Cây có bất tử không?

Có những cây có thể sống hàng nghìn năm, nhưng chúng ta không sống đủ lâu để thực sự thấy được chúng chết vì già hay vì lý do nào khác.

Một cây linh sam Douglas 800 năm tuổi trên đảo Vancouver, Canada.

Cây cối là sinh vật phát triển mãnh liệt, một số cây dường như còn không hề biết đến cái chết. Nhiều sinh vật cổ đại nhất trên thế giới là cây, trong đó có cây bách 3.600 năm tuổi ở Chile và một cây vả linh thiêng ở Sri Lanka được trồng vào thế kỷ III trước Công nguyên. Một cây thông được đặt tên là Methuselah đã sống gần 5 thiên niên kỷ trong khu rừng ngày nay gọi là California, Mỹ.

Nhưng theo một nghiên cứu mới đây thì cuối cùng thời gian cũng sẽ chấm dứt mọi sự sống, ngay cả những cây đáng kinh ngạc nhất cũng có giới hạn sinh lý, cho dù chúng ta với tuổi đời có hạn, có thể không bao giờ chứng kiến được thời điểm chúng chết.

Nhà thực vật học của Trường đại học Barcelona, Tiến sĩ Sergi Munné-Bosch, Tây Ban Nha, đã viết một bài báo đáp lại thông tin của một nghiên cứu công bố vào tháng 1/2020 về cây ginkgo sống được hơn 1.000 năm. Theo nghiên cứu này, các cây ginkgo 600 tuổi vẫn có khả năng sinh sản và quang hợp mạnh mẽ như các cây cùng loài 20 năm tuổi. Phân tích di truyền tượng tầng libe gỗ (lớp tế bào mỏng nằm ngay dưới vỏ cây, tạo ra các tế bào sống mới) của các cây này cho thấy “không có bằng chứng của tuổi già”, hay tế bào chết.

Tiến sĩ Munné-Bosch nói rằng ông thấy kết luận của nghiên cứu nói trên “rất thú vị” nhưng không đồng ý với cách hiểu của một số người về nghiên cứu này sau khi nó được công bố rộng rãi trên phương tiện truyền thông. Ông nói rằng “ít nhất theo quan điểm của cá nhân tôi thì không có gì là bất tử cả.”

Những loài cây có thể sống nhiều thế kỷ hoặc nhiều thiên niên kỷ có rất nhiều yếu tố hỗ trợ khiến chúng trẻ lâu. Chúng có cấu tạo thân đơn giản và phát triển theo hình thái nhiều bộ phận hợp lại với nhau (module), vì thế chúng có thể tái sinh những bộ phận bị mất đi. Chúng cũng sinh trưởng nhờ chính những tế bào chết đi của bản thân chúng, nhờ đó chúng lớn lên mà chỉ cần trao đổi chất ở mức thấp. Thân của một cây cổ thụ có thể chết đến 95% và chỉ còn 5% vẫn sống tiếp.

Vì thế, một cái cây như vậy rất dễ chết vì những lý do khách quan hơn là lý do về tuổi đời. Ở một số loài, đây là hiện tượng lão hóa không thể đảo ngược, một hiện tượng trong đó sức sống lâu bền của các cây cổ thụ nằm ở chỗ chúng có cơ hội sống sót nhiều hơn những cây non.

Đó là quan điểm của Tiến sĩ Munné-Bosch, còn những người khác lại không nghĩ như vậy. Tiến sĩ Peter Brown, nhà khoa học lâm nghiệp đang xây dựng một cơ sở dữ liệu có tên OldList về cây cổ thụ, lại cho rằng một sinh vật dạng module như một cái cây về lý thuyết hoàn toàn có thể sống mãi.

“Tôi không nghĩ rằng có một giới hạn nào về cả sinh lý và giải phẫu khiến chúng không thể tiếp tục sống.” – ông nói – “mặc dù vậy, trên thực tế, luôn có một điều gì đó đi kèm, và những yếu tố tác động giữa chừng, cho dù đó là một cơn dông lớn, một người thu hoạch gỗ hay một đàn ong bắp cày. Rất nhiều cây trong cơ sở dữ liệu OldList đã giành được “chiếc vé xổ số” để sống tiếp. Chúng có bộ rễ bám sâu vào lòng đất xuyên qua những tảng đá, khó có thể bị đốn ngã và sống đủ xa những cây khác để không bị lây sâu bệnh.”

Những cây thông trong rừng Twisted ở Utah, Mỹ. Một số cây đã hàng nghìn năm tuổi.

Tiến sĩ Munné-Bosch lại đề cập đến một số giới hạn, ví dụ như mỗi năm cây ginkgos lại sinh ra những mô mạch mỏng hơn năm trước, và đến một lúc nào đó các mô mạch này sẽ mỏng đến nỗi không thể hoạt động đúng chức năng được nữa khiến cho cây chết đi.

Cây ginkgo còn chịu áp lực sinh lý theo thời gian, cùng với nguồn hóc môn tăng trưởng suy giảm dần. Cho dù chúng có tượng tầng libe gỗ kỳ diệu đến mức nào đi nữa thì “chúng vẫn có thể chết vì các nguyên nhân tự nhiên”. Đó là nhận định của Giáo sư Richard Dixon, một trong những tác giả của nghiên cứu về cây ginkgo đã công bố vào tháng 1/ 2020.

Tiến sĩ Brown và Tiến sỹ Munné-Bosch đều cho rằng về mặt thực nghiệm, câu hỏi này gần như không thể trả lời được. Những cây sống cực kỳ lâu năm là rất hiếm. Các nhà khoa học chỉ tìm thấy 3 cây ginkgo già nhất và chúng cũng chưa đến 700 tuổi. Vì vậy khó có thể vạch ra một nghiên cứu toàn diện về loài cây này.

Bên cạnh đó, tuổi đời của chúng ta quá ngắn. Ngay cả nếu một nhà khoa học cống hiến cả đời làm việc chỉ để nghiên cứu về cây cổ thụ thì nhà khoa học đó cũng chỉ có thể theo đuổi nghiên cứu của mình trong một khoảng thời gian rất ngắn của cả cuộc đời của những cây cổ thụ đó. Và một nghiên cứu kéo dài từ thế hệ này sang thế hệ khác có thể lại chứa đựng những phương pháp mà các thế hệ sau thấy lỗi thời.

Vì những lý do đó, Tiến sĩ Munné-Bosch cho rằng chúng ta sẽ không bao giờ chứng minh được tuổi thọ của các cây cổ thụ là bao lâu, cho nên trong công trình thí nghiệm của mình, ông tập trung vào những loài cây có tuổi thọ trong tầm kiểm soát của con người, tức là những cây sống khoảng 30 năm. Ông nói “theo tôi, cuối cùng chúng ta phải chấp nhận rằng tất cả mọi vật rồi cũng sẽ chết.”