Bước tiến vượt bậc của Nga trong lĩnh vực vũ khí trụ cột trên chiến trường Ukraine – Kỳ cuối

Thiết bị bay không người lái / máy bay không người lái điều khiển bằng cáp quang của Liên bang Nga đã đạt tầm hoạt động xa chưa trên chiến trường Ukraine .

Chiến thuật kết hợp buộc đối phương phải tìm các phương án phòng thủ mới

Binh sĩ Lữ đoàn Cơ giới số 22 thuộc quân đội Ukraine điều khiển thiết bị bay không người lái (UAV). Ảnh: Bộ Quốc phòng Ukraine/X

Tuy nhiên, công nghệ này không phải không có nhược điểm. Theo chỉ huy Ukraine Robert “Magyar” Brovdi trong một cuộc phỏng vấn tháng 5/2025 với The War Zone, dù cáp có độ bền kéo cao, nhưng có thể đứt nếu bị bẻ cong quá mức, và cuộn cáp làm giảm tính linh hoạt của thiết bị bay không người lái, khiến nó chậm hơn so với thiết bị bay không người lái điều khiển vô tuyến.

Tác động chiến thuật của thiết bị bay không người lái điều khiển bằng cáp quang vượt xa các đòn tấn công riêng lẻ. Khả năng hoạt động trong môi trường nhiễu đã buộc cả hai phía phải thay đổi chiến lược chiến trường. Tại Kursk, theo báo cáo tháng 5/2025 của tờ Washington Post của Mỹ, thiết bị bay không người lái Liên bang Nga đã phá vỡ tuyến hậu cần Ukraine bằng cách tấn công xe cộ trên các tuyến đường chính, biến “con đường sinh tồn” thành “con đường chết chóc”.

Các binh sĩ Ukraine, không thể dựa vào tác chiến điện tử, buộc phải dùng biện pháp vật lý như lưới hoặc bắn hạ bằng súng bộ binh, nhưng các phương pháp này thiếu hiệu quả và gây nguy hiểm cho binh sĩ. Ngược lại, theo đại úy Yuriy Fedorenko thuộc trung đoàn Achilles trong bài phỏng vấn tháng 4/2025 với báo The Guardian của Anh, lực lượng Ukraine dùng thiết bị bay không người lái cáp quang để dọn dẹp hệ thống gây nhiễu của Liên bang Nga, tạo điều kiện cho thiết bị bay không người lái điều khiển sóng vô tuyến tấn công.

Chiến lược tác chiến tầng lớp – sử dụng thiết bị bay không người lái điều khiển bằng cáp quang cho đợt tấn công đầu tiên để vô hiệu hóa hệ thống gây nhiễu – đã làm gia tăng giá trị chiến lược của công nghệ này, tạo điều kiện cho các cuộc tấn công tiếp theo bằng các loại thiết bị bay không người lái rẻ hơn và linh hoạt hơn.

Về mặt lịch sử, các hệ thống dẫn bằng dây không phải là điều mới mẻ. Tên lửa TOW do Mỹ phát triển vào những năm 1970 đã sử dụng dây để dẫn đường cho đầu đạn chống tăng, với tầm bắn lên tới 3,75 km, mang lại độ chính xác cao trong các môi trường mà tín hiệu vô tuyến có thể bị gián đoạn.

Tên lửa Spike-ER của Israel, với cáp quang dài 10 km, đã nâng cấp khái niệm này khi cho phép người điều khiển điều chỉnh đường bay của tên lửa ngay trong khi đang bay.

Tuy nhiên, tại Ukraine, việc áp dụng công nghệ cáp quang cho các loại thiết bị bay không người lái góc nhìn thứ nhất giá rẻ đã bình dân hóa khái niệm tấn công chính xác tầm xa, khiến nó trở nên dễ tiếp cận đối với cả các đơn vị nhỏ và thậm chí cả những người điều khiển đơn lẻ.

Những thử nghiệm đầu tiên với thiết bị bay không người lái điều khiển bằng cáp quang bắt đầu từ năm 2022, khi các nhà phát triển Ukraine thử nghiệm nguyên mẫu như “Banderyk-Strichka” với tầm bay khiêm tốn khoảng 1 km, theo một bản tin của Espreso TV tháng 1/2025.

Đến năm 2024, Liên bang Nga đã đẩy mạnh sản xuất, triển khai các thiết bị bay không người lái như “Prince Vandal,” mà theo một số nhà phân tích như chuyên gia người Ukraine Serhii “Flash,” có thể thực chất là các mẫu thiết bị bay không người lái Trung Quốc được tái thương hiệu và bán lại với giá cao hơn.

Nếu được xác thực, cáp quang dài 50 km sẽ là một bước nhảy vọt quan trọng. Các hệ thống hiện tại, như bộ thiết bị bay không người lái dẫn bằng cáp 30 km của Ukraine ra mắt tháng 5/2025 bởi Defense Express, đã gần chạm đến giới hạn về khả năng mang tải của các thiết bị bay không người lái cỡ nhỏ.

Một cuộn cáp dài 50 km, có thể nặng tới vài kg, sẽ đòi hỏi thiết bị bay không người lái lớn hơn hoặc sợi cáp nhẹ hơn, bền hơn, làm dấy lên câu hỏi về tính thực tiễn. Cuộn cáp này có thể làm giảm tốc độ và khả năng cơ động của thiết bị bay không người lái, trong khi việc triển khai một sợi cáp dài như vậy qua các địa hình phức tạp như rừng, khu đô thị hoặc sông ngòi, tiềm ẩn nguy cơ bị rối hoặc đứt.

Các kênh quân sự Liên bang Nga chưa công bố chi tiết kỹ thuật, và bài đăng của Clash Report cũng không nêu rõ mẫu thiết bị bay không người lái hay nhà sản xuất, để lại nhiều nghi ngờ. Các nhà phân tích độc lập, như Samuel Bendett trong một bài đăng trên X tháng 5/2025, lưu ý rằng mặc dù thiết bị bay không người lái điều khiển cáp quang rất hiệu quả, nhưng những hạn chế của chúng khiến chúng chỉ là công cụ chiến thuật chứ chưa thay đổi hoàn toàn cục diện chiến tranh.

Tuy vậy, những tác động rộng lớn hơn của công nghệ này là điều không thể phủ nhận. Thiết bị bay không người lái điều khiển bằng cáp quang đã phơi bày những điểm yếu trong các hệ thống phòng thủ truyền thống, khiến các hệ thống tác chiến điện tử đắt đỏ trở nên kém hiệu quả. Các phương tiện bọc thép, từng được bảo vệ bởi các thiết bị gây nhiễu, nay có nguy cơ bị vô hiệu hóa bởi những chiếc thiết bị bay không người lái trị giá chỉ bằng một phần rất nhỏ.

Ví dụ, pháo tự hành Msta-S cần tới bảy người vận hành và hỗ trợ hậu cần phức tạp, vậy mà chỉ một chiếc thiết bị bay không người lái cũng có thể vô hiệu hóa nó trong vài giây. Sự mất cân bằng này đã buộc các quân đội phải thích nghi, phân tán đơn vị hoặc giấu thiết bị trong các tòa nhà, nhưng ngay cả điều đó cũng không đủ khi thiết bị bay không người lái điều khiển bằng cáp quang có thể luồn lách vào các không gian kín, như trong vụ không kích của Liên bang Nga vào một khẩu pháo Bohdana của Ukraine giấu trong một nhà kho, được Forbes đưa tin hồi tháng 3/2025.

Các biện pháp đối phó, như hệ thống radar di động của Ukraine hoặc chiến thuật “thiết bị bay không người lái đánh thiết bị bay không người lái,” đang xuất hiện nhưng vẫn còn hạn chế. Một đơn vị Ukraine, Lữ đoàn Magyar Birds, đã báo cáo thành công trong việc đánh chặn thiết bị bay không người lái điều khiển bằng cáp quang của Liên bang Nga bằng các cuộc tấn công bằng thiết bị bay không người lái góc nhìn thứ nhất dẫn hướng bằng radar. Tuy nhiên, theo một báo cáo của War Zone tháng 1/2025, việc áp dụng phương pháp này trên toàn bộ chiến tuyến dài khoảng 1.000km là điều vô cùng khó khăn.

Trong tương lai, sự phổ biến của thiết bị bay không người lái điều khiển cáp quang báo hiệu một bước chuyển mình trong chiến tranh hiện đại. Thành công của chúng rất có thể sẽ thúc đẩy các khoản đầu tư vào hệ thống tự động kết hợp độ tin cậy của cáp quang với trí tuệ nhân tạo, giảm sự phụ thuộc vào người điều khiển.

Cả hai phía đều đang khám phá các đổi mới như vậy. Theo báo The Kyiv Independent của Ukraine tháng 5/2025, Lữ đoàn Azov của Ukraine đang thử nghiệm các thiết bị bay không người lái tích hợp cáp quang với cảm biến tiên tiến.

Trong khi đó, các giới hạn vật lý của dây cáp đang thúc đẩy nghiên cứu các hệ thống lai, có thể chuyển đổi giữa điều khiển bằng dây và không dây.

Tuy nhiên, những tiến bộ này cũng sẽ đòi hỏi các phương án phòng thủ mới, từ cảm biến âm thanh cho đến hệ thống laser, khi mà gây nhiễu điện tử dần trở nên lỗi thời. Sợi cáp 50 km đang được báo cáo, dù chưa được xác minh, phản ánh tốc độ phát triển chóng mặt của cuộc chạy đua công nghệ, trong đó mỗi bên đều tìm cách vượt mặt đối thủ với các công cụ ngày càng tinh vi.

Từ góc nhìn của người quan sát, sự xuất hiện của thiết bị bay không người lái góc nhìn thứ nhất điều khiển bằng cáp quang phản ánh một xu thế rộng lớn hơn: bình dân hóa chiến tranh chính xác. Một công nghệ từng được coi là “hàng hiếm” giờ đây đã trở thành thiết bị chiến trường phổ biến, có khả năng tiêu diệt các tài sản quân sự trị giá hàng triệu đô chỉ bằng một chiếc thiết bị bay không người lái giá 400 đô.

Nếu có thật, sợi cáp 50 km sẽ mở rộng khả năng này hơn nữa, buộc các quân đội phải suy nghĩ lại về cách bảo vệ lực lượng và tuyến tiếp tế của mình. Tuy nhiên, việc thiếu bằng chứng cụ thể khiến nhiều người hoài nghi về tác động tức thời của nó. Liệu một sợi cáp dài như vậy có thể chịu được sự hỗn loạn của chiến trường, hay chỉ là một tuyên bố mang tính tuyên truyền nhằm gây hoang mang cho đối phương?