Bất ngờ độc lực cực mạnh của vũ khí sinh hóa học thời cổ đại

Vào thời cổ đại, đế chế La Mã và Hy Lạp … đã biết sử dụng các chất độc chiết xuất từ thực vật để làm vũ khí sinh hóa học. Những vũ khí chết chóc này giúp quân đội của các nền văn minh cổ xưa có được lợi thế trên chiến trường.

Bất ngờ độc lực cực mạnh của vũ khí sinh hóa học thời cổ đại - Hình 1

Người La Mã và Hy Lạp thời cổ đại biết sử dụng các chất độc có trong cây cối để làm vũ khí sinh hóa học . Họ biết tới ít nhất 20 loại cây có độc. Nếu con người tiếp xúc với các cây độc này sẽ mất mạng nếu không có thuốc giải kịp thời.

Bất ngờ độc lực cực mạnh của vũ khí sinh hóa học thời cổ đại - Hình 2

Biết được điều này, quân đội của đế chế La Mã và Hy Lạp đã tẩm chất độc chiết xuất từ những cây độc dược lên đầu các mũi tên.

Bất ngờ độc lực cực mạnh của vũ khí sinh hóa học thời cổ đại - Hình 3

Khi quân địch trúng tên độc thì sẽ có các triệu chứng co giật, mê sảng… trước khi tử vong. Một số loại độc còn khiến con người tử vong chỉ trong thời gian ngắn.

Bất ngờ độc lực cực mạnh của vũ khí sinh hóa học thời cổ đại - Hình 4

Bên cạnh việc tẩm chất độc lên mũi tên, người Hy Lạp thời cổ đại còn tạo ra một loại vũ khí nguy hiểm hơn.

Bất ngờ độc lực cực mạnh của vũ khí sinh hóa học thời cổ đại - Hình 5

Cụ thể, trong cuộc chiến vây hãm thành Kirrha vào khoảng năm 590 trước Công nguyên, binh sĩ Hy Lạp thu thập lượng lớn chất độc từ các loài cây cực độc.

Bất ngờ độc lực cực mạnh của vũ khí sinh hóa học thời cổ đại - Hình 6

Kế đến, binh sĩ Hy Lạp bí mật đổ độc dược xuống nguồn nước mà binh lính và người dân trong thành Kirrha sử dụng trong sinh hoạt. Sau khi sử dụng nguồn nước bị nhiễm độc, toàn bộ người trong thành Kirrha có các triệu chứng nhiễm độc dẫn đến sức chiến đấu giảm rõ rệt.

Bất ngờ độc lực cực mạnh của vũ khí sinh hóa học thời cổ đại - Hình 7

Nhờ vậy, quân Hy Lạp giành chiến thắng nhanh chóng mà không vấp phải sự chống trả dữ dội.

Bất ngờ độc lực cực mạnh của vũ khí sinh hóa học thời cổ đại - Hình 8

Vào thời cổ đại, một vũ khí sinh hóa học được sử dụng là bom bọ cạp. Người Iraq đã sử dụng vũ khí này để chống lại Hoàng đế cLa Mã Lucius Septimius Severus từ năm 198 – 199 sau Công nguyên.

Bất ngờ độc lực cực mạnh của vũ khí sinh hóa học thời cổ đại - Hình 9

Binh sĩ Iraq nhét đầy bọ cạp độc vào các bình bằng gốm rồi bịt kín miệng lại. Khi giao chiến với kẻ thù, người Iraq sẽ ném các chiếc bình trên về phía quân địch.

Bất ngờ độc lực cực mạnh của vũ khí sinh hóa học thời cổ đại - Hình 10

Theo đó, những con bọ cạp cực độc sẽ bò ra và “tấn công” binh sĩ La Mã. Những binh sĩ bị bọ cạp cắn sẽ trúng độc và gây thương vong không nhỏ cũng như khiến tâm lý binh lính trở nên hoang mang, sợ hãi.

Mời độc giả xem video : Vũ khí nhiệt áp – Đòn thù mà Mỹ dành cho Taliban. Nguồn: QPVN.

Ai là người đã xây dựng vùng đất cổ xưa đầy bí ẩn này?

Teotihuacan, một trong những thành phố lớn đầu tiên của Tây bán cầu, được xây dựng rất hoành tráng nhưng cho đến nay nguồn gốc của nó là một bí ẩn, là một câu hỏi khó cho các nhà khảo cổ học.

Ai là người đã xây dựng vùng đất cổ xưa đầy bí ẩn này? - Hình 1

Teotihuacan, nằm ở miền Trung Mexico, được xây dựng rất hoành tráng với hai kim tự tháp khổng lồ, một đại lộ linh thiêng rất lớn, kiến trúc, nghệ thuật và tôn giáo của nó đã ảnh hưởng đến tất cả các nền văn hóa Mesoamerican tiếp theo, và ngày nay nó vẫn là địa điểm cổ xưa được ghé thăm nhiều nhất ở Mexico. Teotihuacan cũng đã được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới.

Ai là người đã xây dựng vùng đất cổ xưa đầy bí ẩn này? - Hình 2

Nằm trong thung lũng cùng tên, Teotihuacan được hình thành từ năm 150 trước Công nguyên. Các cấu trúc lớn nhất tại địa điểm này đã được hoàn thành trước thế kỷ thứ 3, và thành phố đã đạt đến đỉnh cao vào thế kỷ thứ 4 với dân số lên tới 200.000 người. Teotihuacan là tên của người Aztec đặt cho thành phố, có nghĩa là "Nơi của các vị thần".

Khi những người Aztec đặt chân tới miền trung Mexico, họ đã phát hiện ra thành phố được xây dựng từ 1000 năm trước nên củng cố lại nó cũng như đặt tên Teotihuacan cho vùng đất này.

Tại một địa điểm khảo cổ nổi tiếng nằm cách thành phố Mexico khoảng 50km, nhà khảo cổ học George Cowgill thuộc Đại học bang Arizona vẫn đang trên con đường tìm kiếm câu trả lời "Ai đã xây dựng nên thành phố bí ẩn này?"

Ai là người đã xây dựng vùng đất cổ xưa đầy bí ẩn này? - Hình 3

"Đây là thành phố lớn nhất ở bất cứ nơi nào thuộc Tây bán cầu trước những năm 1400," Cowgill cho biết. "Trong quá trình khảo cổ, chúng tôi đã tìm ra các dấu vết của hàng ngàn dân cư và các kim tự tháp tương đương với các kim tự tháp lớn nhất của Ai Cập."

Kỳ lạ thay, Teotihuacan, với một con đường trung tâm đồ sộ và các tòa nhà lớn bao gồm Đền mặt trời và Đền mặt trăng, lại không có cấu trúc quân sự nào, mặc dù các chuyên gia nói rằng sự ảnh hưởng về văn hóa và quân sự của Teotihuacan tràn ra khắp khu vực.

Nhà khảo cổ học Cowgill cũng chia sẻ thêm rằng bề mặt có thể nhìn thấy của cả vùng đất đã được lập bản đồ chi tiết, nhưng có lẽ mới chỉ khai quật được một số phần. Bất kể những người xây dựng thành phố này là ai, nhưng ở thời điểm đó, bằng những thiết bị bí ẩn nào, họ vẫn thật vĩ đại.

Nhiều bằng chứng khảo cổ cho thấy Teotihuacan là sự chắp vá của các nền văn hóa như Maya, Mixtec và Zapotec. Có giả thuyết cho rằng một ngọn núi lửa đang phun trào đã buộc một lượng lớn dân cư chuyển vào thung lũng Teotihuacan và những người tị nạn đó đã xây dựng lên thành phố này.

Ai là người đã xây dựng vùng đất cổ xưa đầy bí ẩn này? - Hình 4

Bên trong ngôi đền, các nhà nghiên cứu tìm thấy các thi thể của con người và động vật bị chôn vùi, đây có thể là những người đã hy sinh cho các lớp kim tự tháp khi nó được xây dựng.

Hiện chúng ta vẫn không rõ tại sao Teotihuacan sụp đổ. Một giả thuyết cho rằng các tầng lớp nghèo hơn đã thực hiện một cuộc nổi dậy nội bộ chống lại giới thượng lưu.

Vào khoảng năm 600, các tòa nhà lớn của Teotihuacan đã bị lửa cố tình phá hủy, các tác phẩm nghệ thuật và điêu khắc tôn giáo cũng đã bị hủy hoại theo. Tiếp theo, xói mòn đất và hạn hán tàn phá thêm thành phố, mặc dù khu vực rộng lớn và vĩ đại này vẫn tồn tại trong hai thế kỷ nữa nhưng sự thống trị chỉ còn là ký ức.

Bạn thấy bài viết này có hữu ích không?
Không

Tin liên quan

Tiêu điểm

Chiếc ghế khó hiểu nhất trong Tử Cấm Thành, không ai dám ngồi lên, ngay cả các nhà khảo cổ học cũng không thể giải thích đượcChiếc ghế khó hiểu nhất trong Tử Cấm Thành, không ai dám ngồi lên, ngay cả các nhà khảo cổ học cũng không thể giải thích được
21:11:34 15/09/2025
Chủ qua đời, chú chó thà chết không chịu rời nhà cũ, cộng đồng vất vả giải cứuChủ qua đời, chú chó thà chết không chịu rời nhà cũ, cộng đồng vất vả giải cứu
20:20:53 15/09/2025
Yêu đương rồi chia tay, 30 năm sau người đàn ông khốn khổ khi bạn gái cũ xuất hiện, liên tục quấy rốiYêu đương rồi chia tay, 30 năm sau người đàn ông khốn khổ khi bạn gái cũ xuất hiện, liên tục quấy rối
15:26:57 15/09/2025
Người ngoài hành tinh cách chúng ta 33.000 năm ánh sángNgười ngoài hành tinh cách chúng ta 33.000 năm ánh sáng
20:06:24 16/09/2025
Tín hiệu bí ẩn từ ngoài Dải Ngân hà vừa đến trái đấtTín hiệu bí ẩn từ ngoài Dải Ngân hà vừa đến trái đất
13:38:04 15/09/2025
Thấy "thủy quái" bất động trên bãi cát, chuyên gia nói: Đây là loài vật cực hiếm, thế giới mới gặp 7 lầnThấy "thủy quái" bất động trên bãi cát, chuyên gia nói: Đây là loài vật cực hiếm, thế giới mới gặp 7 lần
15:24:45 15/09/2025
Ông lão cô đơn nhất thế giớiÔng lão cô đơn nhất thế giới
18:04:01 16/09/2025
Phát hiện "phượng hoàng" ẩn nấp sau nhà dân, chuyên gia nói: Đây là loài vật quý giá được quốc gia bảo vệPhát hiện "phượng hoàng" ẩn nấp sau nhà dân, chuyên gia nói: Đây là loài vật quý giá được quốc gia bảo vệ
18:03:18 16/09/2025

Tin đang nóng

Hi hữu: Xây nhầm nhà trên đất của người khác rồi đề nghị... mua lại đấtHi hữu: Xây nhầm nhà trên đất của người khác rồi đề nghị... mua lại đất
08:58:35 17/09/2025
Cha đẻ hit quốc dân 6,5 tỷ view tiết lộ sự thật về ca khúc vận vào đời của cố nghệ sĩ Mai PhươngCha đẻ hit quốc dân 6,5 tỷ view tiết lộ sự thật về ca khúc vận vào đời của cố nghệ sĩ Mai Phương
06:49:31 17/09/2025
10 mỹ nhân diễn đỉnh nhất Hàn Quốc 2025: Song Hye Kyo mất hút, nhìn đến hạng 1 mà tưởng chuyện đùa10 mỹ nhân diễn đỉnh nhất Hàn Quốc 2025: Song Hye Kyo mất hút, nhìn đến hạng 1 mà tưởng chuyện đùa
06:07:53 17/09/2025
Drama cung đấu đời thực: Đại hoa đán Châu Tấn bị tố lạm quyền làm Hoắc Kiến Hoa lâm bệnh, triệt đường sống của 1 "ác nữ"?Drama cung đấu đời thực: Đại hoa đán Châu Tấn bị tố lạm quyền làm Hoắc Kiến Hoa lâm bệnh, triệt đường sống của 1 "ác nữ"?
06:34:24 17/09/2025
Ca đầu tiên ở Việt Nam chữa ung thư máu bằng liệu pháp đắt đỏCa đầu tiên ở Việt Nam chữa ung thư máu bằng liệu pháp đắt đỏ
06:12:42 17/09/2025
Chàng trai ở TPHCM nuôi hàng trăm đàn kiến làm thú cưng suốt 6 nămChàng trai ở TPHCM nuôi hàng trăm đàn kiến làm thú cưng suốt 6 năm
07:04:26 17/09/2025
Showbiz Việt xuất hiện tiểu thư hào môn visual như Kim Tae Hee, đối thủ "một chín một mười" của Lọ Lem là đây!Showbiz Việt xuất hiện tiểu thư hào môn visual như Kim Tae Hee, đối thủ "một chín một mười" của Lọ Lem là đây!
06:28:28 17/09/2025
5 cô gái Việt là "nhân chứng" cho sự thay đổi cuộc sống nhờ "dao kéo": Đẹp, giàu, bản sao Phạm Băng Băng5 cô gái Việt là "nhân chứng" cho sự thay đổi cuộc sống nhờ "dao kéo": Đẹp, giàu, bản sao Phạm Băng Băng
08:19:28 17/09/2025

Tin mới nhất

Điều gì xảy ra nếu một viên kẹo dẻo rơi xuống Trái Đất với tốc độ ánh sáng?

Điều gì xảy ra nếu một viên kẹo dẻo rơi xuống Trái Đất với tốc độ ánh sáng?

19:43:44 16/09/2025
Câu chuyện tưởng chừng hài hước lại mở ra một viễn cảnh hủy diệt, nơi một thứ nhỏ bé vô hại lại mang sức mạnh ngang với thảm họa vũ trụ.
Xuất hiện xúc tu bí ẩn mọc ra từ thiên thạch: Người ngoài hành tinh đang lớn lên?

Xuất hiện xúc tu bí ẩn mọc ra từ thiên thạch: Người ngoài hành tinh đang lớn lên?

18:08:34 16/09/2025
Một người đàn ông được biết đến với tên Kin ở Panama đã gây xôn xao dư luận khi tuyên bố tìm thấy sinh vật lạ giống người ngoài hành tinh trong một thiên thạch.
Tinh tinh 2 tuổi "nghiện" điện thoại, vườn thú phải phát đi cảnh báo khẩn

Tinh tinh 2 tuổi "nghiện" điện thoại, vườn thú phải phát đi cảnh báo khẩn

18:02:17 16/09/2025
Chú tinh tinh 2 tuổi Ding Ding ở Vườn thú Thượng Hải gây xôn xao khi bị cấm xem smartphone (điện thoại thông minh) vì lo ngại ảnh hưởng thị lực và sức khỏe.
Mang cá sấu 'chữa lành' vào siêu thị Mỹ, người đàn ông bị từ chối gây tranh cãi

Mang cá sấu 'chữa lành' vào siêu thị Mỹ, người đàn ông bị từ chối gây tranh cãi

19:04:39 14/09/2025
Một người đàn ông sống tại Mỹ vô cùng bức khi thú cưng cá sấu của mình bị cấm vào siêu thị, mặc dù từng nhận được sự chào đón tại nhiều nơi công cộng khác.
Người phụ nữ 52 tuổi được cho là đã chết, gia đình đưa đi hoả táng thì điều "lạ" xảy ra

Người phụ nữ 52 tuổi được cho là đã chết, gia đình đưa đi hoả táng thì điều "lạ" xảy ra

16:23:36 14/09/2025
Người phụ nữ 52 tuổi được cho là đã không qua khỏi sau vụ cháy nhà, bất ngờ tỉnh dậy trong xe tang trước khi chuẩn bị được hỏa táng.
Cụ ông 102 tuổi trở thành người cao tuổi nhất chinh phục đỉnh Phú Sĩ

Cụ ông 102 tuổi trở thành người cao tuổi nhất chinh phục đỉnh Phú Sĩ

15:59:20 14/09/2025
Với sự đồng hành của con gái 70 tuổi, một cụ ông đã xác lập kỷ lục người cao tuổi nhất thế giới chinh phục núi Phú Sĩ, chứng minh rằng tuổi tác chỉ là con số.
Thông tin bất ngờ về mặt trăng giả của Trái đất

Thông tin bất ngờ về mặt trăng giả của Trái đất

15:57:27 14/09/2025
Một tiểu hành tinh gần Trái Đất đã lẩn khuất không bị phát hiện trong nhiều thập kỷ cho đến khi một kính viễn vọng ở Hawaii phát hiện ra nó vào đầu năm nay. Nó có thể là tiểu vệ tinh mới nhất của Trái Đất.
Hết mù sau 20 năm nhờ cấy răng vào mắt

Hết mù sau 20 năm nhờ cấy răng vào mắt

15:55:27 14/09/2025
Người đàn ông không may bị mất thị lực từ năm 13 tuổi có lại thị lực sau một ca phẫu thuật hiếm gặp, dùng răng để đưa lên mắt.
Trường hợp đáng kinh ngạc của cô gái trẻ có khả năng "du hành thời gian"

Trường hợp đáng kinh ngạc của cô gái trẻ có khả năng "du hành thời gian"

17:12:13 13/09/2025
Một trường hợp phi thường, cô gái có thể nhớ lại và trải nghiệm cảm xúc từng có trong quá khứ và tưởng tượng ra những sự kiện gắn liền với cảm giác trong tương lai khá chính xác.
Phát hiện hố đen "lang thang" giúp giải bài toán lớn của vũ trụ

Phát hiện hố đen "lang thang" giúp giải bài toán lớn của vũ trụ

17:03:04 13/09/2025
Hố đen thường nằm ở trung tâm thiên hà. Lần đầu tiên, các nhà khoa học phát hiện một hố đen lang thang ngoài rìa vẫn hút vật chất, phát năng lượng, thay đổi cách hiểu cũ về hố đen và vũ trụ.
Hành tinh giống Trái Đất cách 40 năm ánh sáng có dấu hiệu bầu khí quyển

Hành tinh giống Trái Đất cách 40 năm ánh sáng có dấu hiệu bầu khí quyển

19:14:43 12/09/2025
Một giáo viên nước ngoài sống tại Trung Quốc đã công khai xin lỗi, sau khi đoạn video ghi lại cảnh ông đeo mặt nạ kinh dị ngồi trong ô tô trên đường cao tốc lan truyền mạnh mẽ trên mạng xã hội.
Gia đình phá vỡ "nỗi buồn thế kỷ" kéo dài 108 năm của dòng họ nhờ sự xuất hiện của một bé gái

Gia đình phá vỡ "nỗi buồn thế kỷ" kéo dài 108 năm của dòng họ nhờ sự xuất hiện của một bé gái

18:22:25 12/09/2025
Kết thúc chuỗi dài 108 năm, gia đình Sherman tại quận Montgomery, Texas, Mỹ vừa thông báo tin vui mừng: họ sẽ chào đón một bé vào tháng Ba tới.

Có thể bạn quan tâm

Bắt gặp Lý Nhã Kỳ sánh đôi bên trai trẻ kém 8 tuổi, nhưng ánh mắt khác lạ mới là điều khiến netizen xôn xao

Bắt gặp Lý Nhã Kỳ sánh đôi bên trai trẻ kém 8 tuổi, nhưng ánh mắt khác lạ mới là điều khiến netizen xôn xao

Hậu trường phim

10:28:50 17/09/2025
Trước ống kính, Lý Nhã Kỳ không ngần ngại tạo dáng gần gũi bên Lợi Trần, thậm chí còn có những cử chỉ thân mật và ánh mắt đặc biệt dành cho đồng nghiệp.
Khi vợ bỗng trở thành 'người thứ ba': Sự thật cay đắng được vạch trần sau 12 năm chung sống

Khi vợ bỗng trở thành 'người thứ ba': Sự thật cay đắng được vạch trần sau 12 năm chung sống

Góc tâm tình

10:27:50 17/09/2025
Bỗng một ngày, tôi người vợ chính thức chung sống 12 năm, chuẩn bị sinh đứa con thứ tư cho anh trở thành người thứ ba trong mối tình sâu nặng của chồng với người phụ nữ đó.
Vụ án chấn động Hollywood: Minh tinh màn bạc bị nghi giết tình nhân và để con gái 14 tuổi gánh tội

Vụ án chấn động Hollywood: Minh tinh màn bạc bị nghi giết tình nhân và để con gái 14 tuổi gánh tội

Sao âu mỹ

10:25:38 17/09/2025
Một nhát dao, một cái chết và một minh tinh màn bạc, đó là khởi đầu của vụ scandal đen tối nhất lịch sử Hollywood.
Apple lưu ý người dùng iPhone trước khi cập nhật iOS 26

Apple lưu ý người dùng iPhone trước khi cập nhật iOS 26

Thế giới số

10:20:24 17/09/2025
Mặc dù việc giảm hiệu suất tạm thời là điều bình thường khi một phiên bản iOS mới ra mắt, tuy nhiên Apple muốn người dùng hiểu rõ để tránh những phản ứng tiêu cực ngay lập tức
Sự thật đằng sau chuyến đi Đà Lạt của nhóm nam hot nhất Vbiz, hoá ra có "lục đục nội bộ"?

Sự thật đằng sau chuyến đi Đà Lạt của nhóm nam hot nhất Vbiz, hoá ra có "lục đục nội bộ"?

Nhạc việt

10:19:58 17/09/2025
Việc JSOL tách riêng làm sản phẩm cá nhân lần này vừa là một thử thách, vừa là cơ hội để anh khẳng định cá tính riêng trong âm nhạc.
Ngày 17/9: Top 3 con giáp có chỉ số may mắn cao nhất, công việc rực rỡ, tài lộc dồi dào, tình cảm thăng hoa

Ngày 17/9: Top 3 con giáp có chỉ số may mắn cao nhất, công việc rực rỡ, tài lộc dồi dào, tình cảm thăng hoa

Trắc nghiệm

10:16:31 17/09/2025
Ngày 17/9 mang đến nhiều năng lượng tích cực cho 12 con giáp, nhưng 3 con giáp sau đây đặc biệt tỏa sáng khi cả sự nghiệp, tài lộc và tình cảm đều đạt đỉnh may mắn.
Giá xe đạp điện Asama mới nhất giữa tháng 9/2025, đồng loạt giảm giá

Giá xe đạp điện Asama mới nhất giữa tháng 9/2025, đồng loạt giảm giá

Xe máy

10:14:31 17/09/2025
Sức mạnh của xe đến từ động cơ 250W, sử dụng nguồn năng lượng từ bộ ắc quy có thể sạc đầy trong vòng 6-8 giờ. Động cơ này cho phép xe đạt vận tốc tối đa từ 30-40 km/h và quãng đường di chuyển lên tới 50-60 km cho mỗi lần sạc.
Mỹ nhân Vbiz chụp ảnh cưới với chồng gia thế khủng, netizen xem xong thắc mắc 1 chuyện!

Mỹ nhân Vbiz chụp ảnh cưới với chồng gia thế khủng, netizen xem xong thắc mắc 1 chuyện!

Sao việt

10:03:37 17/09/2025
Khác với những lần trước từng thoải mái chia sẻ hình ảnh chồng lên mạng xã hội, lần này Hương Liên lại lựa chọn giấu mặt đối phương.
Hyundai Tucson 2025: SUV hạng C "hot" với giá lăn bánh từ 880 triệu

Hyundai Tucson 2025: SUV hạng C "hot" với giá lăn bánh từ 880 triệu

Ôtô

09:58:31 17/09/2025
Có các tùy chọn động cơ: bản xăng 2.0L, bản xăng turbo 1.6L, và bản dầu (Diesel) đặc biệt. Trong đó bản Turbo/ N-Line mạnh hơn, đáp ứng tốt nhu cầu đường đèo, leo dốc, hoặc chở nhiều.
Tuyển thủ Hàn Quốc không thể dự World Cup 2026 vì án tù

Tuyển thủ Hàn Quốc không thể dự World Cup 2026 vì án tù

Sao thể thao

09:56:21 17/09/2025
Tiền đạo Hwang Ui Jo, tuyển thủ quốc gia Hàn Quốc, chính thức không thể tham dự World Cup 2026 vì án tù treo sau scandal quay lén bạn gái cũ.
Du khách đạt kỷ lục đặt chân đến 195 quốc gia với thời gian nhanh nhất

Du khách đạt kỷ lục đặt chân đến 195 quốc gia với thời gian nhanh nhất

Du lịch

09:49:00 17/09/2025
Michael Zervos, nhà làm phim người Mỹ, lập kỷ lục Guinness đi qua 195 quốc gia trên thế giới trong 499 ngày. Gần như mỗi sáng trong suốt hơn một năm, Micheael Zervos, 35 tuổi, người Mỹ gốc Hy Lạp lại thức dậy ở một quốc gia mới.