Cận cảnh Đàn tế Nam Giao hơn 600 năm tuổi ở Thanh Hóa

Đàn Nam Giao là thành phần quan trọng cấu thành di sản thế giới Thành Nhà Hồ, gồm tòa Hoàng thành ( thành nội); di tích La thành và đàn Nam Giao (tổng diện tích 155,5ha).

Đàn Nam Giao thuộc di sản thế giới Thành Nhà Hồ, cách thủ đô Hà Nội 150 km về phía Tây Nam theo quốc lộ 1A; cách TP Thanh Hóa khoảng 40 km về phía Tây Bắc theo quốc lộ 45. Di sản thế giới Thành Nhà Hồ thuộc địa giới hành chính xã Vĩnh Thành và Tiểu khu 3, thị trấn Vĩnh Lộc, huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa.

Đàn Nam Giao gắn liền với sự ra đời của vương triều Hồ trong lịch sử nước ta. Năm 1397 Hồ Quý Ly cho xây dựng kinh đô mới ở vùng đất An Tôn (huyện Vĩnh Lộc, Thanh Hóa ngày nay), sau đó đến năm 1398 cho dời đô từ Thăng Long về An Tôn, đổi tên gọi là Tây Đô.

Để hoàn thiện kinh đô mới, bên cạnh việc xây dựng cung điện trong Hoàng thành, đắp La thành…vương triều Hồ đã cho đắp đàn Nam Giao.

Thời gian qua đi, với sự tác động của thời gian, khí hậu, con người, đàn Nam Giao thuộc di sản thế giới Thành Nhà Hồ (Tây Đô) dần trở thành phế tích.

Đàn Nam Giao bị quên lãng trong lòng đất qua nhiều thế kỷ. Khu Di tích đàn Nam Giao được phát hiện, đưa vào thống kê từ những năm 80 của thế kỷ XX. Năm 1990 cụm di tích lịch sử văn hóa gồm: Đền thờ Trần Khát Chân, Chùa Giáng (Tường Vân), Chùa Giò (Nhân Lộ) và đàn tế Nam Giao thuộc xã Vĩnh Thành đã được công nhận là di tích cấp tỉnh. Những bí ẩn của đàn Nam Giao Tây Đô bắt đầu được hé lộ từ năm 2004 cho đến hiện nay, qua kết quả nghiên cứu khai quật khảo cổ. Tháng 10 năm 2007 đàn Nam Giao đã được công nhận là di tích khảo cổ cấp Quốc gia.

Kể từ năm 2004 đến năm 2016, đàn Nam Giao Tây Đô đã qua 4 lần nghiên cứu khai quật với tổng diện tích 18.000m2. Việc nghiên cứu vẫn đang được tiến hành, tuy nhiên phần lớn kiến trúc chính với quy mô và cấu trúc của di sản đã được nhận diện.

Đàn tế Nam Giao với diện tích 4,3ha có kiến trúc khá độc đáo: Lưng dựa núi, mặt nhìn về hướng Nam, các nền đàn được sắp xếp giật cấp cao dần lên. Tính từ chân Đốn Sơn, đàn tế được xây dựng trên 5 cấp nền, được cấu trúc theo hình dạng chữ nhật, quay hướng Nam.

Nền đàn 1 có diện tích 356,5m2, được bó xung quanh bằng các phiến đá vôi hình khối chữ nhật, ở phía Bắc dựa núi Đốn Sơn. Đây là nền đàn cao nhất, trên đó có kiến trúc Viên đàn, (nền đàn hình tròn).

Nền đàn 2, diện tích 10.024m2, bao quanh nền đàn 1. Nền đàn 2 quan trọng nhất bởi các kiến trúc chính liên quan đến tế giao đều tập trung ở đây như: Các vòng tường đàn, đường đi, 2 cổng tam quan, sân lát gạch, các cửa ra vào và đặc biệt là các kiến trúc nền thờ các thần.

Nền đàn 3, diện tích 4.438m2, phía Bắc giáp nền đàn 2, phía Nam tiếp giáp nền đàn 4. Tại đây có kiến trúc sân lát nền, cụm kiến trúc ở phía Đông (chưa rõ công năng).

Nền đàn 4, diện tích 4.572m2, phía Bắc tiếp giáp nền đàn 3 và nền đàn 5; tại đây có cụm kiến trúc phía Tây và di tích Giếng Vua.

Giếng có tên gọi khác là giếng Ngự Duyên, giếng Ngự Dục. Vị trí của giếng nằm ở góc Đông Nam nền đàn 4. Giếng có mặt bằng hình vuông (13m x 13m). Giếng có cấu trúc 2 phần: Thành giếng được xây bằng các khối đá vôi, lòng giếng hình tròn (đường kính 6,5m), mặt cắt hình phễu; độ sâu tính từ miệng giếng xuống là 4,90m.

Nền đàn 5 có diện tích 23.610m2, hiện nay đang trong quá trình khai quật nghiên cứu.

Cùng với các di tích khác, đàn Nam Giao đã hợp thành một quần thể kiến trúc đặc trưng của triều Hồ. Di sản đã góp phần vào việc tìm hiểu lịch sử, kiến trúc, nghệ thuật, kinh tế xã hội của triều Hồ. Đàn tế Nam Giao đã góp phần tăng thêm giá trị đặc sắc của Thành Nhà Hồ và góp phần đưa tổng thể di tích Thành Nhà Hồ trở thành Di sản Thế giới.