Xe máy điện ‘lên ngôi’, nỗi lo hàng trôi nổi len lỏi thị trường

Nếu không có chính sách quản lý chất lượng chặt chẽ, thị trường Việt Nam sẽ phải đối mặt với làn sóng xe điện giá rẻ, kém an toàn, gây rủi ro cháy nổ và tác động tiêu cực tới môi trường.

Thời của xe máy điện đã đến

Theo số liệu mới được chuyên trang dữ liệu xe máy toàn cầu – MotorCycles Data công bố, trong 6 tháng đầu năm 2025, tổng doanh số bán xe máy hai bánh tại Việt Nam đạt 1,6 triệu xe, tăng 19% so với cùng kỳ năm ngoái.

Trong số các hãng xe máy đang sản xuất, kinh doanh tại Việt Nam, Honda , Yamaha đều tăng trưởng về doanh số, mức tăng lần lượt là 6,2% và 20%.

Đáng chú ý, lượng tiêu thụ xe máy điện VinFast tăng 501%, tiếp tục dẫn đầu phân khúc xe điện đang phát triển rất nhanh tại Việt Nam. Xếp sau là thương hiệu xe Yadea (Trung Quốc) cũng đạt mức tăng trưởng 37,5%, rồi tới Dibao, Pega và nhiều thương hiệu khác.

Một báo cáo hồi quý IV/2024 của HSBC nhận định, xe máy điện sẽ tiên phong trong công cuộc phát triển xe điện của Việt Nam. So với ô tô điện, xe máy điện có giá vừa tầm hơn với độ tương đồng linh kiện cao hơn và đã có tỷ lệ sản xuất nội địa cao. Người tiêu dùng Việt Nam chuyển sang xe điện cũng sẽ quen thuộc với xe máy hơn, đây là một phương tiện phổ biến nhiều hơn hẳn ô tô vốn tương đối đắt tiền.

Trong quá trình điện hóa giao thông tại Việt Nam, HSBC cho rằng, thị phần xe máy của các doanh nghiệp Nhật Bản hàng đầu, vốn chủ yếu tập trung vào phân khúc phương tiện dùng động cơ đốt trong, sẽ giảm vì bị thay thế bởi các đơn vị trong nước thống lĩnh mảng xe máy điện.

Trên thị trường, rất nhiều loại xe máy điện được bày bán. Ảnh: Duy Anh

Trong đề án chuyển đổi 400.000 xe hai bánh chạy xăng sang chạy điện của tài xế công nghệ tại TPHCM, Viện nghiên cứu Phát triển TPHCM (HIDS) đánh giá, dựa trên khía cạnh kỹ thuật, xe xăng và xe điện hai bánh chỉ khác biệt ở một số linh kiện và hệ thống liên quan trực tiếp đến vận hành như bộ sinh năng lượng và hệ thống truyền động.

Các nhóm linh kiện còn lại như khung xe, đèn, phanh, mâm xe, lốp xe,… về cơ bản không có nhiều khác biệt. Hiện, có ba nhóm linh kiện mà các nhà sản xuất xe điện hai bánh tại Việt Nam vẫn phải nhập khẩu từ nước ngoài là bộ điều khiển, mô tơ điện và pin.

Do đó, các nhà sản xuất xe điện hai bánh tại Việt Nam như VinFast, Pega, Yadea, Dat Bike hay Selex vẫn đang tận dụng và thừa hưởng nhiều mảnh ghép của chuỗi cung ứng phục vụ lâu đời vốn phục vụ cho các hãng xe xăng hai bánh lớn như Honda và Yamaha. Chuỗi cung ứng này đã tồn tại gần ba thập kỷ và xuất xưởng hàng triệu xe mỗi năm cho cả thị trường trong nước cũng như xuất khẩu.

Điều này được nhận định sẽ giúp cho xe máy điện sản xuất trong nước có đầy đủ cơ sở để đảm bảo chất lượng cũng như độ an toàn.

Tuy nhiên, hiện nay một số người vẫn e ngại, định kiến với loại phương tiện xanh này. Thậm chí, một số ý kiến còn cho rằng xe điện dễ cháy nổ hơn xe xăng.

Theo InsideEVs , báo cáo an toàn cháy nổ mới nhất thống kê tất cả các vụ cháy phương tiện xảy ra ở Ba Lan trong nửa đầu năm và theo con số tuyệt đối, xe điện chỉ chiếm chưa tới 0,5% tổng số vụ.

Trong khi đó, 98,4% tổng số phương tiện bốc cháy ở nước này là xe chạy động cơ đốt trong. Cụ thể, trong 4.712 vụ cháy được báo cáo từ tháng 1 đến tháng 6, có 4.636 vụ liên quan đến xe động cơ đốt trong, 23 vụ với xe điện và 54 vụ với xe hybrid hoặc plug-in hybrid.

Cũng cần lưu ý rằng đến cuối tháng 7, thị phần xe điện tại Ba Lan đạt 8%, nên việc so sánh tỷ lệ cháy trên mỗi 1.000 xe đăng ký là hợp lý. Theo đó, xe động cơ đốt trong và xe điện cùng có tỷ lệ 0,23 vụ cháy trên mỗi 1.000 xe đăng ký. Xe hybrid và plug-in hybrid thậm chí thấp hơn, chỉ 0,04 vụ cháy/1.000 xe.

Từ năm 2020 đến 2025, Ba Lan ghi nhận tổng cộng 51.142 vụ cháy phương tiện, trong đó 50.833 vụ (99,39%) là xe động cơ đốt trong, 222 vụ (0,43%) là xe hybrid và plug-in hybrid, và 87 vụ (0,17%) là xe điện.

Dữ liệu từ Ba Lan cũng trùng khớp với những gì ghi nhận ở các quốc gia khác. Năm 2022, Cơ quan Ứng phó Tình huống Khẩn cấp Thụy Điển (MSB) cho biết có 23 vụ cháy trong tổng số 611.000 xe điện đang lưu hành, trong khi 3.400 vụ cháy xảy ra với đội xe gồm 4,4 triệu xe chạy nhiên liệu hóa thạch. Điều này tương đương tỷ lệ 0,004% xe điện cháy so với 0,08% ở xe động cơ đốt trong.

“Các dữ liệu trên cho thấy nhận định xe điện dễ cháy hơn xe xăng là không phù hợp. Ở nước ta, nhiều xe xăng bốc cháy nhưng không ai để ý, trong khi chỉ một chiếc xe điện cháy là trên mạng xã hội ầm ĩ ngay. Điều đó cũng giống như máy bay là phương tiện di chuyển an toàn nhất thế giới , song nếu chẳng may xảy ra một vụ tai nạn hàng không thì lại là sự kiện gây chấn động”, một chuyên gia nói.

Theo vị này, ở nước ta có nhiều yếu tố có thể gây cháy xe điện như chất lượng pin, nhất là tình trạng “độ” pin; sử dụng pin không đúng loại; chế độ nạp điện sai; cổng sạc chưa có tiêu chuẩn thống nhất… Vì thế, kiểm soát chất lượng xe máy điện trên thị trường là điều đặc biệt quan trọng.

Kiểm soát chất lượng, cảnh giác với xe điện giá rẻ “trôi nổi” trên thị trường

Theo thống kê chưa đầy đủ từ Hiệp hội Các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM), đến năm 2024, cả nước có khoảng 3 triệu xe máy và xe đạp điện đang lưu hành. Con số này cho thấy thị trường xe điện tại Việt Nam còn rất nhiều tiềm năng phát triển.

Trong bối cảnh thị trường xe máy điện tăng trưởng mạnh, việc kiểm soát chất lượng sản phẩm là yêu cầu cấp thiết. Nếu không có chính sách quản lý phù hợp, nguy cơ xe máy điện giá rẻ, không rõ nguồn gốc ồ ạt đổ bộ sẽ gây ra những hệ lụy nghiêm trọng về an toàn giao thông và môi trường.

Ông Lê Yên Thanh, CEO Công ty Cổ phần Công nghệ Phenikaa MaaS, cho hay các hãng sản xuất xe điện đang sử dụng nhiều loại pin khác nhau. Pin đạt chuẩn sẽ có hệ thống bảo vệ điện tử tốt, đảm bảo an toàn, trong khi pin kém chất lượng thường thiếu mạch bảo vệ và dễ xảy ra sự cố.

Ông Thanh khuyến nghị người tiêu dùng nên lựa chọn các sản phẩm từ thương hiệu uy tín, đã qua kiểm định về độ an toàn. Tuyệt đối không nên mua các dòng xe giá rẻ, không rõ nguồn gốc.

Ngoài ra, người tiêu dùng cần được cung cấp đầy đủ thông tin để phân biệt giữa xe chính hãng và xe trôi nổi. Công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về nguy cơ mất an toàn khi sử dụng xe giá rẻ, không rõ nguồn gốc cũng cần được đẩy mạnh.

Thực tế, thị trường hiện nay ghi nhận sự xuất hiện ngày càng nhiều dòng xe máy điện giá rẻ, không rõ nguồn gốc, chưa được kiểm định chất lượng, thậm chí là hàng nhập lậu từ Trung Quốc. Các dòng xe này thường được lắp ráp từ linh kiện kém chất lượng, không qua kiểm định kỹ thuật và không có đầy đủ giấy tờ đăng ký, kiểm định.

Tại các khu chợ và sàn thương mại điện tử, không khó để bắt gặp các mẫu xe điện được rao bán với giá từ 10-15 triệu đồng, thậm chí rẻ hơn. Mức giá này chỉ bằng một nửa, thậm chí một phần ba so với các mẫu xe chính hãng, dễ dàng thu hút nhóm khách hàng là học sinh, sinh viên và người có thu nhập thấp.

Nhưng “tiền nào của nấy”, mức giá rẻ thường đi kèm với chất lượng không đảm bảo. Xe máy điện giá rẻ thường không tuân thủ tiêu chuẩn kỹ thuật về an toàn: hệ thống phanh, đèn chiếu sáng, còi… đều có thể bị cắt giảm hoặc sử dụng linh kiện kém chất lượng, tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn giao thông.

PGS.TS Nguyễn Thị Tuyết Mai (Đại học Bách khoa Hà Nội) cho rằng sự tràn lan của xe điện giá rẻ, kém chất lượng là hệ quả từ những lỗ hổng trong chính sách kiểm soát. Bà đề xuất các cơ quan chức năng cần có biện pháp mạnh tay hơn để quản lý chất lượng sản phẩm, xác minh nguồn gốc xuất xứ và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm.

Cũng theo bà Mai, cần có quy định chặt chẽ trong việc nhập khẩu xe máy điện, yêu cầu các sản phẩm phải có giấy chứng nhận chất lượng và nguồn gốc rõ ràng. Đồng thời, lực lượng chức năng cần tăng cường kiểm tra, xử lý các cơ sở sản xuất, kinh doanh xe máy điện không phép hoặc sử dụng linh kiện không đạt chuẩn.