Cách Iran trả đũa Israel sẽ quyết định chiều hướng xung đột ở Trung Đông?
Việc Iran tấn công trả đũa Israel sau vụ không kích đại sứ quán Iran tại Damascus, Syria đang làm dấy lên lo ngại về xung đột lan rộng ở Trung Đông.
Theo giới quan sát, vụ đánh bom vào khu vực đại sứ quán Iran ở Damascus hôm 1/4, tình nghi do các máy bay chiến đấu của Israel tiến hành, là một bước ngoặt kịch tính trong cuộc đối đầu dai dẳng lâu nay giữa hai nước. Tel Aviv hiện vẫn chưa lên tiếng nhận trách nhiệm, nhưng Bộ Quốc phòng Mỹ xác nhận Israel đứng sau vụ tập kích này.
Suốt nhiều thập kỷ qua, cả Tehran và Tel Aviv đã có vô số hoạt động chống lại nhau trong cả thế giới thực và thế giới ảo. Chúng bao gồm cả những vụ tấn công mạng, hoạt động hỗ trợ các lực lượng ủy nhiệm, nhiều cuộc không kích và bắn giết có chủ đích, gây thiệt hại cho cả hai bên.
Tuy nhiên, vụ tấn công đại sứ quán ở Damascus đặc biệt nghiêm trọng vì khiến 2 vị tướng và 5 sĩ quan khác thuộc Lực lượng đặc nhiệm Quds trong Quân đoàn Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) thiệt mạng. Lực lượng Quds là lực lượng tác chiến độc đáo, đã hỗ trợ các nhóm ủy nhiệm của Tehran và các đối tác khu vực bằng tiền bạc, vũ khí và trang thiết bị trong nhiều thập kỷ.
Trong lịch sử của mình, lực lượng Quds chưa bao giờ mất nhiều sĩ quan đến vậy trong một vụ tấn công của đối thủ. Ngay cả vụ tập kích của Mỹ hồi tháng 1/2020 nhằm vào chỉ huy lực lượng Quds lúc đó – Tướng Qassem Soleimani cũng không hạ sát các thành viên cấp cao khác của tổ chức, ngoài ông Soleimani.
Hơn nữa, Chuẩn tướng Mohammad Zahedi, vị tư lệnh lực lượng Quds vừa thiệt mạng trong vụ tấn công ngày 1/4, đang trực tiếp quản lý các mối quan hệ của IRGC với nhóm vũ trang Hezbollah ở Lebanon, chính phủ Syria và các nhóm dân quân người Hồi giáo Shi’ite ở quốc gia đó, Phong trào Hồi giáo Hamas và nhóm Thánh chiến Hồi giáo Palestine (PIJ) tự xưng ở Dải Gaza và Bờ Tây.
Phản ứng của Iran, Mỹ và Israel
Ngay sau vụ tấn công đại sứ quán ở Damascus, các quan chức Iran, trong đó có lãnh đạo tối cao Ayatollah Khamenei đã công khai đổ lỗi cho Israel và thề sẽ trả thù. Ngoại trưởng Iran Hossein Amir nhấn mạnh: “Chúng tôi coi hành động gây hấn này đã vi phạm mọi chuẩn mực ngoại giao và điều ước quốc tế. Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã hoàn toàn mất cân bằng tinh thần do những thất bại liên tiếp ở Gaza và việc ông ta không đạt được các mục tiêu theo chủ nghĩa phục quốc Do Thái của mình”.
Từ quan điểm của Israel, mặc dù không thừa nhận đứng sau vụ việc, nhưng phát ngôn viên của Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF), Chuẩn Đô đốc Daniel Hagari tuyên bố, tòa nhà bị trúng không kích không phải là cơ sở ngoại giao, mà là địa điểm các quan chức của lực lượng Quds gặp gỡ các đối tác của họ trong khu vực để thúc đẩy các hoạt động chống lại Israel. Lý lẽ này của Israel đã không nhận được sự ủng hộ của nhiều nước.
Video đang HOT
Các hãng thông tấn trích dẫn lời một số quan chức Mỹ giấu tên từng nhận định, Tehran có thể phát động chiến dịch trả đũa Israel sau khi tháng ăn chay Ramadan của người Hồi giáo kết thúc vào ngày 11/4. Tờ Wall Street Journal của Mỹ tối 11/4 thậm chí đưa tin, Iran đang chuẩn bị cho một cuộc tấn công trực tiếp vào miền nam hoặc miền bắc Israel trong vòng 24 – 48 giờ tới.
Tel Aviv tuyên bố đang trong tình trạng cảnh giác cao độ và sẵn sàng ứng phó với mọi tình huống xảy ra.
Tổng thống Mỹ Joe Biden hôm 10/4 đã nhắc lại “cam kết sắt đá” về việc sẽ bảo vệ Israel trong trường hợp nước này bị Iran cùng các tổ chức vũ trang thân cận tấn công. Song, Washington cũng đồng thời cử phái viên Trung Đông liên lạc với chính phủ các nước trong khu vực như Ảrập Xêút, Các tiểu vương quốc Ảrập thống nhất, Qatar và Iraq để đề nghị họ tác động và hối thúc Iran kiềm chế.
Quan điểm thận trọng
Trong bối cảnh “cuộc chiến trong bóng tối” kéo dài hàng thập kỷ giữa Iran – Israel vẫn chưa bùng phát thành xung đột quy mô lớn hơn, triết lý của Tehran cho đến nay luôn là đáp trả tương xứng nhưng có chừng mực nhằm cố gắng tránh leo thang xung đột.
Tờ The Conversation dẫn lời Javed Ali, cựu quan chức chống khủng bố cấp cao Mỹ hiện là chuyên gia an ninh quốc gia tại Đại học Michigan lưu ý, dù nhà lãnh đạo tối cao Iran Khamenei hôm 10/4 quả quyết “Israel sẽ bị trừng phạt”, nhưng quốc gia Hồi giáo thường sẽ đợi nhiều ngày, nhiều tuần hoặc thậm chí nhiều năm trước khi ra tay.
Một nguồn tin thân cận tình báo Mỹ tiết lộ với hãng thông tấn Reuters rằng, trong chuyến công du Oman ngày 7/4, Ngoại trưởng Iran Hossein Amirabdollahian đã ngầm chuyển một thông điệp tới Washington rằng Tehran sẽ đáp trả Israel theo cách “có kiểm soát, tránh leo thang tình hình” và sẽ không hành động vội vàng.
Cũng theo các nguồn thạo tin, ông Amirabdollahian đã cho thấy Iran sẵn sàng giảm căng thẳng nếu các yêu cầu của nước này được đáp ứng, bao gồm cả một lệnh ngừng bắn lâu dài ở Dải Gaza. Song, Tel Aviv đã bác bỏ đòi hỏi này vì muốn tiêu diệt Hamas, nhóm được Tehran hậu thuẫn đã gây ra vụ đột kích đẫm máu vào lãnh thổ Israel hồi tháng 10 năm ngoái và châm ngòi nổ cho giao tranh ở Gaza suốt hơn 6 tháng qua.
Iran cũng tìm cách khôi phục các cuộc đàm phán với Mỹ về chương trình hạt nhân gây tranh cãi của họ. Quá trình thương lượng đó đã bị đình trệ trong gần 2 năm qua khi cả hai bên đều cáo buộc nhau đưa ra những yêu cầu vô lý.
Các nhà phân tích đánh giá, thông điệp ngoại giao trên ám chỉ cách tiếp cận thận trọng của Iran khi nước này cân nhắc cách đáp trả vụ tấn công ngày 1/4 theo cách vừa khẳng định được sức mạnh răn đe và uy tín trước các đồng minh trong khu vực, vừa tránh lôi kéo Mỹ vào cuộc đối đầu với Israel.
Truyền thông Israel và các nhà bình luận quốc tế đã nêu ra một loạt kịch bản trả đũa của Iran, từ sử dụng các lực lượng ủy nhiệm như Hamas ở Gaza, Hezbollah ở Lebanon, lực lượng nổi dậy Houthis ở Yemen, các nhóm dân quân ở Syria hay Iraq cho đến các vụ tấn công trực tiếp của quân Tehran bằng tên lửa và máy bay không người lái vào lãnh thổ Israel hoặc các cơ sở ngoại giao của Tel Aviv ở nước ngoài. Tuy nhiên, tất cả các biện pháp này đều tiềm ẩn các rủi ro kèm theo.
Giới quan sát đều thống nhất rằng, trong trường hợp Iran hiện thực hóa tuyên bố “trừng phạt” Israel, đây nhiều khả năng sẽ không còn là cuộc xung đột giữa hai nước mà còn kéo theo sự tham gia của những quốc gia khác có lợi ích lớn ở Trung Đông, bao gồm cả Mỹ. Khi đó, “lửa xung đột” chắc chắn sẽ lan rộng hơn nữa ở một khu vực vốn đã đầy bất ổn.
Mỹ, EU sắp trừng phạt Iran sau vụ tấn công Israel
Mỹ và các đồng minh châu Âu đã tăng cường nỗ lực gây sức ép với Israel, buộc nước này kiềm chế sau khi bị Iran tấn công chưa từng có vào cuối tuần qua, đồng thời cam kết sẽ áp dụng các biện pháp trừng phạt cứng rắn với Iran.
Iran phóng tên lửa về phía Israel đêm 13/4. Ảnh: IRNA/TTXVN
Theo tờ The Times of Israel ngày 16/4, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen cho biết nước này sẽ phối hợp với các đồng minh và thông qua các biện pháp trừng phạt trong những ngày tới để tiếp tục áp đặt lên Iran. Bà Yellen nói: "Chúng tôi không nói trước các công cụ trừng phạt. Nhưng trong các cuộc thảo luận, chúng tôi tiếp tục bàn bạc tất cả các lựa chọn nhằm ngăn chặn tài trợ cho Iran".
Bộ Tài chính Mỹ đang nỗ lực tranh thủ sự hỗ trợ của Trung Quốc, các đối tác trong Nhóm các nền kinh tế phát triển hàng đầu thế giới (G7) và các nhà cung cấp lớn khác trên toàn cầu để làm suy giảm hoạt động xuất khẩu dầu của Iran, ngăn chặn Iran có được các thiết bị vi điện tử cần thiết để sản xuất máy bay không người lái.
Theo bà Yellen, trước đó, Bộ Tài chính và Ngoại giao Mỹ đã có hành động ngăn chặn hành vi của Iran thông qua làm giảm khả năng xuất khẩu dầu của nước này.
Theo một số nhà phân tích, chính quyền Mỹ khó có thể tìm cách tăng cường biện pháp trừng phạt hoạt động xuất khẩu dầu của Iran do lo ngại về giá dầu tăng đột biến và lo ngại về phản ứng của Trung Quốc.
Còn theo Thủ tướng Anh Sunak, G7 đã và đang nghiên cứu một gói biện pháp phối hợp chống Iran. Italy, nước đang giữ chức Chủ tịch G7, cho rằng các biện pháp trừng phạt mới sẽ nhằm vào các cá nhân.
Ông Josep Borrell phát biểu trong cuộc họp báo ở Brussels (Bỉ) ngày 20/3/2024. Ảnh: AFP/TTXVN
Trong khi đó, quan chức phụ trách chính sách đối ngoại của Liên minh châu Âu Josep Borrell cũng thông báo rằng EU đang tìm cách mở rộng các biện pháp trừng phạt Iran sau khi một số quốc gia thành viên yêu cầu. Ông nói: "Tôi sẽ đề nghị Cơ quan Hành động Đối ngoại bắt đầu các công việc cần thiết liên quan đến các lệnh trừng phạt này".
Theo ông Borrell, đề xuất này sẽ mở rộng chế độ trừng phạt để ngăn Iran giao vũ khí cho cả các lực lượng thân Iran ở Trung Đông. Đức, Pháp và một số thành viên EU khác đã công khai ủng hộ đề xuất này.
Thông tin về các biện pháp trừng phạt xuất hiện trong bối cảnh các nước phương Tây lo ngại hành động trả đũa của Israel có thể đẩy khu vực vào cuộc chiến tranh lớn hơn, có thể lôi kéo họ vào cuộc, đồng thời khiến quốc tế ngày càng giảm ủng hộ Israel. Các quan chức cấp cao Israel đã tuyên bố sẽ đáp trả Iran, nhưng cũng cam kết sẽ xem xét quan điểm của Mỹ và các đồng minh khác.
Thủ tướng Anh Rishi Sunak đã nói với người đồng cấp Israel Benjamin Netanyahu trong cuộc điện đàm tối 16/4: "Leo thang hơn nữa sẽ chỉ làm khu vực thêm bất ổn. Đây là thời điểm cần bình tĩnh".
Trước đó, đêm 13/4 và rạng sáng 14/4, Iran đã phóng trên 300 máy bay không người lái và tên lửa để tấn công Israel. Mục đích là đáp trả vụ Đại sứ quán Iran ở Syria bị tấn công ngày 1/4 mà Iran cáo buộc Israel là thủ phạm. Tham mưu trưởng Các Lực lượng vũ trang Iran, Tướng Mohammad Bagheri kêu gọi Iran không đáp trả và nói rõ các hành động đáp trả của Israel sẽ dẫn đến phản ứng nghiêm trọng hơn nhiều từ phía Iran.
Tuy vậy, ngày 15/4, Tổng Tham mưu trưởng Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF), Trung tướng Herzi Halevi tuyên bố nước này sẽ đáp trả vụ tấn công trên của Iran. Nội các chiến tranh Israel đã xem xét các kế hoạch quân sự đáp trả cũng như cân nhắc các phương án ngoại giao khác.
Trong khi đó, cộng đồng quốc tế tiếp tục kêu gọi các bên liên quan kiềm chế và ngừng leo thang căng thẳng ở Trung Đông.
Ngày 16/4, Ngoại trưởng Nhật Bản Yoko Kamikawa bày tỏ quan ngại về cuộc tấn công của Iran và lo ngại căng thẳng có thể lan rộng ở khu vực. Bà Kamikawa đã đưa ra thông điệp như vậy trong cuộc điện đàm với người đồng cấp Iran Hossein Amir Abdollahian. Thông báo của Bộ Ngoại giao Nhật Bản cho biết bà Kamikawa cũng kêu gọi Iran kiềm chế để tránh leo thang căng thẳng ở Trung Đông.
Trước đó, ngày 15/4, Tổng thống Mỹ Joe Biden kêu gọi Israel cân nhắc thận trọng và có chiến lược trước khi đưa ra phản ứng vì có thể khiến xung đột lan rộng.
Quốc vương Jordan Abdullah II bày tỏ quan ngại rằng những diễn biến hiện nay ở Trung Đông có thể khiến xung đột leo thang, gây nguy hiểm cho an ninh và ổn định khu vực.
Từ châu Âu, ông Borrell cũng cho rằng khu vực Trung Đông đang đứng "trên bờ vực" và kêu gọi giảm leo thang căng thẳng giữa Israel và Iran.
Trong tuyên bố chung, các nhà lãnh đạo G7 nhấn mạnh cần phải tránh leo thang hơn nữa, kêu gọi các bên kiềm chế các hành động mà có thể làm trầm trọng thêm căng thẳng trong khu vực.
'Khoảng lặng trước cơn bão': Căng thẳng Israel - Iran sẽ leo thang? Các cuộc giao tranh giảm ở mặt trận Gaza và Liban xảy ra khi căng thẳng Iran-Israel gia tăng. Xe quân sự Israel di chuyển gần biên giới với Dải Gaza ngày 7/4/2024. Ảnh: THX/TTXVN Theo tờ Jerusalem Post (Israel) ngày 16/4, cuộc tấn công của Iran vào Israel đêm 13 rạng sáng 14/4 không chỉ có sự tham gia của Iran mà...