‘Vượt ngàn chông gai’ đưa robot AI mổ não hiện đại nhất về Việt Nam

Bác sĩ Chu Tấn Sĩ là kỷ lục gia châu Á, người đầu tiên tại Việt Nam thực hiện phẫu thuật não và tủy sống bằng robot, giúp Việt Nam thành một trong ba quốc gia Đông Nam Á sở hữu công nghệ hiện đại này.

Sau gần một thập kỷ dấn thân, tiên phong đưa kỹ thuật mổ não robot hiện đại về Việt Nam, bác sĩ Chu Tấn Sĩ -”kỷ lục gia châu Á mổ não robot đầu tiên” – đã trải qua vô vàn thăng trầm. Hành trình ấy không chỉ là những ca mổ chính xác đến từng milimet, mà còn là sự kiên trì, đam mê và quyết tâm không bỏ cuộc trước khó khăn.

Trong cuộc trò chuyện với Tri Thức – Znews, Thầy thuố.c ưu tú, bác sĩ chuyên khoa II Chu Tấn Sĩ, Trưởng khoa Phẫu thuật Thần kinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM, lần đầu chia sẻ những câu chuyện phía sau chặng đường gian nan mà rực rỡ ấy.

Bác sĩ mổ não thức tỉnh đầu tiên tại Việt Nam

- Đã là bác sĩ phẫu thuật thần kinh bằng mổ hở và nội soi rất tiếng tăm, vì sao ông vẫn dấn thân vào con đường phẫu thuật thần kinh bằng AI còn quá mới mẻ?

- Năm 2017, tôi đọc và thấy con đường phát triển của phẫu thuật thần kinh bắt đầu đứng lại. Câu hỏi đặt ra là tại sao cùng một bệnh, có mổ lấy khối u xong thì bị liệt, có ca lại không liệt? Cùng một phẫu thuật viên, cùng một cách chứng tỏ, cùng một kỹ thuật, tại sao lại có sự khác biệt? Không chỉ một ca mà rất nhiều ca điều xảy ra tình trạng này. Tôi nghĩ, nếu tiếp tục như vậy thì đúng là bế tắc.

Lúc đó, tôi tìm kiếm tài liệu trên thế giới và nhận thấy rằng trong 5 năm tới sẽ bùng nổ AI, đặc biệt trong các chuyên ngành y tế. AI sẽ giải quyết nhiều bài toán cho lĩnh vực y tế. Khi đó, AI đã khẳng định vị thế trong chẩn đoán hình ảnh ở các ca phẫu thuật.

Tôi hiểu ra, mổ não cần có sự hỗ trợ của AI là xu hướng tất yếu. Nó cho ta thấy hình ảnh từ mờ ảo, đến sắc nét, rất chi tiết từng bó dẫn truyền thần kinh. AI có thể định danh chính xác được 80-90% các tổn thương.

- Bác sĩ tìm kiếm điều gì ở kỹ thuật mổ não bằng robot AI?

- Tôi quan sát ca mổ não bằng robot AI ở Mỹ, bất ngờ khi nó thể hiện rất rõ bó dẫn truyền thần kinh (DTI) trên màn hình trong lúc phẫu thuật. Tôi đã mổ được 30 năm, chưa bao giờ thấy bó dẫn truyền thần kinh được như vậy. Đó là câu trả lời vì sao sau mổ khối u có ca bị liệt, có ca lại không – điều mà tôi trăn trở suốt mấy chục năm làm nghề.

Khi nhìn rõ bó dẫn truyền thần kinh, phẫu thuật viên sẽ giảm nguy cơ làm tổn thương các chức năng như thị giác, thính giác, khứu giác, xúc giác, vận động, ngôn ngữ. Điều này giúp giảm thiểu rất nhiều nguy cơ bệnh nhân bị liệt, hay khiếm khuyết chức năng thần kinh sau mổ não.

Tôi như đã tìm thấy “ánh sáng” để tiên lượng điều trị cho người bệnh tốt hơn, có thể thay đổi cả một số phận, thậm chí cả gia đình người bệnh nên tôi càng muốn làm tới cùng.

Sau khi được Bộ Y tế cấp phép thí điểm kỹ thuật, tôi đã thực hiện phẫu thuật cứu sống 100 bệnh nhân. Trong đó, một ca đặc biệt khiến tôi không thể quên.

Bác sĩ Chu Tấn Sĩ đang phân tích mối tương quan giữa khối u và các bó sợi thần kinh của bệnh nhân nhờ robot AI. Ảnh: Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.

Năm 2021, cô gái 18 tuổ.i ở miền Tây phát hiện mắc u não ở hố sau. Em đã trải qua một ca phẫu thuật nhưng khối u vẫn chưa được lấy hết. Khi đến bệnh viện, cô gái chỉ nặng hơn 30 kg, cơ thể suy kiệt, khối u chèn ép khiến em không thể nuốt, thậm chí thở cũng trở thành một thử thách. Nhìn bệnh nhân yếu ớt, tiều tụy, tôi hiểu rằng ca phẫu thuật này không chỉ là cơ hội cuối cùng mà còn là hy vọng duy nhất của em và gia đình.

Ca mổ diễn ra với nhiều áp lực, nhưng may mắn, mọi thứ suôn sẻ hơn mong đợi. Tỉnh dậy sau phẫu thuật, em đã có thể tự thở, không còn bị sặc khi nuốt. Chỉ sau 7 ngày, em hồi phục kỳ diệu. Nhìn nụ cười rạng rỡ trên gương mặt bệnh nhân ngày ra viện, tôi biết rằng những nỗ lực của mình đã thực sự có ý nghĩa.

- Hành trình tiếp cận robot AI với bác sĩ chắc hẳn như “vượt ngàn chông gai’”!

- Gần như là vậy. Năm 2017 và đầu năm 2018, tôi qua Mỹ được vài lần, mổ não robot AI lúc này chỉ mới xuất hiện 2 năm. Cả nước Mỹ cũng không phải chỗ nào cũng có, chỉ ở một số trung tâm lớn có đủ khả năng làm được. Lúc này, tôi chỉ được bước vào phòng thí nghiệm chứ không được vào phòng mổ xem trực tiếp.

Sau khi trở về, tôi tiếp tục tìm cách sang Mỹ lần nữa, nhưng lần này với sự chuẩn bị kỹ lưỡng hơn. Tôi giới thiệu cho bệnh viện một bệnh nhân ở Việt Nam cần phẫu thuật u não, với điều kiện tôi được vào phòng mổ để phiên dịch. Họ chấp nhận.

Khi vào phòng mổ, tôi quan sát và nhận ra rằng trong suốt ca phẫu thuật, bệnh nhân gần như tỉnh táo hoàn toàn. Lúc đó, tôi mới hiểu rằng trong phẫu thuật thần kinh, việc giữ cho bệnh nhân tỉnh giúp bác sĩ kiểm soát hoạt động của các chức năng thần kinh. Ví dụ đến vùng thần kinh ngôn ngữ, bác sĩ sẽ hỏi bệnh nhân một vài câu, đến vùng vận động họ sẽ yêu cầu bệnh nhân cử động tay chân.

Dần dần tôi có được nhiều mối quan hệ là chuyên gia đầu ngành ở Mỹ, rồi tôi sang nhiều hơn. Đến năm 2019, tôi mang được robot phẫu thuật thần kinh về Việt Nam và trở thành Kỷ lục gia châu Á mổ não robot đầu tiên.

Hình ảnh 3D các bó cơ thần kinh được robot AI cung cấp, từ đó bác sĩ có thể lên kế hoạch đường phẫu thuật không động đến những dây thần kinh. Ảnh: Quỳnh Danh.

- Thời điểm đưa được robot và kỹ thuật mổ này về Việt Nam, cũng là lúc dịch Covid-19 bùng phát, bác sĩ xoay sở ra sao?

- Tháng 2/2019, tôi mổ ca đầu tiên thành công tại một bệnh viện công lập ở TP.HCM. Lúc đó, Bộ Y tế cho thí điểm, nhưng khi mổ đến 39 ca để nghiệm thu thì Covid-19 ập đến và mọi thứ phải dừng. Đến năm 2020 thì đóng máy vì nhiều lý do khác nhau, phải trả lại máy cho nhà sản xuất. Tôi tiếc lắm, nhưng không còn cách nào để hồi sinh nó.

- Bước ngoặt nào đã thay đổi tình hình này?

- Khi đang bế tắc, tôi nhận được liên lạc từ Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, bày tỏ mong muốn phát triển kỹ thuật phẫu thuật này. Đến tháng 7/2022, tôi chính thức tiếp nhận hệ thống máy mổ não bằng robot AI duy nhất tại Việt Nam, đặt tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh.

Đến tháng 4/2023, Bộ Y tế cho phép mổ thí điểm thì chúng tôi bắt đầu ca đầu tiên. Tháng 5/2024, Bộ Y tế chính thức nghiệm thu và cho phép triển khai đại trà phẫu thuật robot trong y tế Việt Nam với 7 danh mục kỹ thuật đầu tiên do chúng tôi đề xuất và được giao viết quy trình kỹ thuật.

Đến nay, Bệnh viện Tâm Anh đã thực hiện hơn 100 ca phẫu thuật, trong đó chủ yếu là u não (chiếm khoảng 88%), bao gồm u màng não, u mạch má.u não, u trong ống sống và xuất huyết não. Việt Nam cũng là quốc gia đầu tiên ở châu Á áp dụng kỹ thuật này.

Theo thống kê từ hãng sản xuất, năm 2023 có tổng cộng 78 hệ thống trên toàn thế giới. Riêng khu vực châu Á – Đông Nam Á, chỉ có 3 hệ thống đặt tại Việt Nam, Singapore và Thái Lan, còn lại phần lớn được triển khai tại Mỹ.

Robot AI trong phẫu thuật là xu hướng tất yếu

- Trở thành người tiên phong chưa bao giờ là dễ dàng, đôi lúc còn rất đơn độc. Điều đó có đúng với hành trình của bác sĩ không?

- Đương nhiên, bất kỳ ai tiên phong khai phá một lĩnh vực mới đều phải đối mặt với khó khăn và cần sự kiên định đến cùng. Tôi cũng vậy. Tôi biết mình phải quyết tâm, sẵn sàng đương đầu với thách thức và chấp nhận cả những thiệt thòi.

Tôi không giữ vị trí lãnh đạo, nên khi đi đầu, tôi phải đối mặt với không ít phản đối. Đó có thể là từ các đàn anh, đàn em trong ngành – có người ủng hộ, nhưng cũng có người không. Tôi hiểu và chấp nhận tất cả điều đó.

- Trong những tình huống như vậy, làm sao để bác sĩ tìm được lối ra?

- Ngoài áp lực từ đồng nghiệp và dư luận, tôi còn đối mặt với nhiều thách thức khác. Tuy nhiên, ứng dụng robot AI trong phẫu thuật là xu hướng tất yếu, chúng ta không thể đứng ngoài cuộc. Vì vậy, tôi chấp nhận đương đầu với khó khăn, linh hoạt trong cách tiếp cận – có lúc mềm mỏng, có lúc cứng rắn để bảo vệ chính kiến của mình.

Tôi xuất hiện nhiều hơn tại các hội nghị, công bố nhiều bài báo khoa học để khẳng định con đường mình đang đi là đúng đắn. Quan trọng hơn, tôi có kế hoạch rõ ràng – biết khi nào nên lên tiếng, khi nào nên xuất hiện và ở đâu.

- Với hơn 100 ca mổ thành công, ông đã có thể tự tin giao trọng trách này lại cho thế hệ bác sĩ trẻ chưa?

- Một ngày làm việc của tôi diễn ra không kể ngày giờ. Tôi phẫu thuật và trăn trở, theo dõi từng ca bệnh. Mỗi ca bệnh là một bài học, giúp tôi luôn cần phải tính toán kỹ lưỡng các phương án để không xảy ra sự cố, sai sót.

Tôi luôn cố gắng chăm chút trong từng ca bệnh, vì đây là kỹ thuật mới. Tôi phải làm thế nào để người bệnh tin tưởng, an tâm khi đặt niềm tin vào mình.

Đến thời điểm này, tôi có thể tự tin hướng dẫn những bác sĩ trẻ thực hành kỹ thuật mới. Đầu tiên, tôi mong muốn các em được tiếp cận với trang thiết bị, sau đó luyện tập và đi học ở nước ngoài để có giấy phép hành nghề. Ê-kíp mổ càng được nhân rộng, sẽ càng nhiều bệnh nhân được cứu chữa.