Bất ngờ với ‘quân bài’ khoáng sản – đất hiếm trong tay Ukraine

Giới quan sát cho rằng con số 12 nghìn tỷ USD, được Kiev đưa ra tại diễn đàn Davos vào tháng trước, nên được xem xét một cách thận trọng.

Phần lớn các trữ lượng này vẫn chưa được khai thác và chất lượng cũng như số lượng chỉ là phỏng đoán.

Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu trong cuộc họp báo ở Washington, DC ngày 30/1/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Tổng thống Donald Trump đã tuyên bố hôm 3/2 rằng ông đang tìm cách đạt được thỏa thuận với Ukraine bằng cách cung cấp vũ khí và viện trợ cho nước này để đổi lấy “đất hiếm và những thứ khác”.

“Chúng tôi đang tìm cách đạt được thỏa thuận với Ukraine, trong đó họ sẽ đảm bảo những gì chúng tôi cung cấp cho họ bằng đất hiếm và những thứ khác của họ”, ông Trump nói với các phóng viên tại Phòng Bầu dục.

“Tôi muốn có sự an toàn về đất hiếm. Chúng tôi đang đầu tư hàng trăm tỷ đô la. Họ có lượng đất hiếm tuyệt vời. Tôi muốn có sự an toàn về đất hiếm, và họ sẵn sàng làm điều đó”, nhà lãnh đạo Mỹ nói.

Không rõ ông Trump có ý gì khi nói đến “đất hiếm và những thứ khác”, nhưng Ukraine là nơi có tới 20 loại khoáng sản và kim loại quan trọng của thế giới, như titan được sử dụng trong ngành hàng không vũ trụ và quốc phòng, hay lithium, thành phần thiết yếu của pin xe điện và các thiết bị điện tử.

Ukraine cũng sở hữu các nguyên tố đất hiếm như xeri, ytri, lanthanum và neodymium. Nhu cầu về các vật liệu này đã tăng vọt trong những năm gần đây khi thế giới chuyển sang các dạng năng lượng tái tạo. Các nguyên tố đất hiếm rất quan trọng để tạo ra nam châm mạnh được sử dụng trong máy phát điện tua bin gió.

Mối quan tâm của Tổng thống Trump đối với các vật liệu quan trọng của Ukraine có thể nằm ở sự thống trị hiện tại của Trung Quốc đối với thị trường đất hiếm. Trung Quốc kiểm soát 70% công suất khai thác đất hiếm toàn cầu và 90% công suất chế biến. Với chương trình nghị sự “Nước Mỹ trên hết” của mình, tân Tổng thống Trump có thể đang tìm cách thúc đẩy khả năng cạnh tranh của Mỹ bằng cách giành thế thượng phong trước Bắc Kinh.

Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới, thị trường khoáng sản quan trọng toàn cầu có giá trị 320 tỷ USD và có thể tăng gấp đôi trong 5 năm tới.

Về phần Kiev, Tổng thống Volodymyr Zelensky đã định vị các vật liệu tự nhiên của Ukraine như một phần của kế hoạch hòa bình. Các báo cáo vào cuối năm ngoái cho biết đội ngũ của ông Zelenksy thậm chí đã trì hoãn một thỏa thuận về các vật liệu quan trọng với nhóm của cựu Tổng thống Joe Biden, “để dành” cho ông Trump trong trường hợp ông thắng cử.

Tuy nhiên, trữ lượng và chất lượng các nguồn khoáng sản quan trọng của Ukraine vẫn chưa chắc chắn. Cần phải thăm dò thêm để hiểu rõ hơn về khả năng tồn tại của chúng. Hơn nữa, hiện tại Nga đang kiểm soát các vùng lãnh thổ rộng lớn giàu tài nguyên của Ukraine.

Ukraine có những khoáng sản giá trị nào và khó khăn trong khai thác ra sao?

Các mỏ vật liệu quan trọng của Ukraine ước tính có giá trị 12 nghìn tỷ USD, có thể giúp mở rộng thị trường nguyên liệu thô tập trung. Con số này tăng lên tới 26 nghìn tỷ USD nếu tính cả các nguồn tài nguyên thiên nhiên như than và khí đốt tự nhiên.

Các mỏ đất hiếm của Ukraine chủ yếu nằm rải rác ở các vùng trung tâm nhưng chưa được phát triển và tổng giá trị chưa được khảo sát kỹ – theo một phân tích từ Trường Kinh tế Kyiv (KSE). Nga hiện cũng kiểm soát 33% nguồn đất hiếm của Ukraine.

Giới quan sát cho rằng con số 12 nghìn tỷ USD, được Kiev đưa ra tại diễn đàn Davos vào tháng trước, nên được xem xét một cách thận trọng.

Phần lớn các trữ lượng này vẫn chưa được khai thác và chất lượng cũng như số lượng chỉ là phỏng đoán.

Theo KSE, các nguyên liệu thô quan trọng trên khắp các vùng lãnh thổ do chính phủ Ukraine kiểm soát lên tới gần 120 triệu tấn trữ lượng – đã được thăm dò hoặc thăm dò một phần và 305 triệu tấn theo ước tính sơ bộ. Số lượng các mỏ bao gồm 46 mỏ titan, 34 mỏ đa kim, 11 mỏ than chì và hai mỏ lithium.

Theo Bộ Tài chính Ukraine, nước này đứng đầu châu Âu về trữ lượng titan và chiếm 1/3 trữ lượng lithium của châu Âu cũng như 20% tài nguyên than chì toàn cầu. Đối với kim loại màu, Ukraine đứng thứ 4 ở châu Âu về đồng, thứ 5 về chì, thứ 6 về kẽm và thứ 9 về bạc.

Than đá được khai thác tại mỏ than gần Torez, Ukraine. Ảnh: AFP/TTXVN

Vào cuối năm ngoái, chính phủ Ukraine đã bán công ty nhà nước UMCC-Titanium một trong những nhà sản xuất titan lớn nhất thế giới và là công ty khai thác tinh quặng rutil và zirconium với giá 3,94 tỷ Hr (96 triệu USD) cho Cemin Ukraine. Công ty này là một phần của tập đoàn Neqsol Holding – cũng sở hữu Vodafone, nhà mạng di động lớn thứ hai Ukraine.

Ukraine mở cửa khai thác đất hiếm thông qua hợp tác với các đối tác, Tổng thống Zelensky cho biết

Quốc gia này cũng là nhà sản xuất gali lớn thứ năm thế giới (gali được sử dụng cho chất bán dẫn và đèn LED), và là nhà sản xuất khí neon quan trọng, cung cấp 90% neon cho ngành công nghiệp chip của Mỹ.

Ngoài ra họ còn có các mỏ vật liệu quan trọng cho ngành công nghiệp hạt nhân. Ukraine chiếm 1% sản lượng zirconium toàn cầu, cũng như là nguồn cung cấp berili và urani.

Một ước tính của Phòng Thương mại Mỹ vào tháng trước đã đưa ra ước tính giá trị khoáng sản quan trọng của Ukraine ở mức 3-26 nghìn tỷ USD.

Tuy nhiên, vấn đề nằm ở địa lý. Theo SecDev, một công ty toàn cầu về rủi ro và khả năng phục hồi kỹ thuật số, nguyên liệu thô được phân bổ không đồng đều trên khắp Ukraine và khoảng 12 nghìn tỷ USD trữ lượng nằm ở vùng lãnh thổ do Nga kiểm soát.

Theo Phòng Thương mại Mỹ, Nga đang kiểm soát 42% kim loại và 33% đất hiếm của Ukraine, cũng như 63% trữ lượng than, 11% dầu và 20% khí đốt tự nhiên.

Tháng 7 năm ngoái, tình báo Anh nhận định, Moskva đang để mắt đến các nguyên liệu thô của Ukraine để thúc đẩy nền kinh tế. Mặc dù Nga vẫn chưa bắt đầu khai thác các trữ lượng vật liệu quan trọng, nhưng họ đang nhắm mục tiêu vào cơ sở hạ tầng và chặn quyền tiếp cận các nguyên liệu để “làm suy yếu” nền kinh tế Ukraine.