Bước đi táo bạo vì thế hệ trẻ

Một quyết định lịch sử vừa được Quốc hội Australia thông qua vào đêm 28/11, khi quốc gia này trở thành nước đầu tiên trên thế giới cấm hoàn toàn trẻ em dưới 16 tuổi sử dụng mạng xã hội.

Đây không chỉ là một biện pháp bảo vệ sức khỏe tâm lý của trẻ em, mà còn là lời tuyên bố mạnh mẽ gửi đến các tập đoàn công nghệ lớn rằng, lợi ích của thế hệ tương lai không thể bị hy sinh vì lợi nhuận.

Lệnh cấm yêu cầu các nền tảng mạng xã hội như Facebook, Instagram, TikTok, Reddit, Snapchat và X (trước đây là Twitter) ngăn chặn trẻ em dưới độ tuổi quy định lập tài khoản. Nếu không tuân thủ, các nền tảng này sẽ phải đối mặt với mức phạt lên tới 49,5 triệu AUD (khoảng 32 triệu USD). Quy định này sẽ được thực thi sau một năm, được thúc đẩy bởi hàng loạt câu chuyện đau lòng về các nạn nhân bị bắt nạt trực tuyến.

Tại các phiên điều trần, cha mẹ của những nạn nhân kể lại những trải nghiệm đau thương, như trường hợp của Emily, 14 tuổi, tại Sydney, từng tự làm hại bản thân sau khi bị bạn bè lan truyền hình ảnh riêng tư trên TikTok. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết, cứ 4 trẻ em trên toàn cầu thì có 1 em từng bị bắt nạt trên mạng, dẫn đến nguy cơ trầm cảm, lo âu và những hệ quả lâu dài khác.

Trước thực trạng đáng lo ngại này, chiến dịch “Để các em được là trẻ em” tại Australia đã tạo ra sự đồng thuận mạnh mẽ trong cộng đồng, khi 77% người dân ủng hộ lệnh cấm, coi đây là giải pháp cấp thiết trong bối cảnh không gian mạng ngày càng vượt khỏi tầm kiểm soát. Nhiều tổ chức phi chính phủ về quyền trẻ em cũng lên tiếng ủng hộ, khẳng định rằng hành động này không chỉ giúp bảo vệ trẻ em mà còn tạo ra tiền lệ cho các quốc gia khác. Họ cho rằng, việc kiểm soát chặt chẽ từ sớm sẽ giúp trẻ em phát triển lành mạnh, tránh các nguy cơ từ môi trường mạng thiếu kiểm soát.

So với các quốc gia khác, biện pháp của Australia thể hiện sự quyết liệt và đi đầu trong quản lý không gian mạng. Ở Pháp, mặc dù chính phủ đã ban hành các quy định yêu cầu nền tảng mạng xã hội như TikTok và Snapchat tự động giới hạn thời gian sử dụng đối với trẻ em dưới 18 tuổi, nhưng các biện pháp này vẫn chưa đạt đến mức cấm hoàn toàn. Các chuyên gia tại Pháp cũng cho rằng các quy định hiện tại chỉ mang tính chất định hướng và khuyến khích hơn là bắt buộc nghiêm ngặt, khiến hiệu quả còn hạn chế.

Trong khi đó, Hàn Quốc tập trung nhiều hơn vào kiểm soát trò chơi trực tuyến, ví dụ như lệnh cấm trẻ em dưới 16 tuổi chơi game vào ban đêm trong khung giờ từ 12h đêm đến 6h sáng. Dù các biện pháp này được đánh giá là hiệu quả trong việc giảm thiểu nghiện game, song chính phủ Hàn Quốc vẫn chưa triển khai các chính sách mạnh tay nào đối với mạng xã hội – nơi nhiều nội dung không phù hợp và các nguy cơ bắt nạt trực tuyến vẫn tồn tại.

Tại Mỹ, vấn đề quản lý không gian mạng đối với trẻ em càng trở nên phức tạp hơn do quyền tự do ngôn luận được hiến pháp bảo vệ. Một số bang như Utah và Arkansas đã thử nghiệm yêu cầu cha mẹ cho phép trước khi trẻ vị thành niên sử dụng mạng xã hội. Tuy nhiên, lệnh cấm toàn diện vẫn gần như bất khả thi bởi sự phản đối mạnh mẽ từ các tập đoàn công nghệ lớn và các tổ chức bảo vệ quyền tự do cá nhân. Điều này khiến Mỹ chỉ dừng lại ở các quy định mang tính tự nguyện hoặc tùy thuộc vào từng bang, tạo ra sự chênh lệch trong hiệu quả thực thi.

Trong bối cảnh đó, phát biểu của Bộ trưởng Giáo dục Pháp Bernard Gaillot càng làm nổi bật ý nghĩa của biện pháp tại Australia. Ông nhận định: “Australia đã cho chúng ta thấy rằng, trong cuộc chiến với các tập đoàn công nghệ, chính phủ có cả trách nhiệm lẫn quyền lực để bảo vệ thế hệ trẻ”. Câu nói này không chỉ phản ánh sự ngưỡng mộ mà còn là lời kêu gọi các chính phủ khác mạnh dạn hơn trong việc thực thi các biện pháp bảo vệ trẻ em trước tác động tiêu cực của mạng xã hội. Top of Form

Những ý kiến ủng hộ biện pháp này cũng đến từ nhiều chuyên gia tâm lý, như TS Michael Carr-Gregg, người gọi đây là bước đi dũng cảm, đưa Australia trở thành quốc gia tiên phong. Bà Jane Fonda, nhà hoạt động xã hội nổi tiếng, cũng ca ngợi lệnh cấm là “hành động mang tính cách mạng trong thời đại mà lợi ích thương mại thường lấn át trách nhiệm đạo đức”.

Từ góc độ y tế, TS Peter Conrad, chuyên gia về sức khỏe tâm lý cộng đồng, cho rằng: “Giới hạn tiếp xúc với mạng xã hội ở lứa tuổi vị thành niên là bước đầu tiên trong việc giảm thiểu rối loạn tâm lý liên quan đến áp lực đồng trang lứa và bạo lực ngôn từ trên không gian mạng”.

Báo cáo từ Viện Nghiên cứu Thanh thiếu niên Quốc tế tại London cũng nhấn mạnh rằng, giảm thời gian sử dụng mạng xã hội có thể cải thiện đáng kể chất lượng giấc ngủ và khả năng tập trung ở trẻ em. Tại Australia, các tổ chức giáo dục và y tế công cộng đồng loạt ủng hộ. Hội đồng Giáo viên Quốc gia nhận định lệnh cấm sẽ giúp trẻ em tập trung hơn vào học tập, thay vì bị phân tâm bởi mạng xã hội.

Trẻ em giữa vòng vây các mạng xã hội. Ảnh: Villanueva.

Bộ Y tế Australia đưa ra các nghiên cứu nội bộ, cho thấy trẻ em dưới 16 tuổi giảm thời gian dùng mạng xã hội xuống dưới 2 giờ/ngày đã có mức giảm đáng kể về triệu chứng lo âu (giảm 28%) và trầm cảm (giảm 23%). Một số bậc phụ huynh cũng lên tiếng ủng hộ quyết định này, coi đây là công cụ cần thiết để xây dựng thói quen sử dụng công nghệ lành mạnh cho trẻ.

Tuy nhiên, không ít ý kiến phản đối cũng xuất hiện. Các tập đoàn công nghệ lớn như Google và Meta yêu cầu thêm thời gian để thử nghiệm công nghệ xác minh độ tuổi. Chủ sở hữu mạng xã hội X Elon Musk thì chỉ trích rằng, đây là “một cách kiểm soát ngầm toàn bộ Internet của người dân Australia”, trong khi Giáo sư Shoshana Zuboff – một học giả nổi tiếng người Mỹ, chuyên gia trong lĩnh vực xã hội học, tâm lý học và quản lý – cảnh báo rằng, nếu không đi kèm với các biện pháp bảo vệ quyền riêng tư nghiêm ngặt, lệnh cấm có thể trở thành công cụ giám sát của nhà nước.

Bên cạnh những ý kiến không ủng hộ, việc thực thi luật mới cũng đặt ra nhiều thách thức. Phương pháp xác minh độ tuổi hiện tại vẫn dựa nhiều vào khai báo tự nguyện, dễ bị giả mạo. Chính phủ cần phát triển công nghệ xác minh đáng tin cậy mà không xâm phạm quyền riêng tư, đồng thời bố trí nguồn lực đủ mạnh để giám sát và xử lý vi phạm. Nếu không quản lý chặt chẽ, nguy cơ các công ty “lách luật” là rất lớn. Ngoài ra, phản ứng ngược từ thanh, thiếu niên, như chuyển sang các nền tảng không chính thức, có thể dẫn đến rủi ro lớn hơn, bao gồm việc tiếp xúc với nội dung độc hại.

Một câu hỏi khác là liệu lệnh cấm có thực sự làm giảm các vấn đề tâm lý hay chỉ chuyển vấn đề sang các hình thức khác. Theo Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNESCO), các biện pháp khắt khe đôi khi gây tâm lý bất mãn và cô lập ở tuổi vị thành niên. Áp lực quốc tế cũng không thể tránh khỏi, khi các tập đoàn công nghệ lớn có thể phản ứng quyết liệt, khiến Australia phải cân bằng giữa bảo vệ trẻ em và đảm bảo quyền tự do Internet.

Dẫu vậy, bước đi của Australia đã khơi mào cuộc tranh luận toàn cầu về vai trò của chính phủ trong quản lý không gian mạng. TS Margaret Chan, cựu Tổng Giám đốc WHO, nhấn mạnh: “Nếu không hành động ngay bây giờ, tác động của mạng xã hội đối với sức khỏe tâm lý trẻ em có thể leo thang thành một cuộc khủng hoảng toàn cầu”.

Báo cáo từ UNICEF chỉ ra rằng các biện pháp bảo vệ trẻ em trên mạng không chỉ giảm thiểu tổn thương tâm lý, mà còn ngăn ngừa nguy cơ nghiện công nghệ trong tương lai. Thông qua lệnh cấm này, Australia gửi đi một thông điệp rõ ràng: sức khỏe tâm lý và tương lai của thế hệ trẻ là ưu tiên hàng đầu. Liệu biện pháp này có tạo ra thay đổi thực sự hay chỉ là thử nghiệm mang tính biểu tượng, điều đó phụ thuộc vào cách thực thi và sự hợp tác của các bên liên quan. Nhưng không thể phủ nhận, Australia đã chứng minh rằng, sự quyết đoán đôi khi chính là chìa khóa tạo nên sự khác biệt