Ý tưởng về ‘dì ghẻ độc ác’ từ đâu ra?

Nhiều truyện cổ tích mô tả người mẹ kế có tính tình độc ác, âm mưu quyết tâm hủy hoại cuộc sống của những đứa con riêng của chồng. Nhưng gốc rễ của câu chuyện lâu đời này từ đâu mà ra?

Trong rất nhiều câu chuyện cổ tích trên khắp thế giới đều xuất hiện cùng một nhân vật phản diện đó là người mẹ kế độc ác, âm mưu toan tính.

Người mẹ kế độc ác gây ra nỗi ám ảnh trong các trang sách cổ tích nhiều thế kỷ. Từ chuyện nàng Lọ Lem phải làm việc quần quật không có thời gian đi dự lễ hội cho đầy đủ, hay nàng Bạch Tuyết bị mẹ kế hãm hại, chết đi sống lại vài lần, đến Hansel và Gretel buộc phải rời khỏi nhà, đói rét, lần theo những mẩu bánh mì trong một khu rừng tối tăm… Nhưng rốt cuộc thì hình mẫu về mẹ kế độc ác đến từ đâu?

Maria Tatar, một chuyên gia về văn hóa dân gian Đức tại Đại học Harvard cho biết: “Điều cốt lõi trong mọi trường hợp là giống nhau. Đó là sự cạnh tranh độc hại giữa hai người phụ nữ, thường là một người lớn tuổi và một người trẻ tuổi hơn”.

Từ thời La Mã cổ đại, người ta truyền tai nhau về một nhân vật mang tính biểu tượng, đó là Livia Drusilla. Người phụ nữ ghê gớm mà nhiều người tin rằng đó là hình mẫu về người mẹ kế độc ác.

Livia Drusilla là nữ hoàng La Mã đầu tiên, là vợ thứ hai của Hoàng đế Caesar Augustus, người lên nắm quyền sau khi Julius Caesar chết vì bị dao đâm trúng vào năm 44 trước Công nguyên.

Theo nhà sử học người Ý Augusto Fraschetti, vào thời điểm Livia và Augustus kết hôn, cô đã là mẹ của một cậu con trai tên là Tiberius. Trong khi đó, Augustus cũng có hai người con trai với vợ trước, lần lượt là Gaius Caesar và Lucius Caesar. Một trong hai người con trai của họ Augustus sẽ kế vị Augustus làm hoàng đế. Nhưng sau đó có nhiều vấn đề xảy ra và cả hai người con trai đều chết.

Tin đồn về những âm mưu, trò chơi xấu bắt đầu lan truyền và ngọn lửa tin đồn vẫn tiếp tục bùng lên nhiều năm sau đó khi Agrippa Postumus, cháu trai của Augustus và một người thừa kế ngai vàng tiềm năng khác bị trục xuất và sát hại.

Cuối cùng, con trai của Livia là Tiberius, không phải hậu duệ trực tiếp từ dòng máu của Augustus, đã trở thành hoàng đế.

Tất cả những điều này khiến người dân La Mã cổ đại nghi ngờ, thắc mắc nhưng không ai dám lên tiếng công khai chỉ trích người nắm quyền. Ở La Mã cổ đại, người đừng đầu có quyền thống trị tối cao. Tuy nhiên, người ta có cách khác, tinh tế hơn để thể hiện cảm xúc, suy nghĩ về sự không hài lòng về Livia khi đó là mẹ của hoàng đế.

Trong phiên bản lịch sử La Mã của Tacitus ra đời nhiều thập kỷ sau cái chết của Augustus vào năm 14 sau Công nguyên, Livia trở thành một người phụ nữ đầy mưu mô, tàn nhẫn và thèm khát quyền lực. Bà sẽ không dừng lại bất cứ điều gì để đảm bảo vị trí của con trai mình trên ngai vàng.

Livia Drusilla là hình mẫu về người mẹ kế độc ác đầu tiên, nhưng bà ấy không phải là duy nhất. Trong các nền văn hóa trên khắp thế giới, có nhiều câu chuyện liên quan đến sự ganh đua độc hại của phụ nữ. Tuy nhiên, thông thường, các chi tiết cụ thể đã thay đổi để đáp ứng các tiêu chuẩn xã hội của từng địa phương.

Ví dụ như ở một số vùng Châu Phi và Châu Á, người mẹ kế mang hình dáng người vợ thứ hai độc ác, đã tra tấn người vợ cả hiền lành, đức hạnh. Trong khi đó, ở nhiều khu vực châu Âu, người phụ nữ trở thành một người chị hoặc một người mẹ chồng xấu tính, hay ghen ghét, đố kị.

Khi anh em nhà Grimm bắt tay vào việc thu thập và sắp xếp hợp lý các câu chuyện cổ tích Đức vào đầu thế kỷ 19, họ đã chịu đựng sự chỉ trích của nhiều người. Trong nỗ lực bảo tồn ’sự tôn nghiêm về tình mẫu tử’, họ đã phải thay đổi rất nhiều câu chuyện về mẹ và mẹ vợ thành mẹ kế.

Lý do khác khiến hình ảnh người mẹ kế nổi bật trong các câu chuyện dân gian là họ phản ánh thực tế lúc bấy giờ.

Sinh con vốn là một việc nguy hiểm. Trong điều kiện y tế còn hạn chế, rất nhiều phụ nữ khi đó không thể sống sót sau trải nghiệm này. Những đứa trẻ sinh ra phải lớn lên với cha mẹ nuôi hoặc mẹ kế.

Sau này, những câu chuyện cổ tích của anh em nhà Grimm trở nên vô cùng nổi tiếng và là nền tảng cho nhiều bộ phim ăn khách của Disney như Nàng Bạch tuyết, Công chúa tóc dài Tangled…

Những bộ phim này, cũng như những bộ phim lấy cảm hứng từ tác giả người Đan Mạch Hans Christian Andersen ở thế kỷ 19 mang đến hình ảnh nhân vật phản diện mang tính biểu tượng đó là mẹ kế, dì ghẻ độc ác, chuyên hãm hại con chồng.

Tuy nhiên, khi xã hội thay đổi hiện đại hơn, gần đây Disney đã bắt đầu ‘phục hồi’ nhiều nhân vật mẹ kế độc ác như trong các bộ phim như Moana, Frozen và Maleficent.

Maria Tatar nhìn nhận sự thay đổi này là tích cực, cô cho biết: “Theo một cách nào đó, những câu chuyện thời xưa rất thiêng liêng, có giá trị riêng đối với tôi. Nhưng chúng ta không còn sống ở thế kỷ 19 hay xa xưa hơn nữa. Giá trị của chúng ta đã thay đổi và những câu chuyện chúng ta kể cũng sẽ thay đổi”.