp chất Oxalate” nhưng thực chất là đất hiếm, từ Việt Nam sang Trung Quốc. Bung liên hệ và thuê Trần Đức (Giám đốc Công ty Dương Liễu) làm thủ tục xuất khẩu mặt hàng “Hỗn hợp chất Oxalate” theo yêu cầu của Hoa.

Trong quá trình làm thủ tục xuất khẩu, do hàng hóa không có giấy tờ chứng minh nguồn gốc xuất xứ nên Đức sử dụng pháp nhân Công ty Dương Liễu lập các hóa đơn thương mại hợp thức hóa nguồn gốc cho hàng hóa mở tờ khai xuất khẩu. Hành vi này được xác định là vi phạm quy định của Luật Hải quan.

Với thủ đoạn trên, từ ngày 5/5/2023 đến ngày 2/9/2023, Đức đã mở 8 tờ khai tại Chi cục Hải quan Cảng Đình Vũ (Hải Phòng), khai báo xuất khẩu mặt hàng là “Hỗn hợp chất Oxalate” tổng khối lượng hơn 200 tấn, trị giá 501.950 USD.

Thực tế, số hàng hóa trên là đất hiếm đã được Hoa pha trộn, ngụy trang để xuất khẩu trái phép. Tính theo đơn giá quặng đất hiếm hàm lượng TREO 14 đến 20%, cơ quan điều tra xác định, Hoa buôn lậu hơn 200 tấn, trị giá 341.326 USD (tương đương hơn 7,8 tỷ đồng).

Hoa xuất cảnh về Trung Quốc ngày 24/9/2023 nên cơ quan điều tra có văn bản gửi Cục Đối ngoại Bộ Công an, đề nghị phối hợp với Đại sứ quán Trung Quốc xác minh lý lịch, quá trình chấp hành pháp luật của Hoa nhưng chưa có kết quả. Ngày 14/12/2024, cơ quan điều tra đã ra quyết định truy nã trong nước và đề nghị truy nã quốc tế với Lưu Đức Hoa về tội “Buôn lậu”.

Một khách hàng khác cũng mua quặng trái phép của Đoàn Văn Huân là Lưu Vũ (người Trung Quốc), Giám đốc Công ty HUYHUANG. Kết quả điều tra xác định, năm 2018, Vũ tới Việt Nam tìm nguồn mua quặng đất hiếm chuyển về Trung Quốc bán cho các cơ sở chế biến.

Vũ gặp và thỏa thuận hợp tác cùng Huấn xây dựng nhà máy thủy luyện để chế biến nâng cao hàm lượng “Tổng oxit đất hiếm”. Trong quá trình hợp tác, Huấn cho Vũ xem và dịch cho Vũ biết nội dung giấy phép khai thác khoáng sản của Công ty Thái Dương. Sau đó, Vũ thuê luật sư kiểm tra tính pháp lý của giấy phép.

Do vậy, Vũ biết rõ đất hiếm tại mỏ Yên Phú của Công ty Thái Dương chưa tinh chế đủ tới điều kiện xuất khẩu. Huấn cũng trao đổi rõ, nếu Vũ mua quặng thì việc mua bán không thể ký hợp đồng, xuất hóa đơn do quặng chưa được phép bán và việc mua bán là vi phạm pháp luật.

Tuy vậy, từ tháng 5/2020 đến tháng 6/2021, Vũ vẫn mua tổng số 1.953 tấn đất hiếm với tổng giá trị hơn 70 tỷ đồng của Huấn, đồng thời đã thanh toán hơn 59 tỷ đồng, còn nợ Huấn gần 11 tỷ đồng.

Toàn bộ số đất hiếm này đã được Vũ giao cho Quách Hải Ba (người Trung Quốc) vận chuyển về Trung Quốc, giao cho khách hàng của Vũ tiêu thụ. Do Quách Hải Ba đã xuất cảnh về Trung Quốc nên cơ quan điều tra không tiến hành ghi lời khai làm rõ được cách thức vận chuyển. Hiện, Vũ bị tạm giam tại Trại T16 và bị đề nghị truy tố về tội “Tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có”.