Các dấu tích lịch sử phát triển trái đất trong vùng Công viên địa chất Non nước Cao Bằng

Công viên địa chất (CVĐC) Toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng không chỉ chứa đựng nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, các di tích lịch sử cách mạng, các giá trị đa dạng sinh học cùng nhiều hệ sinh thái, giống loài động thực vật đặc hữu, mà còn là nơi chứa đựng nhiều dấu tích hóa thạch, trầm tích biển, đá núi lửa, cảnh quan đá vôi…, là những minh chứng tuyệt vời cho lịch sử phát triển địa chất phức tạp kéo dài lên đến hơn 500 triệu năm ở vùng đất này.

Ngày 12/4/2018, UNESCO chính thức công nhận CVĐC Non nước Cao Bằng là CVĐC toàn cầu.

Đặc sắc điểm di sản đèo Mã Phục

Uốn lượn như một dải lụa mềm mại vắt qua các sườn núi, đèo Mã Phục nằm dọc theo tuyến Quốc lộ 3, dài khoảng 3,5 km và cao 700 m so với mực nước biển, gồm 7 tầng dốc giữa hai dãy núi đá vôi hướng mặt về nhau tựa như hình ảnh hai con ngựa đang nằm phủ phục. Đây là điểm di sản đầu tiên trong tuyến trải nghiệm phía Đông “Trải nghiệm văn hóa bản địa ở xứ sở thần tiên” của CVĐC Toàn cầu UNSESCO Non nước Cao Bằng. Dưới chân đèo có một điểm di sản địa chất độc đáo. Tại đây, chỗ tiếp xúc với đá vôi có thể thấy một loại đá khác màu xanh đen hình cầu.

Theo các nhà khảo cổ học, khoảng 260 triệu năm trước, khu vực này có nhiều núi lửa hoạt động ngầm dưới biển. Dung nham núi lửa phun lên trong nước biển bị nguội đột ngột tạo thành các cầu gối xếp chồng lên nhau (dung nham cầu gối). Kích cỡ và màu sắc của các cầu gối thay đổi tùy thuộc vào thành phần của dung nham (bazơ, trung tính hay axit). Đa phần ta thường thấy các cầu gối nhỏ (đường kính dưới 1 m), thành phần bazơ màu xanh đen, vì thế, loại đá này được gọi là bazan cầu gối.

Đèo Mã Phục là một điểm di sản địa chất có giá trị lớn.

Vượt đèo Mã Phục, du khách trầm trồ khi được chiêm ngưỡng bức tranh phong cảnh thiên nhiên hùng vĩ và nên thơ với những ngọn núi trùng trùng, điệp điệp. Mặc dù là một địa điểm có điều kiện địa hình không thuận lợi, thế nhưng, từ bao đời nay đèo Mã Phục là nơi gặp gỡ và giao lưu buôn bán của đồng bào các dân tộc, hàng chục hộ dân ngày đêm làm công việc kinh doanh, buôn bán nhỏ phục vụ người đi lại nghỉ chân, hình thành nên nhịp sống mới nhộn nhịp và sôi động trên cung đường hiểm trở nhưng đẹp đến nao lòng của vùng núi Đông Bắc.

Đến nơi đây, ngoài việc được trải nghiệm cảnh quan hùng vỹ, du khách còn có thể khám phá những giá trị địa chất độc đáo về lịch sử hình thành và phát triển của khu vực này cũng nhưng những truyền thuyết dân gian gắn liền với đèo Mã Phục, đem đến những trải nghiệm riêng có và không thể bỏ qua khi đến tham quan.

Nhiều giá trị địa chất, địa mạo, cảnh quan đặc sắc

Cao Bằng trải qua một lịch sử phát triển địa chất phức tạp, kéo dài đến hơn 500 triệu năm. Quá trình vận động không ngừng nghỉ của lớp vỏ trái đất đã tạo nên những cảnh quan độc đáo và di sản địa chất có giá trị mà chỉ có ở nơi đây. Đó là hoạt động đứt gãy, quá trình chuyển biến của vỏ trái đất từ vỏ đại dương sang vỏ lục địa; quá trình karst hóa tạo nên cảnh quan karst ấn tượng, chủ yếu là cảnh quan karst trưởng thành (dạng cụm đỉnh lũng, thung lũng mù karst, yên ngựa…) có những đặc điểm “già” với đầy đủ các dạng địa hình khác nhau.

Tọa lạc tại tổ 11, phường Sông Hiến (Thành phố), hồ hóa thạch là nơi chứa đựng nhiều di sản địa chất và có cảnh quan độc đáo. Hồ được hình thành trong kỷ Neogen cách đây khoảng 23 triệu năm và trải qua nhiều thời kỳ biển tiến, biển thoái, xói mòn, tích tụ đã hình thành nên các phân lớp dày với nhiều màu sắc khác nhau xếp chồng lên nhau như một tác phẩm sắp đặt của thiên nhiên. Khi tới nơi đây, du khách như lạc vào một mê cung với nhiều dải màu sắc đan xen nhau.

Các hóa thạch điển hình như: Hóa thạch san hô ở xã Thụy Hùng và lỗ tầng ở xã Lê Lai (Thạch An) được phát hiện, minh chứng cho quá trình địa chất lâu dài của một khu vực trước đây là biển, sau đó được nâng lên. Điểm di sản núi lửa dưới đại dương cổ tại đèo Khau Khoang, xã Thái Cường (Thạch An) bắt gặp vết lộ đá basalt dạng cầu gối – sản phẩm phun trào núi lửa dưới đáy đại dương – rift Sông Hiến – hình thành khoảng 260 triệu năm dọc theo đứt gãy sâu phương Tây Bắc – Đông Nam Cao Bằng – Tiên Yên.

Công viên địa chất Non nước Cao Bằng chứa đựng lịch sử phát triển địa chất phức tạp, kéo dài đến hơn 500 triệu năm của trái đất.

Nằm ở tuyến phía Tây CVĐC Toàn cầu UNSESCO Non nước Cao Bằng “Khám phá Phja Oắc – Vùng núi của những đổi thay” và nằm ở vùng lõi của Vườn quốc gia Phja Oắc – Phja Đén, điểm di sản toàn cảnh Phja Oắc có độ cao gần 2.000 m so với mặt biển, với nhiều cảnh quan thiên nhiên đẹp hoang sơ, khí hậu quanh năm mát mẻ. Đồng thời, còn lưu giữ hệ sinh thái rừng nguyên sinh trên núi cao, đặc biệt là hệ sinh thái “rừng rêu” với gần 2.000 loài động, thực vật quý hiếm, nhiều loài có tên trong sách đỏ thế giới. Về địa chất nơi đây có sự đan xen giữa các loại đá lục nguyên, đá vôi và đá xâm nhập granit, tạo nên các dãy núi đất xen với núi đá. Sự đa dạng về địa hình, địa mạo, địa chất, cộng với điều kiện khí hậu đặc trưng đã tạo nên các hệ sinh thái đặc thù của vùng núi cao Phja Oắc, đồng thời cũng là nền tảng cấu thành tính đa dạng sinh học của khu vực này.

Đến nay, các nhà khoa học đã phát hiện, đánh giá và đề xuất xếp hạng trên 130 điểm di sản địa chất độc đáo, với các dạng địa hình, cảnh quan đá vôi phong phú, đa dạng, như các tháp đá, nón, thung lũng, hang động, hệ thống sông, hồ, hang ngầm… phản ánh một chu kỳ tiến hóa karst hoàn chỉnh ở vùng nhiệt đới phía Bắc Việt Nam. Thêm vào đó là rất nhiều kiểu loại di sản địa chất khác như các hóa thạch cổ sinh, ranh giới giữa các phân vị địa chất, đứt gãy, các loại hình khoáng sản hình thành trong khu vực…, tất cả cùng minh chứng cho lịch sử phát triển địa chất phức tạp, kéo dài đến hơn 500 triệu năm ở vùng đất này.

Với những giá trị quan trọng về địa mạo và di sản địa chất, CVĐC Toàn cầu UNSESCO Non nước Cao Bằng là một vùng đất hiếm có ở Việt Nam để du khách có thể tìm hiểu lịch sử, quá trình tiến hóa lâu dài với những biến động địa chất phức tạp của trái đất qua các dấu tích, mang lại những cảm nhận bất ngờ về giá trị địa chất riêng biệt, đặc trưng của vùng đất này.