Brazil: Cấm nền tảng truyền thông xã hội X

Một trong những nền tảng truyền thông xã hội phổ biến nhất thế giới, nền tảng X đã ngừng hoạt động ở Brazil – quốc gia có dân số kỹ thuật số lớn thứ năm – sau khi Elon Musk từ chối tuân thủ luật pháp Brazil.

Musk đã không đáp ứng được thời hạn 24 giờ do tòa án Brazil áp đặt để chỉ định người đại diện hợp pháp cho X tại quốc gia này. Thời hạn đã hết hạn vào lúc 8:07 tối giờ địa phương vào thứ năm (6:07 sáng giờ Việt Nam vào thứ sáu ngày 30/8/2024).

Vào tháng 4, Thẩm phán Tòa án tối cao Alexandre de Moraes (phải) đã ra lệnh đình chỉ hàng chục tài khoản bị cáo buộc phát tán thông tin sai lệch – một yêu cầu mà Musk (trái) lên án là kiểm duyệt. Ảnh: Etienne Laurentevaristo/ Getty Images.

Tranh chấp bắt đầu vào tháng 4/2024 khi thẩm phán tòa án tối cao Alexandre de Moraes ra lệnh đình chỉ hàng chục tài khoản X vì bị cáo buộc phát tán thông tin sai lệch, phát tán tin tức giả mạo và ngôn từ kích động thù địch, bắt nguồn từ cuộc điều tra về “lực lượng dân quân kỹ thuật số” đã ủng hộ cựu Tổng thống cánh hữu Jair Bolsonaro cố gắng duy trì quyền lực sau thất bại trong cuộc bầu cử năm 2022 của ông. Sau khi Musk từ chối tuân thủ, thẩm phán đã đưa Musk vào cuộc điều tra của mình.

X, trước đây được gọi là Twitter. Musk đã dẫn đầu thương vụ mua lại Twitter trị giá 44 tỷ đô la vào cuối năm 2022. Ông đã thực hiện những thay đổi toàn diện và khôi phục các tài khoản đã bị cấm và đình chỉ trước đó, khiến nhiều nhà quảng cáo lớn phải bỏ chạy hoặc cắt giảm chi tiêu cho các chiến dịch quảng cáo. Ngân hàng Thế giới đã ngừng trả tiền cho các chiến dịch trên X sau khi cuộc điều tra của CBS News phát hiện ra rằng các quảng cáo từ tổ chức này xuất hiện dưới một bài đăng phân biệt chủng tộc từ một tài khoản X thường xuyên đăng “nội dung ủng hộ Đức Quốc xã và chủ nghĩa dân tộc da trắng”.

Cũng có thông tin tiết lộ rằng vào ngày 1/8 (một ngày sau khi Musk tuyên bố chấm dứt hoạt động của X tại Brazil), ông Moraes đã chặn các tài khoản ngân hàng địa phương của nhà cung cấp vệ tinh và Internet Starlink của Musk. Mục đích là để thực thi lệnh phạt đối với X vì từ chối xóa các tài khoản bị cáo buộc cổ xúy các hành vi phản dân chủ và đưa tin sai sự thật. Hai công ty này là một phần trong đế chế kinh doanh rộng lớn của Musk, bao gồm công ty tên lửa SpaceX và công ty xe điện Tesla. Tỷ phú này sở hữu X và 40% SpaceX, đồng thời là giám đốc điều hành của Tesla.

Thẩm phán Tòa án Tối cao Brazil Alexandre de Moraes đã cho X 24 giờ để chỉ định một đại diện pháp lý hoặc đối mặt với việc đình chỉ. Ảnh: Getty Images.

Một tuyên bố từ Starlink đăng lên X cho biết công ty có một phần tư triệu khách hàng ở Brazil và hành động này là một nỗ lực “vô căn cứ” nhằm buộc Starlink phải chịu trách nhiệm về các khoản tiền phạt áp dụng đối với X vì không giao nộp tài liệu. Công ty cho biết họ sẽ tìm kiếm biện pháp khắc phục pháp lý. Các chuyên gia pháp lý lập luận rằng đây là một công ty khác (mặc dù cùng một người sở hữu) và không nên chịu trách nhiệm về các vấn đề liên quan đến X.

Trong một email gửi cho khách hàng, Starlink đã tuyên bố: “Mặc dù yêu cầu bất hợp pháp này có thể ảnh hưởng đến khả năng chúng tôi nhận được khoản thanh toán hàng tháng của bạn … chúng tôi sẽ tiếp tục cung cấp dịch vụ miễn phí cho bạn, nếu cần thiết”. Starlink, nhà cung cấp internet thống trị tại Amazon, vẫn hoạt động cho đến thời điểm hiện tại.

Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva đã phát biểu trong các cuộc phỏng vấn trên đài phát thanh Brazil rằng: “Chỉ vì anh chàng (Musk) có nhiều tiền không có nghĩa là họ có thể coi thường bạn… Anh ta nghĩ mình là ai?”. “Bất kỳ và tất cả công dân từ bất kỳ nơi nào trên thế giới có đầu tư vào Brazil đều phải tuân theo hiến pháp Brazil và luật pháp Brazil”. Tổng thống cho biết Musk “phải tôn trọng quyết định của tòa án tối cao Brazil”. Brazil, một đồng minh lớn không thuộc NATO của Hoa Kỳ, hiện đang chuẩn bị cho cuộc bầu cử thành phố vào tháng 10. Theo luật pháp của Brazil, các công ty truyền thông xã hội hoạt động tại quốc gia này phải thuê người xử lý các thông báo gỡ bỏ của chính phủ, bao gồm cả những thông báo liên quan đến thông tin sai lệch về chính trị và kích động bạo lực.

Các công ty Internet phải có một đại diện pháp lý tại Brazil, người có thể đóng vai trò trung gian giữa chính phủ và tập đoàn. X không có đại diện nào như vậy tại Brazil và đầu tháng này, công ty đã tuyên bố sẽ trục xuất toàn bộ nhân viên ra khỏi quốc gia này thay vì phải đối mặt với bất kỳ vụ bắt giữ nào có thể xảy ra do không tuân thủ lệnh của tòa án. Việc đình chỉ X tại Brazil có thể gây ra các vấn đề kinh doanh cho công ty vốn đã gặp nhiều khó khăn của Musk. Theo nghiên cứu thị trường của Oosga, Brazil có hơn 171 triệu người dùng mạng xã hội đang hoạt động (trong tổng số hơn 200 triệu dân).

Logo X trên điện thoại đặt trên máy tính. Ảnh: Getty Images.

Việc chặn nền tảng truyền thông xã hội X ở Brazil đã chia rẽ người dùng và các chính trị gia về tính hợp pháp của lệnh cấm, và nhiều người Brazil vào ngày chủ nhật 1/9 đã gặp khó khăn và nghi ngờ về việc điều hướng các phương tiện truyền thông xã hội khác khi không có X.

Việc đóng cửa nền tảng của Elon Musk bắt đầu vào sáng thứ bảy ngày 31/8, khiến X phần lớn không thể truy cập được trên cả web và thông qua các ứng dụng di động. Việc chặn X đánh dấu sự leo thang trong cuộc tranh đấu kéo dài nhiều tháng giữa Musk và De Moraes về quyền tự do ngôn luận, các tài khoản cực hữu và thông tin sai lệch. Trước đó, vào sáng thứ sáu, X dường như vẫn khả dụng ở Brazil, với người dùng đăng bài từ São Paulo và Rio de Janeiro.

Brazil là một trong những thị trường lớn nhất của X, với hàng chục triệu người dùng. “Tôi có cảm giác rằng mình không biết chuyện gì đang xảy ra trên thế giới hiện nay. Thật kỳ lạ”, một nhà văn và người dùng X Chico Barney đã viết trên Threads, một ứng dụng dựa trên văn bản do Instagram phát triển mà Barney đang sử dụng làm giải pháp thay thế. “Thuật toán Threads này giống như một nhà hàng phục vụ thoải mái các món mà tôi không bao giờ gọi”.

Một nền tảng khác, Bluesky, một nền tảng truyền thông xã hội được ra mắt vào năm 2023 như một giải pháp thay thế cho X và các trang web đã thành danh khác, đã chứng kiến một lượng lớn người Brazil đổ xô đến trong vài ngày qua. Công ty này cho biết có ít nhất 500.000 người dùng mới từ Brazil đăng ký trong thời gian đó và con số này “tiếp tục tăng lên từng phút”. Bluesky cho biết người dùng Brazil cũng đang lập kỷ lục về các hoạt động như theo dõi và thích. Nữ dân biểu cánh tả Erika Hilton gửi thông điệp từ biệt, được đăng khoảng nửa giờ trước khi lệnh cấm X có hiệu lực, Hilton thông báo bà đã chuyển đến Bluesky và “Gặp lại các bạn ở đó sớm thôi”, bà viết.

Những người dùng trước đây của các nền tảng khác đã chào đón người Brazil đến với họ. “Xin chào tất cả mọi người ở Brazil”, một người dùng đã viết trên Threads. “Chúng tôi ở đây tử tế hơn nhiều so với Twitter”, một người khác nói. Việc di chuyển nền tảng không phải là điều hiếm gặp đối với người Brazil, những người đã sử dụng Orkut trước đây rất nhiều và khi Orkut ngừng hoạt động, họ rất vui khi chuyển sang các nền tảng khác. Nền tảng X không phổ biến ở Brazil như Facebook, Instagram, YouTube hay TikTok. Tuy nhiên, đây vẫn là nền tảng quan trọng mà người Brazil tham gia vào các cuộc tranh luận chính trị và có sức ảnh hưởng lớn trong giới chính trị gia, nhà báo và những người có tầm ảnh hưởng khác. Đây cũng là nơi họ chia sẻ khiếu hài hước của mình.

Nhiều meme (meme, còn gọi là nhận thức lan truyền, là một quan niệm, hành vi, hoặc phong cách lan truyền từ người này sang người khác trong một ý thức hệ thường với mục đích truyền tải một hiện tượng, chủ đề, hoặc ý nghĩa cụ thể do meme đại diện) nổi tiếng nhất của đất nước này bắt nguồn từ các bài đăng trên X trước khi lan truyền sang các mạng xã hội khác. Ví dụ, tuần trước, người Brazil đã cùng nhau tạo ra một cốt truyện phi lý cho một bộ phim truyền hình hư cấu, hoàn chỉnh với một bài hát chủ đề được tạo ra bằng các công cụ trí tuệ nhân tạo. Các ngôi sao nhạc pop và cộng đồng người hâm mộ của họ cũng bị ảnh hưởng khi người Brazil không còn sử dụng nền tảng X này nữa.

Phát ngôn của Musk trên tài khoản Instagram: “Chế độ áp bức ở Brazil rất sợ người dân biết được sự thật đến mức họ sẽ phá hủy bất kỳ ai cố gắng” được bình luận từ tài khoản rikky moez “Musk hành động như thể anh ta không kiếm được gì từ nó”. Nguồn: Instagram.

De Moraes cho biết X sẽ bị đình chỉ cho đến khi tuân thủ lệnh của ông, và ông cũng đặt mức phạt hàng ngày là 50.000 reais (8.900 đô la) cho những người hoặc công ty sử dụng mạng riêng ảo, hay VPN, để truy cập vào X (VPN hay Mạng riêng ảo tạo ra kết nối mạng riêng tư giữa các thiết bị thông qua Internet. VPN được sử dụng để truyền dữ liệu một cách an toàn và ẩn danh qua các mạng công cộng. VPN hoạt động bằng cách ẩn địa chỉ IP của người dùng và mã hóa dữ liệu để chỉ người được cấp quyền nhận dữ liệu mới có thể đọc được).

Một số chuyên gia pháp lý đặt câu hỏi về căn cứ cho quyết định đó và cách thức thực thi. Những người khác cho rằng động thái này là độc đoán. Hiệp hội Luật sư Brazil cho biết trong một tuyên bố rằng họ sẽ yêu cầu Tòa án tối cao xem xét lại các khoản tiền phạt áp dụng đối với tất cả công dân sử dụng VPN hoặc các phương tiện khác để truy cập X mà không có quy trình hợp lệ. Hiệp hội lập luận rằng các lệnh trừng phạt không bao giờ được áp dụng một cách tổng thể trước khi đảm bảo một quy trình đối đầu và quyền được bảo vệ toàn diện.

“Tôi đã sử dụng VPN rất nhiều ở các quốc gia như Trung Quốc để tiếp tục truy cập các trang tin tức và mạng xã hội”, Maurício Santoro, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học bang Rio de Janeiro, cho biết trên nền tảng X trước khi nó bị đóng cửa. “Tôi không bao giờ nghĩ rằng loại công cụ này sẽ bị cấm ở Brazil. Nó thật không công bằng”. Một tìm kiếm khác trên X ngày 30/8 cho thấy hàng trăm người dùng Brazil đang hỏi về VPN có khả năng cho phép họ tiếp tục sử dụng nền tảng này bằng cách làm cho họ có vẻ như đang đăng nhập từ bên ngoài đất nước.

De Moraes đã ra lệnh chặn các tài khoản mạng xã hội của mình sau khi một đám đông những người ủng hộ Bolsonaro tấn công Quốc hội Brazil, cung điện tổng thống và Tòa án Tối cao vào tháng 1/2023 nhằm tìm cách lật ngược cuộc bầu cử. Tuy nhiên, nghị sĩ Bia Kicis cho biết “hậu quả của các cuộc tấn công của thẩm phán Alexandre de Moraes vào Elon Musk, X và Starlink sẽ là điều đáng tiếc đối với người dân Brazil”. Bà cũng thúc giục Rodrigo Pacheco, chủ tịch Thượng viện nước này hành động.

Kicis đã nhiều lần thúc giục Pacheco mở thủ tục luận tội thẩm phán Tòa án tối cao De Moraes. “Chúng ta cần thoát khỏi tình trạng thờ ơ này và ngăn chặn điều tồi tệ nhất xảy ra”, nhà lập pháp ủng hộ Bolsonaro, người có tài khoản X bị De Moraes chặn vào năm 2022 cho biết. Trong khi đó, nữ nghị sĩ cánh tả Erika Hilton viết trên X rằng “Nếu các tỷ phú muốn có những công ty kiếm được hàng tỷ đô la ở những nơi này, họ cần phải học cách tôn trọng luật pháp. Luật pháp và chủ quyền quốc gia muôn năm”