Biến thể Nam Phi làm giảm hiệu quả vắc xin ngừa COVID-19

Theo các công bố bước đầu, biến thể của virus SARS-CoV-2 tại Nam Phi đã làm giảm hiệu quả của vắc xin của hãng Novavax và của Johnson & Johnson.

Tiêm thử nghiệm vắc xin tại BV Baragwanath ở TP Soweto, Nam Phi vào tháng 6-2020 – Ảnh: REUTERS

Chủng biến thể vừa được phát hiện trên một bệnh nhân tại Việt Nam được ghi nhận là một chủng khá nguy hiểm.

Hôm 28-1, hãng Novavax công bố các kết quả thử nghiệm lâm sàng bước đầu cho thấy vắc xin của hãng chỉ hiệu quả được 50% đối với các bệnh nhân ở Nam Phi, trong khi tỉ lệ ở Anh lại đạt đến 89,3%.

Sang ngày 29-1, đến lượt hãng dược J&J cho biết loại vắc xin tiêm một mũi của hãng đạt hiệu quả 66% trong khuôn khổ thử nghiệm lâm sàng rộng khắp ở 3 châu lục, nhưng có tỉ lệ thành công khá khác biệt tùy theo vị trí địa lý.

Chẳng hạn tỉ lệ thành công đạt đến 72% tại Mỹ nhưng chỉ 57% tại Nam Phi nơi mà biến thể, được biết với tên gọi 501Y.V2 (hay còn gọi là B1.351), chiếm đến 95% số bệnh nhân tham gia thử nghiệm vắc xin.

Chủng 501Y.V2 đã được phát hiện ở Nam Phi, được báo cáo lần đầu tiên vào ngày 18-12-2020 cho Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Biến thể này do mạng lưới các nhà khoa học trên toàn Nam Phi phát hiện ra khi truy vết gien virus.

Biến thể 501Y.V2 lần đầu tiên được phát hiện ở Vịnh Nelson Mandela, tỉnh Eastern Cape, Nam Phi vào tháng 10-2020.

Trưởng nhóm chuyên gia nghiên cứu về COVID-19 của WHO, Tiến sĩ Maria Van Kerkhove cho biết biến thể tại Nam Phi và các biến thể khác của SARS-CoV-2 đều gây biểu hiện bệnh lý giống nhau, với cùng mức độ nghiêm trọng theo tiêu chí về số bệnh nhân phải nhập viện điều trị và số ca tử vong.

Theo tạp chí Nature , 3 nghiên cứu công bố liên tiếp gần đây ghi nhận biến thể của SARS-CoV-2 gây bệnh COVID-19 còn có khả năng lẩn tránh phản ứng miễn dịch tạo ra do vắc xin và lần nhiễm bệnh COVID-19 trước (gây ra do chủng virus cũ).

Nhóm các nhà khoa học Nam Phi đã lấy kháng thể của 6 bệnh nhân COVID-19 từng nhập viện trước khi biến thể 501Y.V2 xuất hiện. Họ nhận thấy ở các mức độ khác nhau, cả 6 mẫu đều không thể kháng cự lại biến thể mới.

“Tôi nghĩ ngày càng nhiều bằng chứng cho thấy những kiểu biến thể này sẽ xuất hiện thêm trên toàn cầu – thậm chí chúng đã xuất hiện rồi – với khả năng lẩn tránh kháng thể của những lần nhiễm bệnh trước”, ông Alex Sigel – nhà virus học thuộc Viện Nghiên cứu sức khoẻ châu Phi, nhận định trên Đài CNN.

Phát hiện của nhóm ông Sigal tương tự với nghiên cứu công bố ngày 19-1 của Viện Quốc gia về bệnh truyền nhiễm ở Nam Phi. Theo đó, kháng thể của một nửa trong số 44 người từng nhiễm COVID-19 hoàn toàn bất lực trước biến thể mới, số còn lại phản ứng yếu và chỉ duy nhất một người có phản ứng tốt.

Còn trong nghiên cứu thứ 3 do Đại học Rockefeller (Mỹ) tiến hành, cũng công bố ngày 19-1, nhóm nghiên cứu lấy mẫu máu của 20 người được tiêm vaccine của Pfizer và Moderna để thử nghiệm với biến thể ở Nam Phi.

Họ quan sát thấy những đột biến của virus quả thật giúp nó lẩn tránh kháng thể do vaccine kích hoạt nhưng không hoàn toàn. Tuy nhiên, nghiên cứu này không đầy đủ bằng 2 nghiên cứu của Nam Phi do số lượng đột biến được theo dõi ít hơn (3 so với 8).

Cả 3 nghiên cứu trên đều được tiến hành trong môi trường phòng thí nghiệm, thế nên các nhà khoa học vẫn cẩn trọng với kết quả vì những gì diễn ra trong cơ thể người phức tạp hơn nhiều.

Trong một nghiên cứu mới đăng tải trên tạp chí bioRxiv , các nhà khoa học đến từ các trường đại học và Viện Các bệnh truyền nhiễm Quốc gia (NICD) của Nam Phi cho biết biến thể virus SARS-CoV-2 mới được phát hiện tại nước này có “nguy cơ gây tái nhiễm rõ rệt”, làm dấy lên lo ngại về hiệu quả của vắc xin.