Báo cáo chỉ ra sai lầm của Mỹ dẫn tới 20 năm sa lầy ở Afghanistan

Văn phòng Tổng Thanh tra đặc biệt về tái thiết Afghanistan ( SIGAR) của Mỹ đã chỉ ra những sai lầm chiến lược khiến Washington lún sâu trong cuộc chiến kéo dài 20 năm tại Afghanistan.

Trực thăng Mỹ quần thảo trên bầu trời Kabul hôm 15/8 làm nhiệm vụ sơ tán nhà ngoại giao, vài giờ trước khi chính quyền Afghanistan sụp đổ (Ảnh: AP).

Ngày 17/8 – tức 2 ngày sau khi Taliban giành quyền kiểm soát Afghanistan, SIGAR – một cơ quan do quốc hội Mỹ lập ra vào năm 2008 về điều tra việc tái thiết Afghanistan – đã công bố một bản báo cáo đánh giá các hoạt động và chiến lược của Mỹ ở Afghanistan trong hàng chục năm qua.

Bản báo cáo đã vạch ra những “sai lầm” trong suốt 20 năm dẫn tới việc Mỹ bị sa lầy tại Afghanistan.

“Hai mươi năm trôi qua, nhiều việc đã được cải thiện, nhiều điểm vẫn chưa. Nếu mục tiêu của Washington (tham chiến ở Afghanistan) là tái thiết và để lại một quốc gia Afghanistan có thể tự lực và gây ra mối đe dọa rất nhỏ cho lợi ích an ninh quốc gia Mỹ thì kết quả rất ảm đạm. Nếu quý vị nhìn vào số tiền chúng ta đã chi và những gì chúng ta đã nhận được, nó thật sự khiến mọi người giật mình”, SIGAR kết luận.

Ngoài ngân sách gần 1.000 tỷ USD chi cho các hoạt động tham chiến và tái thiết Afghanistan, Mỹ cũng hứng chịu những thiệt hại về người, với 2.443 quân nhân thiệt mạng. Ngoài ra, 66.000 quân nhân và 48.000 thường dân Afghanistan cũng thiệt mạng vì cuộc chiến.

Mục tiêu của Mỹ khi tham chiến ở Afghanistan là tiêu diệt nhóm khủng bố khét tiếng Al-Qaeda, lật đổ Taliban – nhóm bảo vệ trùm khủng bố Osama Bin Laden khi đó, ngăn mầm mống khủng bố trỗi dậy ở Afghanistan và cuối cùng là hỗ trợ việc thiết lập một chính phủ Afghanistan mới.

SIGAR đánh giá, với mục tiêu cuối cùng, Mỹ đã đạt được một số thành tựu, nhưng cũng mắc nhiều sai lầm. Những điểm sáng được chỉ ra là, tuổi thọ trung bình ở Afghanistan trong 20 năm qua đã tăng lên, tỷ lệ biết chữ và GDP bình quân đầu người đã tăng, trong khi tỷ lệ tử vong ở trẻ em giảm.

Những sai lầm

Theo giới chuyên gia, nền tảng cho bất cứ nền tảng xây dựng đất nước là an ninh. Nếu người dân không cảm thấy an toàn, thì sự bất ổn và nạn tham nhũng sẽ ngày càng leo thang trong khi nền kinh tế lao dốc.

Vào năm 2001, nền kinh tế Afghanistan bị ảnh hưởng nặng nề vì sau nhiều năm chiến tranh. Hai mươi năm sau, dù Mỹ đã đổ hàng nghìn tỷ USD vào Afghanistan, nước này vẫn là một trong những nền kinh tế yếu kém nhất thế giới. Năm ngoái, cựu Tổng thống Afghanistan Ashraf Ghani thừa nhận rằng, 90% dân số nước này có mức sống dưới 2 USD mỗi ngày.

Mỹ được cho không hiểu rõ quy mô của sự tham nhũng ở Afghanistan. Giới tinh hoa Afghanistan đã lợi dụng sự hào phóng của Washington để làm giàu cho bản thân, gia tăng tình trạng bất bình đẳng trong đất nước và làm giảm tính hợp pháp của chính phủ Afghanistan mà Mỹ muốn củng cố cho vững mạnh hơn. Tệ nạn “binh sĩ ma” trong quân đội Afghanistan là một ví dụ. Theo các chuyên gia, quân đội Afghanistan tồn tại những quân nhân chỉ tồn tại trên giấy tờ, nhằm mục tiêu hưởng lương và khoản tiền này rót vào túi các chỉ huy cấp cao.

SIGAR chỉ ra rằng, trong một thời gian dài, Mỹ đã tin rằng họ ủng hộ một chính phủ Afghanistan minh bạch, tuân thủ quy tắc và sẽ mang lại lợi ích cho công chúng, nhưng điều này là không chính xác. Một ví dụ rõ ràng nhất cho thấy một số quan chức Afghanistan đã lợi dụng các nguồn tài trợ của Mỹ để làm lợi cho bản thân, rồi đem chia phần cho các nhóm phiến quân nổi dậy để họ không thực hiện các vụ tấn công. Điều này khiến cho ngân sách của Mỹ bỏ ra đã bị sử dụng sai mục đích và không giải quyết được mục tiêu cốt lõi.

Quân nhân Mỹ và Afghanistan trong một nhiệm vụ ở Marjah, tỉnh Helmand tháng 2/2010 (Ảnh: Reuters).

Một trong những khoản đầu tư “thua lỗ” nhất của Mỹ là 88,3 tỷ USD mà họ dành để huấn luyện và trang bị cho quân đội Afghanistan từ tháng 5/2002 tới tháng 3 năm nay. Thực tế trên chiến trường đã cho thấy, đội quân hùng hậu, trang bị khí tài áp đảo của Afghanistan đã nhanh chóng buông bỏ vũ khí tại nhiều khu vực khi đối thủ Taliban tiến tới. Chiến dịch quân sự của Taliban thành công một cách chớp nhoáng một phần là do tinh thần chiến đấu rệu rã của quân đội Afghanistan trong những ngày cuối.

Mỹ dường như đã đánh giá sai thực lực của đội quân mà họ đã huấn luyện trong 20 năm qua và cũng như áp dụng sai chiến thuật đào tạo. Ví dụ, Mỹ cố gắng kết hợp các hệ thống khí tài tiên tiến và hệ thống quản trị của phương Tây vào một đội quân có phần lớn binh sĩ vẫn còn mù chữ. Điều này đã gây ra sự phụ thuộc của quân đội Afghanistan vào Mỹ, dẫn tới việc khi Washington rời đi, phía Afghanistan đưa ra hàng loạt quyết sách sai lầm trên chiến trường, dẫn tới sự sụp đổ nhanh chóng trước Taliban.