Chọn một trong hai

Trong bốn vấn đề lớn nổi lên từ nội dung dự thảo sửa đổi Hiến pháp, có hai vấn đề liên quan đến kinh tế. Đó là về thành phần kinh tế, có ghi hay không ghi “kinh tế nhà nước đóng vai trò chủ đạo” và, thứ hai là việc thu hồi đất có bao gồm mục đích “phát triển kinh tế – xã hội” hay chỉ trong trường hợp phục vụ cho công việc quốc gia, quốc phòng.

Với những người chủ trương phát triển kinh tế thị trường mạnh mẽ, có lẽ họ sẽ nghiêng về hướng không ghi “kinh tế nhà nước đóng vai trò chủ đạo” nhằm mục đích khẳng định một môi trường cạnh tranh bình đẳng giữa mọi thành phần kinh tế, phù hợp với yêu cầu xác lập một nền kinh tế thị trường hoàn chỉnh, đồng thời làm cơ sở để đẩy mạnh việc cải tổ khu vực doanh nghiệp nhà nước, là lực lượng chính trong kinh tế nhà nước.

Nhưng để nhất quán với góc nhìn “thuần túy thị trường” như thế thì với vấn đề thứ hai, những người chủ trương như trên sẽ phải ủng hộ quan điểm có thể thu hồi đất vì mục đích phát triển kinh tế – xã hội, bởi có như thế thì việc xây dựng các khu công nghiệp, xây dựng nhà máy mới nhanh chóng và dễ dàng, kể cả việc đô thị hóa hay chuyển đổi đất nông nghiệp thành đất công nghiệp phục vụ sản xuất bất kể số phận người dân bị mất đất.

Chọn một trong hai

Ngược lại, những người chủ trương phát triển bền vững, kinh tế phải phục vụ con người thì ắt sẽ muốn loại trừ việc thu hồi đất từ người dân chỉ để phục vụ cho việc sản xuất kinh doanh vì lúc đó, vai trò của Nhà nước là đứng ở giữa giám sát quá trình doanh nghiệp thương lượng để mua lại quyền sử dụng đất của người dân chứ không nghiêng về ai cả. Điều đáng nói là với một chủ trương như thế, rất có thể họ cũng sẽ nghiêng về phía giao phó cho kinh tế nhà nước vai trò chủ đạo với lập luận lúc đó nguồn lực quốc gia sẽ mạnh lên, Nhà nước sẽ có điều kiện thực hiện các chính sách xã hội thông qua các nguồn lực mang tính công cụ này.

Có cách nào để dung hòa giữa hai sự chọn lựa, để làm sao vừa tạo ra một cơ chế bảo vệ người dân thường yếu thế hơn trước sức mạnh của đồng tiền và khả năng lạm dụng quyền lực ở các địa phương vừa để nguồn lực nhà nước không bị phí phạm vào các lỗ đen là doanh nghiệp nhà nước được ưu ái cả về nguồn vốn lẫn vị thế trên thị trường nên tính cạnh tranh ngày càng kém dần?

Nếu chúng ta kiên định với mục tiêu vì con người, vì hạnh phúc của người dân, vì một nền kinh tế bền vững, công bằng thì sự chọn lựa rất đơn giản. Với vấn đề đất đai, Hiến pháp phải làm sao tạo ra một cơ chế mà dựa vào đó, người dân có thể bảo vệ tài sản chính đáng của mình. Khi không ghi thu hồi đất vì mục đích phát triển kinh tế, Hiến pháp sẽ buộc những ai muốn lấy đất để sản xuất, kinh doanh đều phải thương lượng sòng phẳng với người đang nắm quyền sử dụng đất, chứ không thể dựa vào sức mạnh của chính quyền – một hình thức “liên kết” rất dễ bị lợi dụng.

Tương tự, để Nhà nước có đầy đủ công cụ điều hành, có thể để Hiến pháp quy định rõ kinh tế nhà nước có vai trò chủ đạo nhưng kèm theo đó là một định nghĩa rõ ràng: kinh tế nhà nước là những nguồn lực quốc gia phục vụ cho phát triển kinh tế nói chung, kinh tế nhà nước không bao gồm các doanh nghiệp nhà nước. Với một quy định như thế cuộc chơi bình đẳng sẽ được xác lập, doanh nghiệp nhà nước buộc phải cạnh tranh để phát triển như doanh nghiệp thuộc thành phần khác, nhất là trong bối cảnh hội nhập, doanh nghiệp nhà nước cũng phải vươn ra làm ăn ở những nước hoàn toàn không có khái niệm về thành phần kinh tế chủ đạo. Một sự kết hợp như thế có thể sẽ đáp ứng nguyện vọng của đại đa số người dân.

Theo Thời báo Kinh tế Sài Gòn