Bùng phát dịch Chikungunya bất thường tại Trung Quốc

Trung Quốc đang phải hứng chịu đợt bùng phát dịch Chikungunya , một loại bệnh truyền nhiễm do muỗi gây ra, với hơn 8.000 ca nhiễm bệnh ở miền Nam đất nước.

Thành phố Phật Sơn, phía tây tỉnh Quảng Châu, đã trở thành tâm điểm của đợt bùng phát này và khoảng 12 thành phố khác của Trung Quốc cũng đã báo cáo các ca nhiễm. Đây là đợt bùng phát Chikungunya lớn nhất của Trung Quốc kể từ khi virus này được phát hiện lần đầu tiên tại đây vào năm 2008.

Trung Quốc ghi nhận 8.000 ca bệnh Chikungunya

Văn phòng kiểm soát dịch bệnh tỉnh Quảng Đông vào cuối tuần qua cho rằng hầu hết các trường hợp nhiễm bệnh Chikungunya xảy ra ở trung tâm công nghiệp Phật Sơn, nơi có khoảng 3.000 người mắc bệnh từ ngày 27/7 đến ngày 2/8.

Hàng chục ca nhiễm khác cũng đã được phát hiện ở thành phố lân cận Quảng Châu. Trong khi đặc khu hành chính Hồng Kông cũng đã báo cáo những trường hợp nhiễm bệnh đầu tiên.

Văn phòng Kiểm soát Dịch bệnh tỉnh Quảng Đông cho biết, mặc dù đợt bùng phát dịch bệnh gần đây đã bước đầu được kiểm soát, nhưng các cơ quan chức năng vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức phức tạp. Nguyên nhân là do nguy cơ lây nhiễm từ người nước ngoài đến mua bán, làm việc tại các khu vực thương mại lớn và thời tiết mưa bão kéo dài tạo điều kiện thuận lợi cho muỗi sinh sôi và phát tán dịch bệnh.

Bệnh sốt Chikungunya do một loại virus có thể lây truyền sang người thông qua muỗi nhiễm bệnh. Hầu hết các trường hợp xảy ra ở châu Phi, châu Á và châu Mỹ. Hiện tại căn bệnh này vẫn chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu và được biết đến với khả năng gây ra các đợt bùng phát nhanh chóng và rộng khắp. Triệu chứng của bệnh bao gồm sốt, đau đầu, đau khớp nghiêm trọng, dù hiếm khi gây tử vong. Tuy nhiên trẻ sơ sinh bị nhiễm khi sinh, người cao tuổi trên 65 tuổi hoặc những người có tiền sử tăng huyết áp, tiểu đường hoặc bệnh tim mạch có nguy cơ gặp biến chứng hoặc bệnh nặng do virus Chikungunya.

“Bệnh này có tên là Chikungunya, bắt nguồn từ tiếng Swahili, có nghĩa là ‘cúi gập người’. Lý do là vì các khớp của bạn đau đến mức bạn phải cúi gập người để giảm đau.”

Tiến sĩ Ooi Eng Eong – Phó Giám đốc Chương trình Bệnh Truyền nhiễm Mới nổi tại Trường Y Duke-NUS

Các chuyên gia từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Thâm Quyến giải thích rằng sốt xuất huyết , bệnh Zika và sốt Chikungunya có các triệu chứng tương tự nhau và thường bị nhầm lẫn. Cả hai đều là bệnh do virus lây truyền qua muỗi, nhưng sốt Chikungunya gây ra những cơn đau kéo dài hơn còn sốt xuất huyết thì nguy hiểm hơn. Nguy cơ của sốt xuất huyết nằm ở khả năng gây chảy máu nghiêm trọng, sốc và thậm chí tử vong trong trường hợp nặng. Còn sốt Chikungunya ít đe dọa tính mạng hơn.

“Nó giống như bệnh sốt xuất huyết nhưng kèm theo đau khớp rất nghiêm trọng. Nó lây truyền qua muỗi. Sau khi một người bị muỗi mang virus đốt, vài ngày sau, người đó sẽ lên cơn sốt. Rất giống sốt xuất huyết với đau đầu và đau cơ. Nhưng bệnh Chikungunya đáng chú ý nhất là những cơn đau khớp. Nó có thể xuất hiện ở bất kỳ khớp nào và thậm chí ảnh hưởng đến cả các khớp nhỏ ở tay.”

Tiến sĩ Leong Hoe Nam – chuyên gia bệnh truyền nhiễm

Nguyên nhân bùng phát dịch bệnh

Dịch Chikungunya năm nay bùng phát bất thường tại miền Nam Trung Quốc. Nguyên nhân chính được cho là do trong vài tuần gần đây, khu vực này đã hứng chịu những trận mưa lớn nhất trong vòng một thế kỷ, tạo điều kiện thuận lợi cho muỗi – tác nhân truyền bệnh – sinh sôi mạnh. Bên cạnh đó, một số chuyên gia nhận định rằng hoạt động du lịch quốc tế sôi động trở lại cũng góp phần làm tăng nguy cơ lây lan dịch bệnh.

Dịch bệnh bùng phát ở tỉnh Quảng Đông có liên quan đến lũ lụt do gió mùa cộng với khí hậu nhiệt đới nóng ẩm ở miền Nam Trung Quốc vào mùa hè, rất thuận lợi cho sự phát triển và hoạt động của muỗi lây truyền bệnh Chikungunya.

Theo Tiến sĩ Leong Hoe Nam, chuyên gia bệnh truyền nhiễm tại Phòng khám Rophi ở Singapore, loài côn trùng này chỉ cần một lượng rất nhỏ nước sạch để sinh sản.

“Trung Quốc là một quốc gia rộng lớn. Muỗi chỉ cần một lượng nhỏ nước sạch, tương đương kích thước của đồng 1 bảng Anh, để sinh sản. Đó là tất cả những gì chúng cần và mỗi khi trời mưa, sẽ có hàng ngàn, nếu không muốn nói là hàng triệu, vũng nước nhỏ như vậy để muỗi sinh sản.”

Tiến sĩ Leong Hoe Nam – chuyên gia bệnh truyền nhiễm

Với dự báo từ hai đến ba cơn bão nhiệt đới sẽ đổ bộ vào khu vực này trong tháng 8, chính quyền tỉnh cho biết vài tuần tới sẽ đặc biệt khó khăn cho việc phòng ngừa dịch bệnh và kiểm soát muỗi.

Biến đổi khí hậu là nguyên nhân chính khiến bệnh Chikungunya lây lan trên toàn cầu. Tiến sĩ Krutika Kuppalli thuộc khoa bệnh truyền nhiễm tại Trung tâm Y tế Tây Nam của Đại học Texas cho biết nhiệt độ ấm hơn và lượng mưa tăng đang giúp muỗi mang virus gây bệnh mở rộng sang các khu vực mới.

Tiến sĩ Ooi Eng Eong, Phó Giám đốc Chương trình Bệnh Truyền nhiễm Mới nổi tại Trường Y Duke-NUS nhận định rằng yếu tố khác thúc đẩy sự lây lan của dịch bệnh là sự gia tăng du lịch quốc tế.

“Tôi nghĩ yếu tố chính thúc đẩy các đợt bùng phát như Chikungunya là khách du lịch. Lý do là không phải ai nhiễm virus Chikungunya cũng sẽ phát triệu chứng. Vì vậy, bạn mang virus nhưng vẫn có thể khỏe mạnh. Và với sự gia tăng các chuyến đi của con người từ quốc gia này sang quốc gia khác, từ khu vực này sang khu vực khác, nhờ vào các chuyến bay đường dài, bạn có thể bị nhiễm virus ở đâu đó. Sau đó bạn lên máy bay đến một nơi khác. Khi bạn đến đó và bị muỗi cắn, bạn có thể truyền virus cho muỗi và muỗi sẽ truyền virus cho những người khác chưa từng ra khỏi địa phương. Tôi nghĩ đó có lẽ là cách virus xâm nhập vào Trung Quốc.”

Tiến sĩ Ooi Eng Eong – Phó Giám đốc Chương trình Bệnh Truyền nhiễm Mới nổi tại Trường Y Duke-NUS

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đợt bùng phát dịch Chikungunya đã xuất hiện ngay từ đầu năm 2025 với các ổ dịch lớn xuất hiện tại các đảo thuộc Ấn Độ Dương như La Réunion, Mayotte và Mauritius.

Tính đến ngày 18/7 riêng tại La Réunion đã ghi nhận hơn 54.000 ca mắc Chikungunya và 12 ca tử vong. Tình hình hiện tại đã buộc chính quyền địa phương và cơ quan y tế triển khai các biện pháp quy mô lớn nhằm kiểm soát sự sinh sản của muỗi và hạn chế lây lan virus.

Ngoài khu vực Ấn Độ Dương, virus Chikungunya cũng đã lan sang các quốc gia khác như Madagascar, Somalia và Kenya. Tại Đông Nam Á và Ấn Độ, đặc biệt là thành phố Mumbai – trung tâm tài chính của Ấn Độ – số ca nhiễm đã tăng vọt kể từ tháng 7, cho thấy dấu hiệu lây lan ở cấp độ dịch bệnh trong khu vực.

“Vào năm 2006, khi virus Chikungunya lần đầu được phát hiện ở các đảo thuộc Ấn Độ Dương, nó đã nhanh chóng lan sang Nam Á, Đông Nam Á và nhiều nơi khác trên thế giới do muỗi mang mầm bệnh hiện diện khắp các vùng nhiệt đới lây truyền cho người. Và ở nhiều nơi, chúng ta không kiểm soát được quần thể muỗi. Nhiều khả năng virus lây truyền từ con đường du lịch. Sẽ không ngạc nhiên nếu chứng kiến các đợt bùng phát xuất hiện khắp châu Á, Đông Nam Á và nhiều nơi khác trên thế giới.”

Tiến sĩ Ooi Eng Eong – Phó Giám đốc Chương trình Bệnh Truyền nhiễm Mới nổi tại Trường Y Duke-NUS

WHO đồng thời bày tỏ lo ngại về sự gia tăng các ca nhiễm Chikungunya tại châu Âu. Từ ngày 1/5 đến giữa tháng 7, đã có khoảng 800 ca nhiễm được ghi nhận tại nước Pháp lục địa. Trong khi đó, châu Mỹ hiện là khu vực ghi nhận số ca mắc Chikungunya cao nhất toàn cầu với hàng trăm nghìn ca. Tính đến giữa tháng 7 năm 2025, các quốc gia có số ca nhiễm Chikungunya nhiều nhất trong khu vực bao gồm Brazil (189 nghìn ca), Bolivia (gần 5 nghìn ca), Argentina (khoảng 3.000 ca) và Peru (55 ca)

Trung Quốc đẩy mạnh kiểm soát dịch bệnh

Sự bùng phát của virus Chikungunya tại Trung Quốc đã khiến chính quyền nước này phải nhanh chóng triển khai các biện pháp ứng phó khẩn cấp nhằm kiểm soát dịch bệnh. Phó Thủ tướng Trung Quốc Lưu Quốc Trung đã kêu gọi thực hiện một chiến dịch toàn diện, quyết liệt để kiểm soát hiệu quả đợt bùng phát và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Phó Thủ tướng Trung Quốc đã đưa ra phát biểu này trong chuyến thị sát công tác phòng chống dịch bệnh tại tỉnh Quảng Đông, miền nam Trung Quốc

Ông Lưu đã đến thăm quận Thuận Đức, thành phố Phật Sơn – khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề của dịch bệnh và kiểm tra một trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh địa phương, cũng như các cộng đồng và bệnh viện, để tìm hiểu về công tác phòng ngừa dịch bệnh, điều trị bệnh nhân, diệt muỗi và nâng cao nhận thức cộng đồng. Ông cũng chủ trì một cuộc họp về các kế hoạch chống lại dịch bệnh. Ông Lưu nhấn mạnh cần áp dụng các biện pháp kiểm dịch nghiêm ngặt tại các cảng để ngăn ngừa các trường hợp bệnh nhập khẩu và điều trị y tế thích hợp cho những người mắc bệnh Chikungunya.

Nhiều biện pháp tiêu diệt mầm bệnh đã được chính quyền các địa phương triển khai như huy động máy bay không người lái tìm kiếm những nơi muỗi sinh sản, phun thuốc khử trùng xung quanh các con phố, khu dân cư, công trường xây dựng và những khu vực nước đọng.

Bên cạnh đó các chuyên gia y tế còn sử dụng cá và thậm chí cả những con muỗi lớn hơn để ăn loại muỗi có thể gây bệnh. Họ hy vọng những “trợ thủ” động vật này sẽ đóng một vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn dịch.

Cư dân các khu vực bị ảnh hưởng ở Trung Quốc cũng đã được yêu cầu phải loại bỏ nước đọng trong và xung quanh nhà – bao gồm cả trong chậu hoa, máy pha cà phê và chai rỗng. Việc không tuân thủ có thể bị phạt tới 10.000 nhân dân tệ (tương đương khoảng 36 triệu đồng). Và trong những trường hợp nghiêm trọng hơn, người dân có thể bị truy tố hình sự vì “cản trở việc phòng chống các bệnh truyền nhiễm”.

Bên cạnh đó, các cơ quan y tế cho rằng chiến lược hiệu quả nhất để ngăn chặn sự lây lan của bệnh chikungunya là tự bảo vệ bản thân khỏi muỗi đốt. Ví dụ như nên mặc áo dài tay và quần dài, sử dụng thuốc chống muỗi và màn chống muỗi.

“Vấn đề cốt lõi đầu tiên là sự quyết tâm. Gõ cửa từng nhà, kiểm tra tất cả các điểm sinh sản của muỗi. Thứ hai, có thể cần đẩy nhanh việc sử dụng Wolbachia, một loại vi khuẩn hạn chế sự phát triển của muỗi. Nhiều quốc gia như các nước Nam Mỹ, Singapore và một số khu vực ở Trung Quốc đã có công nghệ này.”

Tiến sĩ Leong Hoe Nam – chuyên gia bệnh truyền nhiễm

Hiện tại, mới chỉ có hai loại vắc-xin phòng bệnh Chikungunya được phê duyệt ở một số quốc gia nhưng vẫn chưa được sử dụng rộng rãi, vì vậy phòng ngừa vẫn là yếu tố then chốt. Bên cạnh đó việc nghỉ ngơi, uống nhiều nước và dùng thuốc giảm đau phù hợp có thể giúp làm giảm các triệu chứng.

“Chúng ta không chỉ thấy sự gia tăng các ca Chikungunya do sự lan rộng của muỗi gây bệnh, mà còn thấy điều tương tự với bệnh Zika và sốt xuất huyết, đơn giản là vì chúng được lây truyền bởi cùng loại muỗi. Các tỉnh miền Nam Trung Quốc đã được hưởng lợi từ những tháng mùa đông lạnh giá, giúp tiêu diệt muỗi. Nhưng việc chúng có tiếp tục tồn tại hay không thực sự phụ thuộc vào chính quyền và việc loại bỏ mọi con muỗi mang mầm bệnh.”

Tiến sĩ Leong Hoe Nam – chuyên gia bệnh truyền nhiễm

Trước tình hình dịch Chikungunya bùng phát, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ CDC đã khuyến cáo công dân nước này không nên đến tỉnh Quảng Đông của Trung Quốc và một số quốc gia như Bolivia, các quốc đảo ở Ấn Độ Dương và Brazil – những quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề bởi virus này.

CDC Mỹ cũng khuyến cáo nên tiêm vắc-xin cho những du khách đến thăm các khu vực đang có dịch bệnh bùng phát, những người ở nước ngoài trong thời gian dài – thường là sáu tháng trở lên và những nhân viên phòng thí nghiệm xử lý virus.

Còn chính phủ Canada đưa ra khuyến cáo du lịch cấp độ 2, khuyên du khách thực hiện các biện pháp phòng ngừa dịch nếu đến Trung Quốc. Khuyến cáo cũng áp dụng cho những người đến một số hòn đảo và quốc gia như Reunion, Mayotte, Mauritius, Madagascar, Kenya, Somalia, Bolivia và Sri Lanka.

Sự bùng phát của dịch Chikungunya là một ví dụ điển hình cho thấy biến đổi khí hậu và sự gia tăng di chuyển toàn cầu đang gây ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Những virus từng chỉ xuất hiện ở vùng nhiệt đới nay đang lan rộng đến nhiều khu vực vốn không có tiền lệ, đặt ra thách thức mới cho công tác phòng chống dịch. Việc sớm phát hiện triệu chứng, nắm rõ cơ chế lây truyền và áp dụng các biện pháp phòng ngừa phù hợp không chỉ giúp bảo vệ từng cá nhân mà còn góp phần giữ an toàn cho cả cộng đồng.