Vụ án bí ẩn tại Mexico: 43 sinh viên mất tích đã 10 năm
Vụ mất tích 43 sinh viên xảy ra cách đây đúng 10 năm, và hiện vẫn là một vụ án bí ẩn, chưa tìm ra lời giải đáp thỏa đáng, cũng như cơ quan chức năng chưa thể mang lại công lý cho họ.
Suốt cả nhiệm kỳ qua, Tổng thống Mexico Andrés Manuél López Obrador đã thề quyết tâm tìm ra công lý cho các sinh viên, nhưng cho đến nay, ông vẫn chưa thực hiện được lời hứa.
Vụ mất tích bí ẩn
Trên đại lộ Paseo de la Reforma ở trung tâm thủ đô Mexico City, các thân nhân, gia đình những người mất tích đứng ở ven đường giương tấm hình người thân yêu của mình cầu xin sự giúp đỡ tìm kiếm họ. Trong khi đó, những người mất tích lại hiện hữu đầy ở các thành phố từ Monterrey đến Mérida.
Theo thống kê, có khoảng 113.000 người đã mất tích ở Mexico, một con số kinh hoàng, là hậu quả kết hợp giữa bạo lực gia tăng của các băng đảng và sự bất lực của chính phủ; nhiều người trong số họ đã chết và được chôn trong những ngôi mộ vô danh, những người khác bị bắt cóc và buộc phải làm việc cho tội phạm có tổ chức. Người thân và các nhà hoạt động thường cầu xin sự giúp đỡ thông qua các bức tranh tường, áp phích, tượng, rào chắn và trại lều.
Thân nhân các sinh viên mất tích giương hình ảnh của họ bên cạnh tượng đài 43 trên đại lộ Paseo de la Reforma yêu cầu chính quyền tìm ra công lý cho con em mình.
Hiện tượng này có lẽ dễ nhận thấy nhất ở thủ đô Mexico City. Trong những năm gần đây, các bức tượng của những vị anh hùng vĩ đại trong quá khứ của Mexico nằm dọc theo đại lộ Paseo de la Reforma đã được kết hợp với một loạt tượng đài công cộng mới do một nhóm nghệ sĩ, nhà hoạt động, kỹ sư và kiến trúc sư ngầm tạo ra để thu hút sự chú ý đến những hành động bạo lực phi thường đang diễn ra trên khắp đất nước.
Tượng đài phản đối đầu tiên như vậy đã được dựng lên vào năm 2015 để đánh dấu vụ mất tích thảm khốc nhất của Mexico: vụ mất tích của 43 sinh viên sư phạm từ Trường Cao đẳng Sư phạm nông thôn Ayotzinapa dưới bàn tay của một nhóm tội phạm có sự cấu kết của chính quyền địa phương và liên bang. Tượng đài phản đối mang hình ảnh một con số 43 màu đỏ khổng lồ vẫn là lời nhắc nhở đau đớn về bạo lực và sự trừng phạt ở Mexico, đặc biệt là khi vụ án vẫn chưa được giải quyết.
Ngày 26/9/2024 đánh dấu kỷ niệm 10 năm vụ mất tích của 43 sinh viên. Đây vốn dĩ đã là “cái gai trong mắt” của Tổng thống Andrés Manuél López Obrador suốt nhiệm kỳ vừa qua. Vị Tổng thống sắp rời nhiệm (cuối tháng 9 này), đã thề sẽ giải quyết dứt điểm vụ án này. Ông thậm chí đã thành lập một ủy ban sự thật đặc biệt để điều tra vụ mất tích của các sinh viên, nhưng vẫn chưa có nhiều tiến triển đáng kể trong việc giải quyết một trong những tội ác kinh hoàng nhất của Mexico.
Theo Juan (không phải tên thật của nhân vật), một trong những nhà hoạt động đứng sau tượng đài phản đối, ý tưởng về tượng đài này không chỉ nhằm thu hút sự chú ý của chính phủ đối với 43 sinh viên mất tích mà còn đối với hàng chục nghìn người mất tích khác ở Mexico do đó, có một dấu cộng bên cạnh con số 43. Và không giống như một bài phát biểu hay một cuộc biểu tình, ông cho biết, một tượng đài phản đối được xây dựng để tồn tại lâu dài – cho đến khi công lý được thực thi. Juan cho biết: “Với một tấm áp phích, một khẩu hiệu, một biểu ngữ, chúng rất dễ phai mờ. Nhưng việc thể hiện bằng một vật thể ba chiều khiến nó không thể phai mờ, đó không phải là thứ phù du”.
Vào ngày 26 hàng tháng, cha mẹ của những sinh viên mất tích luôn diễu hành qua Mexico City để kỷ niệm ngày mất tích của con em mình. Trên đường đi, họ dừng lại ở tượng đài phản đối để đọc tên những đứa con trai mất tích của mình, đánh dấu thêm một tháng không có con.
Tượng đài phản đối “là để chính phủ không quên. Chúng tôi không bao giờ có thể quên con mình. Đối với chúng tôi, những người mẹ, chúng luôn hiện diện” – bà Cristina Bautista, có con trai nằm trong số 43 sinh viên mất tích, cho biết.
Video đang HOT
Valentina Rozas-Krause, phó giáo sư kiến trúc và thiết kế tại Đại học Adolfo Ibánez ở Chile, cho biết những loại tượng đài phản đối này là một cách mạnh mẽ để người dân chiếm lại không gian công cộng và phản bác lại các câu chuyện chính thức. “Nếu nhà nước im lặng trước những cái chết này hoặc nếu các vụ mất tích chưa được điều tra, bạn có thể nói rằng họ không bị lãng quên, vụ việc này chưa kết thúc, chúng tôi sẽ không nghỉ ngơi cho đến khi họ được đưa trở về hoặc cho đến khi chúng tôi biết chuyện gì đã xảy ra”.
Cách tác phẩm điêu khắc con số 43 trên đại lộ Paseo de la Reforma vài chục mét, các thân nhân và các nhà hoạt động đã dán ảnh khuôn mặt của những sinh viên mất tích lên loạt các cọc tiêu, tạo ra một tượng đài phản đối tạm thời khác cho những người mất tích.
Một trong những khuôn mặt là của một thanh niên, Jhonatan Guadalupe Romero Gil, một luật sư, 25 tuổi khi anh bị cảnh sát bắt cóc vào năm 2018 cùng với một người bạn ở thành phố Acapulco. Thi thể của người bạn anh được tìm thấy vào ngày hôm sau, nhưng Jhonatan vẫn chưa được nhìn thấy kể từ đó. Mẹ anh, Socorro, đã dành sáu năm qua để tìm kiếm, cầu xin sự giúp đỡ từ cảnh sát và công tố viên, nhưng không nhận được câu trả lời nào.
Giống như nhiều bà mẹ khác ở Mexico, Socorro đã tự mình giải quyết vấn đề, thậm chí còn ra ngoài đồng để tìm kiếm thi thể con trai mình. Năm 2023, bà đã tìm thấy một ngôi mộ có 17 xác chết. Không có ai là con trai bà. Bây giờ, bà đi khắp đất nước và thậm chí là thế giới với những tấm áp phích nhỏ của mình, dán chúng ở khắp mọi nơi từ Thành phố Mexico đến Venice.
Cuộc tìm kiếm công lý cho 43 sinh viên
Christian được nhìn thấy lần cuối còn sống vào tháng 9/2014, khi anh và những sinh viên sư phạm khác từ trường cao đẳng sư phạm nông thôn Ayotzinapa ở miền nam Mexico chỉ huy một đội xe buýt để đưa họ đến tham gia một cuộc biểu tình ở thủ đô Mexico City.
Tổng thống Andrés Manuel López Obrador.
Vài giờ sau, 43 sinh viên đã bị những người làm việc cùng một băng đảng địa phương có tên là Guerreros Unidos phục kích bắt cóc. Hầu hết trong số họ đã biến mất hoàn toàn. Vụ bắt cóc được xem là một trong những hành động tàn bạo và khó hiểu nhất trong lịch sử Mexico đương đại.
Hàng chục nghi phạm, bao gồm các chính trị gia địa phương, quan chức chính phủ và côn đồ băng đảng đã bị bắt giữ. Lệnh bắt giữ đã được ban hành cho hàng chục người khác, nhưng không có bản án nào được đưa ra và số phận của những sinh viên vẫn chưa được biết. Vụ án đã trở thành một gánh nặng chính trị đối với Tổng thống khi đó là Enrique Pena Nieto, và là biểu tượng của cuộc khủng hoảng vô luật pháp ở Mexico.
Cách đây 2 năm (2022), hy vọng mong manh đã nhen nhóm rằng cuối cùng có thể có một số câu trả lời. Một ủy ban sự thật của chính phủ do Tổng thống Andrés Manuel López Obrador thành lập đã công bố một báo cáo dài 108 trang kết luận rằng vụ mất tích hàng loạt là một tội ác do nhà nước bảo trợ liên quan đến các cơ quan liên bang và tiểu bang ở cấp chính quyền cao nhất.
Alejandro Encinas, Thứ trưởng Bộ Nội vụ Mexico, người chủ trì ủy ban, cũng đã đưa ra tiết lộ đáng kinh ngạc rằng sáu sinh viên đã được giữ mạng sống trong nhiều ngày sau khi bị bắt cóc trước khi bị xử tử theo lệnh của một đại tá quân đội Mexico.
Vài ngày sau khi báo cáo được công bố, các đặc vụ liên bang đã bắt giữ cựu Tổng chưởng lý Jesús Murillo Karam – người giám sát cuộc điều tra ban đầu – với cáo buộc mất tích cưỡng bức, tra tấn và hành vi sai trái của viên chức. Lệnh bắt giữ cũng được ban hành cho 83 người khác, bao gồm binh lính, cảnh sát và thành viên băng đảng Guerrero.
Những diễn biến này mang lại một số hy vọng rằng vụ án cuối cùng có thể được giải quyết – nhưng bằng cách chỉ trích các sĩ quan quân đội cấp cao và quan chức từ chính phủ trước, điều này cũng thể hiện một thách thức đối với Tổng thống López Obrador. “Nếu chính phủ nói rằng họ sẽ truy tố các quan chức có tội, thì họ phải giữ lời hứa”, một thân nhân sinh viên mất tích nói.
Tổng thống López Obrador hứa sẽ “tìm ra sự thật” trong vụ án. Nhưng ông nhanh chóng nói rằng ông Pena Nieto không phải là người bị điều tra, và nói thêm rằng bất kỳ quyết định nào trong tương lai về vụ án sẽ tùy thuộc vào các thẩm phán chỉ đạo cuộc điều tra.
Bình luận của ông đã không làm giảm bớt những lời cáo buộc rằng một lần nữa chính trị đã được ưu tiên hơn công lý. “Cũng giống như chính trị đã giúp khép lại vụ án vào năm 2014, chính trị lại đang khép lại nó một lần nữa vào năm 2022″, tác giả và nhà báo Ricardo Raphael cho biết.
Các nhà điều tra hiện đang tập trung vào giả thuyết rằng một trong những chiếc xe buýt bị trưng dụng đang chở một lô hàng heroin được giấu kín, đã được phép đi qua các trạm kiểm soát của cảnh sát và băng đảng – và các cảnh sát tham nhũng đã được điều động đến để thu hồi. Nhưng đối với người thân của những sinh viên mất tích, điều đơn giản mà họ cần vẫn là tìm hiểu điều gì đã xảy ra với những người thân yêu của họ. Các gia đình đã kêu gọi ủy ban sự thật cho phép các chuyên gia độc lập từ Ủy ban Nhân quyền Liên Mỹ xem xét bằng chứng của ủy ban.
“Chúng tôi cần bằng chứng khoa học không thể chối cãi về tung tích của các con trai chúng tôi. Chúng tôi không thể về nhà chỉ với những phát hiện sơ bộ không tiết lộ chúng ở đâu – và điều gì đã xảy ra với chúng”, các gia đình cho biết trong một tuyên bố. “Điều chúng tôi muốn là luật pháp được tuân thủ: chúng tôi muốn công lý và chúng tôi muốn biết sự thật về những gì đã xảy ra với các con trai của chúng tôi”, bà Cristina Asencio, mẹ của một học sinh mất tích tên Benjamín Ascencio Bautista, cho biết.
Một bước có thể hướng tới sự thật đó là bắt giữ đồng minh thân cận của ông Pena Nieto là Tomás Zerón, cựu giám đốc cơ quan điều tra tội phạm của Tổng chưởng lý (AIC). Zerón đã buộc phải từ chức sau khi xuất hiện một video ghi lại cảnh ông ta tra tấn những nghi phạm trong vụ án 43 sinh viên và ông ta bị buộc tội làm giả bằng chứng.
Sau đó, ông ta được bổ nhiệm làm cố vấn an ninh của Tổng thống Pena Nieto, nhưng sau đó đã trốn sang Israel để trốn tránh các cáo buộc bắt cóc, tra tấn nghi phạm, thao túng bằng chứng và biển thủ khoảng 50 triệu USD tiền công quỹ. Mexico đã nhiều lần kêu gọi Israel giao nộp Zerón, mặc dù không có hiệp ước dẫn độ giữa hai nước.
Trong một bài phát biểu về tình hình đất nước, Tổng thống López Obrador đã đề cập đến vụ mất tích 43 sinh viên Ayotzinapa và một lần nữa cam kết rằng những kẻ phạm tội sẽ phải bị trừng phạt. Cho đến ngày đó, người thân của những sinh viên mất tích sẽ tiếp tục đấu tranh.
Trọng trách hoàn thành những nhiệm vụ dang dở
Sau chiến thắng vang dội của bà Claudia Sheinbaum, phát biểu chúc mừng nữ Tổng thống đắc cử đầu tiên trong lịch sử Mexico trong ánh nắng sớm tại thủ đô Mexico City, Tổng thống sắp mãn nhiệm Lopez Obrador nói rằng ông thật sự viên mãn với kết quả này và yên tâm rời nhiệm sở.
Bà Claudia Sheinbaum phát biểu trước những người ủng hộ sau khi giành chiến thắng trong cuộc bầu cử Tổng thống tại Mexico City ngày 3/6/2024. Ảnh: THX/TTXVN
Câu nói "Giờ đây tôi có thể thanh thản nghỉ ngơi, về nhà trò chuyện với cỏ cây và chim muông" của Tổng thống Obrador ngay lập tức được lan truyền rộng rãi trên mạng xã hội và trở thành đề tài của nhiều cuộc tranh luận sôi nổi, trong đó phần lớn cho rằng đây là thông điệp mà nhà lãnh đạo muốn gửi gắm tới người dân Mexico, đó là bà Claudia Sheinbaum - một trong những đồng minh thân cận nhất của ông trong hơn 20 năm qua - chắc chắn tiếp nối di sản mà ông để lại sau 6 năm nhiệm kỳ của mình.
Trong cương lĩnh tranh cử, bản thân cựu Thị trưởng Mexico Claudia Sheinbaum cũng nhiều lần khẳng định bà sẽ tiếp nối những chính sách của Tổng thống Obrador trong điều hành đất nước, trong đó đáng chú ý nhất là các chính sách an sinh xã hội, xóa đói giảm nghèo và giữ ổn định kinh tế. Đây cũng là các chính sách mà chính quyền Mexico đã thực hiện thành công trong nhiệm kỳ qua và từ đó giành được sự ủng hộ to lớn từ người dân, đặc biệt là tầng lớp dân cư nghèo.
Tuy nhiên, nữ tổng thống đầu tiên của Mexico cũng như tại khu vực Bắc Mỹ sẽ phải đối mặt với một danh sách dài các nhiệm vụ dang dở mà người tiền nhiệm để lại, đó là đẩy lùi tình trạng bạo lực băng đảng đang làm xói mòn trật tự xã hội và niềm tin của nhà đầu tư, vấn nạn buôn bán ma túy, bình đẳng giới, tỷ lệ giết người cao hàng đầu thế giới, vấn đề người di cư, bạo lực đối với phụ nữ, chia rẽ xã hội, cân bằng cán cân thanh toán vĩ mô cũng như các chính sách liên quan đến đối ngoại.
Vậy một nhà khoa học về khí hậu và môi trường, người hành động dựa trên tư duy khoa học và dữ liệu, sẽ làm gì để thực hiện những lời hứa trong cương lĩnh tranh cử, cũng như để duy trì sự ủng hộ của khoảng 70% cử tri, đồng thời thuyết phục 30% số cử tri không ủng hộ bà trong cuộc tổng tuyển cử vừa rồi tin rằng bà là một lựa chọn đứng đắn và mang tính lịch sử?
Về các vấn đề trong nước, ngoài việc cần giải quyết các vấn nạn trầm kha kể trên của Mexico, ổn định kinh tế lại là nhiệm vụ cấp bách mà chính quyền mới cần làm ngay trong bối cảnh thâm hụt ngân sách ngày càng gia tăng trong khi tốc độ tăng trưởng Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) được dự đoán là khá chậm chạp - chỉ ở mức 1,5%. Cùng với đó là hoạt động yếu kém kéo theo các khoản nợ của Tập đoàn Dầu khí quốc gia Pemex.
Liên quan đến thâm hụt ngân sách, hãng xếp hạng tín nhiệm Moody's vừa đưa ra cảnh báo chính phủ mới của bà Sheinbaum khó có thể duy trì thâm hụt ngân sách công ở mức 2 - 3% GDP trong bối cảnh chi tiêu cho các dự án công tại Mexico tăng mạnh trong những năm qua, khiến ngân sách bị thâm hụt đến 6% trong năm 2023.
Trong khi đó, hãng S&P nhận định mặc dù trong cương lĩnh tranh cử, Tổng thống đắc cử Sheinbaum tập trung vào việc bảo vệ môi trường và thúc đẩy ngành năng lượng tái tạo, nhưng tập đoàn đánh giá tín nhiệm này cho rằng khả năng chính quyền mới của bà Sheinbaum vẫn sẽ tiếp tục hỗ trợ tài chính cho Pemex bất chấp khoản nợ của doanh nghiệp này hiện chiếm tới 6% GDP của Mexico.
Theo chuyên gia kinh tế Isidro Morales, chính phủ mới cần triển khai những biện pháp cấp bách nhằm vực dậy "con nợ" Pemex, doanh nghiệp từng là niềm tự hào của các nhiệm kỳ trước, cũng như tái cấu trúc các dự án đầu tư công tiêu tốn nhiều ngân sách nhằm đẩy lùi tình trạng thâm hụt ngân sách công, một trong những lý do đã nhấn chìm kinh tế của nhiều quốc gia Mỹ Latinh láng giềng. Việc đưa đất nước vượt qua những "sóng gió" về tài chính rõ ràng là sứ mệnh đè nặng lên nhiệm kỳ của Tổng thống đắc cử Mexico.
Bên cạnh đó, bà Sheinbaum đã khẳng định sẽ thúc đẩy các chương trình nghị sự riêng bao gồm cả những chính sách giúp đỡ những người nghèo nhất Mexico, ủng hộ năng lượng tái tạo, cũng như thúc đẩy tiếng nói và chương trình nghị sự vì phụ nữ. Ngoài ra còn nỗi lo về an ninh - mối quan tâm hàng đầu của nhiều người dân tại Mexico hiện nay.
Đề cập tới chính sách đối ngoại của chính phủ mới, Tiến sỹ Hồ Quang Minh, trợ lý Tổng Bí thư đảng Lao động Mexico (PT), tổ chức nằm trong liên minh tranh cử Sigamos Haciendo Historia (Chúng ta tiếp tục làm nên lịch sử) mà bà Sheinbaum làm đại diện, nhận định là một nhà khoa học, bà Sheinbaum sẽ hành động theo phong cách của một nhà kỹ trị theo đúng nghĩa, kể cả trong công tác ngoại giao. Theo ông, không giống như Tổng thống Obrador, người rất ít thực hiện các chuyến công du nước ngoài và thậm chí không ra khỏi khu vực châu Mỹ trong nhiệm kỳ của mình, bà Sheinbaum được cho là sẽ có phong cách quảng giao hơn, đặc biệt khi bà đã từng du học tại Mỹ với vốn tiếng Anh thành thạo.
Tuy nhiên, liên quan đến quan hệ với Mỹ, đối tác thương mại lớn nhất của Mexico, chính phủ mới của bà Sheinbaum chắc chắn sẽ chờ đợi kết quả cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào cuối năm nay.
Chính sách đối với Mexico của từng chính quyền tại Mỹ sẽ rất khác nhau, do đó sẽ chi phối nội hàm của mối quan hệ giữa hai quốc láng giềng đều là nước lớn trong khu vực này. Giới phân tích tại chỗ đánh giá trong số những thách thức về đối ngoại đang chờ tổng thống đắc cử giải quyết có cuộc đàm phán căng thẳng với Mỹ về dòng người di cư ồ ạt từ các nước Trung Mỹ đến Mỹ qua đường Mexico, hay vấn đề hợp tác an ninh để xử lý tình trạng buôn bán ma túy.
Trong khi đó, theo cựu chuyên gia bầu cử Liên hợp quốc (LHQ) Nguyễn Hữu Động, người đang sinh sống tại Mexico, hiện còn quá sớm để đề cập tới chính sách đối ngoại của chính quyền mới. Tuy nhiên, ông cũng đồng ý rằng phong cách đối ngoại của Tổng thống đắc cử Claudia Sheinbaum sẽ có nhiều đổi mới so với người tiền nhiệm.
Chiến thắng của bà Sheinbaum là một bước tiến quan trọng đối với Mexico, khẳng định tiếng nói mạnh mẽ của phụ nữ trên chính trường. Tuy nhiên, đặt trong bối cảnh đất nước 130 triệu dân vẫn đang đối mặt với tình trạng bạo lực hoành hành và vấn nạn buôn bán ma túy ngày càng căng thẳng, tăng trưởng kinh tế kém khả quan...., trọng trách Tổng thống đắc cử Sheinbaum sẽ phải gánh vác là rất nặng nề.
Bầu cử Mexico: Nhiều nước chúc mừng Tổng thống đắc cử Claudia Sheinbaum Lãnh đạo các nước Cuba, Colombia, Venezuela, Bolivia, Honduras, Guatemala và nhiều quốc gia khác đã gửi lời chúc mừng ứng cử viên của liên minh tranh cử Sigamos Haciendo Historia (Chúng ta tiếp tục làm nên lịch sử), cựu Thị trưởng thủ đô Mexico City - bà Claudia Sheinbaum - đắc cử Tổng thống Mexico nhiệm kỳ 2024 - 2030, đồng thời...