Virus corona có bám trên quần áo, giày dép, tóc, giấy tờ không?

Trước sự lây lan không ngờ của bệnh dịch Covid-19, nhiều người lo lắng nguy cơ virus corona xâm nhập vào nhà, bám trên đồ dùng cá nhân, thậm chí cả trên giấy tờ, báo, tạp chí.

Các chuyên gia về bệnh truyền nhiễm, các nhà khoa học về sol khí (aerosol) và các nhà vi sinh vật học đã trả lời các câu hỏi này như sau.

Tôi có cần thay quần áo và tắm rửa ngay sau khi về nhà không?

Hầu hết chúng ta đều đang thực hiện giãn cách xã hội và chỉ thỉnh thoảng đi đến cửa hàng thực phẩm, hiệu thuốc, và các chuyên gia cho rằng không cần thiết phải thay quần áo và tắm rửa ngay sau khi về nhà. Tuy vậy, bạn cần rửa tay ngay. Đúng là người mang virus ho hoặc hắt hơi sẽ làm bắn ra những hạt virus vào không khí, nhưng hầu hết các hạt này sẽ rơi xuống đất.

Nghiên cứu cho thấy một số hạt virus nhỏ li ti có thể lơ lửng trong không khí khoảng nửa tiếng, nhưng những hạt này không phải như một đàn muỗi mắt và không mấy khi bám vào quần áo của bạn. Một giọt bắn đủ nhỏ và nhẹ để có thể lơ lửng trong không khí trong một thời gian nhưng nó cũng không dễ bám vào quần áo do có khí động học. Các giọt bắn này thường lơ lửng, bay lượn trong không khí xung quanh bạn thôi.

Vì sao các giọt bắn này thường không bám vào quần áo?

Việc chúng ta di chuyển chậm sẽ tạo ra một luồng khí xung quanh, các giọt bắn này đi theo luồng khí đó, giống như một đàn côn trùng nhỏ hay các hạt bụi thường bị cuốn bay xung quanh một chiếc ô tô nếu chiếc ô tô đó chạy chậm nhưng chúng sẽ đâm vào kính trước nếu ô tô này chạy đủ nhanh.

Con người thường không di chuyển nhanh đến mức để việc đó xảy ra. Khi chúng ta di chuyển, chúng ta làm không khí rẽ lối và hầu hết các giọt bắn cũng theo đó mà tránh khỏi chúng ta. Người mang virus phải làm các hạt này bắn ra đủ mạnh, như là bằng một cái hắt hơi hay ho, thì chúng mới bám lên quần áo của bạn. Các hạt này cũng phải có kích thước đủ lớn để không bị luồng không khí cuốn đi thì chúng mới rơi xuống quần áo bạn.

Vì thế, nếu bạn đi ra cửa hàng và một người nào đó hắt hơi vào bạn, thì bạn nên về nhà, thay quần áo và tắm rửa; còn không phải trường hợp đó thì hãy yên tâm rằng chuyển động từ từ của bạn khi đi mua hàng sẽ đẩy không khí và các hạt virus tránh xa khỏi quần áo của bạn.

Có thể nào virus bám trên tóc hoặc râu không?

Như đã giải thích ở phần trên, bạn không nên lo lắng về việc râu, tóc của bạn có thể bị virus bám vào nếu bạn tuân thủ biện pháp giãn cách xã hội. Thậm chí nếu ai đó hắt hơi vào phía sau đầu bạn, thì bất cứ giọt bắn nào rơi lên tóc bạn cũng khó có thể là nguồn lây virus.

Hãy nghĩ đến quá trình dẫn đến việc một người có thể bị lây, đó là phải có ai đó hắt hơi vào bạn, người đó phải phát tán ra một lượng virus đến mức nào đó trong cái hắt hơi này, rồi sau đó phải có đủ số giọt bắn bám vào cơ thể bạn. Tiếp theo là bạn phải sờ lên chỗ tóc hay quần áo có dính các giọt bắn đó, rồi đưa tay lên mặt. Khi bạn đi qua một chuỗi các sự kiện cần phải xảy ra đúng như vậy, bạn có thể thấy rủi ro là rất ít.

Tôi có phải lo lắng về việc giặt và gấp cất quần áo không? Tôi có nên giũ mạnh để cho các hạt virus rụng khỏi quần áo và trở lại không khí không?

Câu trả lời còn tùy vào việc bạn giặt giũ thông thường hay giặt giũ cho người ốm.

Nếu là giặt giũ thông thường, bạn không cần lo lắng. Cứ làm mọi việc bình thường. Một số loại virus như là norovirus rất khó tẩy được, nhưng virus corona mới thì giống như virus cúm, được bao quanh bởi lớp màng chất béo, chất béo này dễ dàng bị xà phòng phá vỡ. Chỉ cần giặt quần áo bằng bột giặt thông thường, sau đó sấy khô là đủ để loại trừ được virus corona ra khỏi quần áo, nếu chúng có trên quần áo của bạn.

Chúng ta biết rằng các loại virus có thể bám trên vải (trong các giọt bắn bám vào vải) và khi vẩy, giũ quần áo thì chúng có thể văng ra vào không khí, nhưng bạn phải có rất nhiều virus trên quần áo thì mới cần lo ngại, nhiều hơn rất nhiều so với những gì bạn có thể gặp phải khi đi ra ngoài đi dạo hoặc đến cửa hàng mua đồ.

Trường hợp ngoại lệ là nếu bạn có tiếp xúc gần với một người ốm. Trung tâm Phòng ngừa và Kiểm soát bệnh tật Mỹ khuyến cáo bạn nên đeo găng tay khi làm sạch đồ dùng của người ốm, chú ý không giũ quần áo, chăn màn, ga gối của người đó. Hãy giặt bằng nước nóng hết mức có thể và sấy khô ngay sau khi giặt. Bạn có thể giặt chung quần áo của người ốm với quần áo của những người khác trong gia đình, nhưng nên để riêng một thời gian trước khi giặt vì virus sẽ khô đi và chết. Các loại virus này thường phân hủy nhanh hơn khi bám trên vải so với trên các bề mặt cứng như là thép không gỉ hoặc nhựa.

Virus bám trên vải và các bề mặt khác thì có khả năng lây nhiễm trong bao lâu?

Hầu hết các thông tin chúng ta có về thời gian tồn tại của virus corona mới trên các bề mặt là lấy từ một nghiên cứu quan trọng đã được đăng trên Tạp chí Y khoa New England vào tháng 3/2020. Nghiên cứu này cho thấy trong điều kiện lý tưởng, virus corona mới có thể tồn tại đến 3 ngày trên bề mặt kim loại cứng và nhựa, và đến 24 giờ trên giấy bìa.

Nhưng nghiên cứu này không nói đến sợi. Tuy vậy, hầu hết các chuyên gia về virus tin rằng từ các nghiên cứu trước đây, chúng ta có thể biết được virus này có đặc điểm gì khi bám trên sợi. Các loại sợi tự nhiên, có khả năng thấm hút trong giấy bìa sẽ làm cho virus bị khô nhanh hơn so với khi chúng bám trên bề mặt cứng. Các sợi trong vải cũng có khả năng tương tự như sợi trong giấy bìa.

Một nghiên cứu năm 2005 về virus SARS đã khẳng định điều này. Các nhà nghiên cứu đã thử nghiệm tăng dần số lượng mẫu nhiễm virus trên giấy và trên một chiếc váy vải sợi bông. Tùy thuộc vào số lượng virus mà thời gian chúng bị vô hiệu quá nhanh hay chậm, từ 5 phút cho đến 24 giờ. Ngay cả với một tải lượng virus khá cao trong một giọt bắn thì thời gian chúng bị khô đi khi bám trên giấy và sợi bông cũng rất nhanh.

Tôi có nên lo lắng về thư từ, bưu phẩm hay các tờ báo giấy không?

Nguy cơ bị ốm do mầm bệnh có trong thư tay, bưu phẩm là cực kỳ thấp và chỉ là trên lý thuyết. Không có tài liệu nào nói về việc một người bị ốm do mở một gói bưu phẩm hay đọc một tờ báo cả.

Nhưng như thế không có nghĩa là bạn không cần cẩn thận. Sau khi thư hoặc bưu phẩm hoặc báo giấy được giao vào tay bạn, hãy vứt bỏ ngay giấy bọc và rửa tay. Nếu bạn vẫn chưa yên tâm thì hãy làm theo hướng dẫn của nghiên cứu đăng trên tạp chí New England rằng để thư và bưu phẩm 24 giờ rồi hẵng đụng đến.

Tôi có phải lo lắng không khi đi tập thể dục ngoài trời?

Cơ hội để bạn nhiễm virus là cực kỳ thấp khi bạn đi ra ngoài, nếu bạn giữ đúng khoảng cách cần thiết với người xung quanh.

Đầu tiên, bất cứ giọt bắn nào phát ra ngoài cơ thể sẽ nhanh chóng lan rộng ra không khí ngoài trời, vì thế nồng độ của chúng trở nên rất thấp, không đáng kể. Thêm vào đó, độ ổn định của virus ở môi trường bên ngoài thấp hơn nhiều so với bên trong cơ thể. Vì thế ra ngoài trời hầu như không có vấn đề gì, trừ khi chúng ta tập trung đông người gần nhau, mà việc này chắc chắn là không được phép. Đơn thuần ra ngoài trời tập thể dục thì an toàn, không phải lo lắng về virus trong không khí, không cần phải giặt quần áo ngay lập tức sau khi về nhà.

Tôi có cần lau chùi đế giày khi về nhà không?

Giày dép có thể là nơi trú ngụ của vi trùng và virus, nhưng như thế không có nghĩa là chúng là nguồn lây lan dễ dàng. Một nghiên cứu năm 2008 của hãng giày Rockpot cho biết có rất nhiều chất bẩn trên đế giày, trong đó có cả vi trùng có trong phân. Một nghiên cứu mới đây ở Trung Quốc phát hiện ra trong số các nhân viên y tế, có một nửa số họ mang giày nhiễm virus corona mới.

Vậy chúng ta cần làm gì với giày của mình? Nếu giày của bạn giặt được, hãy giặt chúng. Một số người hỏi cách lau chùi đế giày. Các chuyên gia không khuyên bạn làm việc này vì nó không chỉ làm lãng phí giấy lau tiệt trùng vốn đang khan hiếm, mà còn có thể đem vi trùng đang nằm im trong đế giày hoặc trên mặt đất lại bám vào tay bạn.

Bạn có thể lờ đi đừng nghĩ xem trong đế giày của bạn có những gì, hoặc bạn có thể nói với người trong gia đình là không đi giày trong nhà, nhất là nếu trong nhà có trẻ nhỏ ở tuổi tập đi, hoặc chơi dưới sàn nhà, hay trong nhà có người bị dị ứng chẳng hạn. Bên cạnh đó, bố trí một tủ hoặc giá để giày gần cửa ra vào cũng giúp bạn yên tâm hơn.

Phạm Hường