Virus corona: Cộng sinh với dơi “ít nhất hơn 10.000 năm” và lí do cần sinh vật trung gian để lây sang người

Cũng giống như SARS và MERS, virus corona chủng mới ( SARS-CoV-2) được cho là đã lây từ dơi sang người qua một động vật trung gian khác.

Các nghiên cứu trong nhiều năm qua đã cho thấy dơi là vật chủ của “một số lượng khổng lồ” các loại virus corona. Một phần nguyên nhân là bởi vì có rất nhiều loài dơi trên thế giới. Chúng chiếm tới 1/5 số loài thú có vú.

“Do có chủng loại đa dạng và phong phú, dơi có thể mang theo hàng loạt loại virus khác nhau,” Giáo sư David Hayman, nhà sinh vật học về bệnh truyền nhiễm tại Đại học Massey, nhận xét.

Tuy nhiên, hình thức sinh tồn của dơi cũng góp phần tạo ra nhiều loại virus mới.

“Cũng giống như con người tập trung tại các thành phố, dơi sống thành từng nhóm hàng nghìn con trong không gian hẹp. Đây là môi trường lí tưởng để virus lây nhiễm từ cá thể này sang các cá thể khác”.

Theo giáo sư Hayman, dơi không phải là loài có hành vi “ giãn cách xã hội” và do đó, chúng là vật chủ của rất nhiều loại virus corona. Mặc dù virus sinh sống và phát triển trên cơ thể dơi, nhưng chúng không gây ra bất kì triệu chứng bệnh nào cho loài sinh vật này.

Theo ABC News, cấu trúc gen của SARS-CoV-2 có tới 96% tương đồng với virus corona phát hiện ở dơi. Không chỉ có vậy, virus SARS (gây ra bệnh dịch năm 2003), và MERS cũng từng được tìm thấy trên dơi.

Hai loại virus này lây lan sang người thông qua một sinh vật trung gian. Virus SARS lây sang người qua cầy hương còn MERS lây sang người qua lạc đà.

“Có vẻ như virus SARS chủng mới cũng có con đường lây lan tương tự,” nhà sinh học Jemma Geoghegan tại Đại học Otago nhận xét.

Các tế bào (màu xanh nâu) bị virus SARS-CoV-2 (màu hồng) bám vào. Ảnh: NIH

Lây nhiễm sang người

“Sự tiếp xúc giữa con người và sinh vật sống khiến sự lây nhiễm dễ xảy ra hơn,” Tiến sĩ Geoghegan nói.

“Những khu chợ động vật là nguồn lây nhiễm lớn do sự tương tác giữa nhiều sinh vật sống. Tại đây, các loài động vật hoang dã được để sát nhau trong khi những vấn đề vệ sinh tối thiểu như rửa tay lại không được chú trọng. Đây là cơ hội để virus lây lan từ loài này sang loài khác, bao gồm con người”.

Lí giải về vấn đề virus corona phải lây sang một vật trung gian trước khi lây sang người, tiến sĩ Geoghegan cho rằng: “Đối với vật chủ (trong trường hợp này là dơi), virus corona có thể lây lan trong quần thể dơi một cách thoải mái. Không có áp lực nào buộc virus phải thay đổi bởi vì chúng đã kí sinh khá tốt ở trên dơi. Để lây được sang người, chúng sẽ phải trải qua một quá trình thay đổi về trao đổi chất, tiến hóa để có thể lây từ người sang người”.

“Tuy nhiên giữa quá trình đó, cấu trúc của virus không phù hợp đối với cả người lẫn dơi,” tiến sĩ Geoghegan cho biết. “Lây nhiễm qua một vật trung gian, có thể là một loài vật gần với con người, là một cách đơn giản để vượt qua giai đoạn này.”

Virus corona trên dơi hình thành từ đâu?

Theo tiến sĩ Geoghegan, nếu dơi là “bể chứa” virus corona, có khả năng dơi và virus đã cộng sinh và cùng tiến hóa trong hàng triệu năm.

Nhà khoa học môi trường Hume Field từ tổ chức EcoHealth Alliance, một trong những nhóm đầu tiên phát hiện virus SARS trên dơi năm 2003, cho biết các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng virus corona và dơi đã cộng sinh trong ít nhất 10.000 năm trở lại đây, thậm chí con số có thể là hàng trăm nghìn và hàng triệu năm trước.

“Virus corona và dơi đã có mối quan hệ tiến hóa lâu dài và mạnh mẽ trong nhiều năm qua,” ông nói.

Hiện tại, tiến sĩ Geoghegan đang nghiên cứu virus ở cá.

“Cá là sinh vật cơ bản trong nhành tiến hóa của động vật có xương sống. Chúng tiến hóa 500 triệu năm trước và tất cả các động vật có xương sống khác đều có chúng nguồn gốc này.”

Tới nay, tiến sĩ Geoghegan và cộng sự chưa tìm thấy virus corna nào trên cá, nhưng họ đã tìm thấy tổ tiên của một số họ virus khác.

“Ví dụ, chúng tôi nghĩ virus Ebola chỉ có trên dơi, linh trưởng và người, nhưng hiện đã phát hiện được dấu vết gen liên quan tới virus Ebola trên cá,” tiến sĩ Geoghegan nói.

Tất Đạt