Yếu tố làm tăng tác dụng phụ của thuố.c

Thuố.c luôn là con dao hai lưỡi. Bên cạnh tác dụng chữa bệnh, thuố.c còn gây cho người sử dụng những tai biến mà người ta còn gọi là những tác dụng không muốn muốn.

Yếu tố thuộc về bệnh nhân

Tuổ.i

Trẻ sơ sinh và người cao tuổ.i là những đối tượng có nguy cơ cao. Ở người cao tuổ.i, một số nghiên cứu cho thấy người cao tuổ.i gặp nhiều tác dụng không mong muốn của thuố.c (ADR) hơn những người khác do lạm dụng thuố.c, do có sự thay đổi về dược động học, dược lực học, do giảm chức năng các cơ quan. Người cao tuổ.i thường mắc nhiều bệnh cùng một lúc, sử dụng nhiều thuố.c nên dễ gặp các tương tác bất lợi của thuố.c. Ở trẻ sơ sinh, nguy cơ gặp các tác dụng không mong muốn cũng tăng lên, đặc biệt là ở những trẻ đẻ non (do một số enzyme liên quan đến chuyển hóa và thải trừ thuố.c chưa đầy đủ). Các thuố.c hay gây độc là morphin, các barbiturate, các sulfonamide, dẫn xuất của vitamin K và cloramphenicol…

Tư vấn dùng thuố.c cho người dân tại nhà thuố.c thuộc Công ty Cổ phần Dược – Thiết bị y tế Đà Nẵng. Ảnh: Diệu Minh

Giới tính

Nói chung không có sự khác biệt lớn về nguy cơ gặp ADR giữa hai giới. Tuy nhiên một số ADR hay gặp ở phụ nữ hơn nam giới. Ví dụ: phụ nữ có thể nhạy cảm hơn với độc tính của digoxin, heparin và captoprin. Thiếu má.u bất sản do cloramphenicol gặp ở phụ nữ nhiều gấp 2 lần so với nam giới.

Đa dạng về gen và chủng tộc: Nhiều phản ứng trước đó được mô tả là các phản ứng đặc ứng ngày nay đã làm sáng tỏ là có các nguyên nhân về gen như ở những người thiếu hụt men G6PD do di truyền khi dùng những thuố.c có tính ôxy hóa thì có thể bị thiếu má.u tan má.u.

Bệnh mắc kèm: Những bệnh mắc kèm có thể làm thay đổi đáp ứng của bệnh nhân đối với thuố.c hoặc làm thay đổi dược động học của thuố.c, dẫn tới phát sinh các tác dụng không mong muốn. Ví dụ điếc khi dùng kháng sinh aminoglycosid ở người có bất thường về thính giác, hoặc chả.y má.u trầm trọng do warfarin, heparin ở người có sẵn thiếu hụt về yếu tố đông má.u. Các bệnh nhân mắc các bệnh về gan, thận sẽ có nguy cơ cao bị các tác dụng không mong muốn của những thuố.c thải trừ ở dạng còn nguyên hoạt tính qua các cơ quan này.

Tiề.n sử dị ứng hoặc phản ứng với thuố.c: Những bệnh nhân có tiề.n sử dị ứng với một thuố.c cũng có thể gặp dị ứng với một thuố.c khác có cấu trúc tương tự. Ví dụ như các trường hợp dị ững với kháng sinh penicillin cũng có thể bị dị ứng chéo với kháng sinh nhóm cephalosptin…

Yếu tố thuộc về thuố.c

Đặc tính của thuố.c: Về kỹ thuật bào chế, kích thước tiểu phân, lượng thuố.c trong chế phẩm, tính chất và khối lượng tá dược… có thể dẫn tới thay đổi tốc độ giải phóng hoạt chất, gây ra tác dụng không mong muốn. Sử dụng một số tá dược cho các nhóm bệnh nhân nhạy cảm như các bệnh nhân hen, trẻ sơ sinh nhẹ cân và sự thay đổi hỗn hợp tá dược làm thay đổi sinh khả dụng của thuố.c như digoxin, phenytoin cũng gây ra một số tác dụng không mong muốn. Đối với chất lượng sản phẩm thuố.c, trong phần lớn các trường hợp, khi dùng một thuố.c đã bị phâ.n hủ.y thì dẫn đến thất bại điều trị, nhưng một số sản phẩm phâ.n hủ.y của thuố.c có thể gây độc hoặc thậm chí gây t.ử von.g. Các tá dược hay gây phản ứng quá mẫn như polypropylene glycol, carboxymethyl cellulose và tartrazin.

Để nguy cơ tác dụng thuố.c của thuố.c tốt nhất nên hạn chế dùng thuố.c

Tương tác thuố.c: Tương tác bất lợi của các thuố.c có thể làm thay đổi sinh khả dụng hoặc thay đổi dược lực học của thuố.c và do vậy gây ra các tác dụng không mong muốn trên bệnh nhân. Do vậy, khi điều trị nhiều thuố.c trong cùng một thời điểm thì tần suất gặp ADR tăng lên theo cấp số nhân với số lượng thuố.c.

Liệu trình điều trị kéo dài: Nhiều tác dụng phụ không mong muốn ít xuất hiện trong thời gian ngắn, nhưng tỷ lệ tăng lên khi dùng dài ngày. Ví dụ, xuất huyết tiêu hóa do dùng các thuố.c chống viêm không steroid hoặc corticoid kéo dài..

Làm gì để hạn chế?

Để hạn chế các ADR của thuố.c, trước hết cần hạn chế dùng thuố.c. Chỉ kê đơn và dùng các thuố.c thật sự cần thiết. Nếu bệnh nhân đang sử dụng đồng thời quá nhiều thuố.c thì cần cân nhắc để tạm ngừng những loại thuố.c chưa thật sự cần thiết. Cần đán.h giá có tương tác bất lợi hay không. Kiểm tra và hỏi bệnh nhân về những thuố.c bệnh nhân tự dùng. Phải hiểu rõ tính chất dược lý, tương tác, cơ chế chuyển hóa và ADR của thuố.c.

Chỉ nên kê đơn những thuố.c đã biết đầy đủ thông tin Thường xuyên tham khảo, cập nhật các thông tin về thuố.c và tương tác thuố.c Thận trọng khi kê đơn những thuố.c dễ xảy ra tương tác, đặc biệt là các tương tác do vô tình như tương tác của thuố.c với thức ăn, rượu… Đối với những đối tượng bệnh nhân có nguy cơ cao như tr.ẻ e.m, người già, người có cơ địa dị ứng, có bệnh lý về gan, thận và các bệnh bệnh nhân có bất thường về gen cần rất thận trọng Trong quá trình dùng thuố.c cả thầy thuố.c và bệnh nhân cần theo dõi sát, phát hiện sớm các biểu hiện của phản ứng bất lợi do thuố.c gây ra để có những xử trí kịp thời.

Theo DS.Hoàng Thị Thu Thủy ( Sức khỏe & Đời sống)