Vị trí, vai trò của MTTQ Việt Nam trong hệ thống chính trị và đời sống xã hội

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là một bộ phận của hệ thống chính trị nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo; là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân, nơi thể hiện ý chí nguyện vọng, tập hợp khối đại đoàn kết toàn dân, phát huy quyền làm chủ của dân.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cũng là cơ quan chủ trì hiệp thương phối hợp và thống nhất hành động của các thành viên, góp phần giữ vững độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ, thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Bí thư Trung ương Đảng, Chủ tịch UBTW MTTQ Trần Thanh Mẫn trò chuyện với bà con khi tới thăm và trao 150 suất quà cho các hộ nghèo, gia đình chính sách nhân dịp Tết Nguyên đán Canh Tý 2020 tại xã Bảo Lâm, huyện Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn.

Vị trí của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời (3/2/1930), chưa đầy 10 tháng sau, Mặt trận Dân tộc Thống nhất được thành lập (18/11/1930) và từ đó đến nay trong lịch sử cách mạng Việt Nam không bao giờ vắng bóng tổ chức Mặt trận. Khi Đảng Cộng sản Việt Nam chưa giành được chính quyền, Mặt trận đã tổ chức thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, vận động, giác ngộ, tập hợp nhân dân đấu tranh lật đổ chính quyền địch, giành chính quyền về tay nhân dân, đồng thời thực hiện một số chức năng, nhiệm vụ của chính quyền ở vùng mới giải phóng. Với tư cách là một tổ chức cách mạng, một tổ chức liên minh chính trị, Mặt trận Dân tộc Thống nhất đã sớm xác định vị trí của mình trên thực tế. Vị trí đó đã được nhân dân thừa nhận.

Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam giành được chính quyền, Mặt trận cùng với Đảng, Nhà nước là công cụ để thực hiện và phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Dưới sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước, Mặt trận đã vận động các tầng lớp nhân dân đoàn kết chiến đấu, đánh thắng các thế lực xâm lược bảo vệ chính quyền, bảo vệ độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, khôi phục và phát triển kinh tế, văn hoá, từng bước xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, vị trí của Mặt trận càng được xác định rõ hơn. Vị trí đó không chỉ được công nhận trong tiềm thức của nhân dân, trong đường lối, chủ trương của Đảng mà được thể chế hoá trong Hiến pháp, trong các luật, đặc biệt là Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Thực hiện dân chủ xã hội chủ nghĩa thực chất là việc đổi mới và kiện toàn hệ thống chính trị. Toàn bộ tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị Việt Nam giai đoạn mới là nhằm xây dựng và từng bước hoàn thiện nền dân chủ xã hội, bảo đảm quyền lực thuộc về nhân dân.

Mặt khác, xem xét vị trí của Mặt trận từ thể chế chính trị của Việt Nam “chế độ ta là chế độ dân chủ, mọi quyền lực thuộc về nhân dân”, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân”. Nhân dân là người chủ đất nước, nhân dân tổ chức ra Nhà nước của mình và thực hiện quyền làm chủ của mình bằng các thiết chế Nhà nước, bằng các tổ chức và các hoạt động của Mặt trận, các đoàn thể, các tổ chức xã hội, bằng quyền và nghĩa vụ công dân.

Như vậy, cả về vị trí pháp lý, cả về lịch sử và hoạt động thực tiễn đều khẳng định Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là một bộ phận không thể thiếu được của hệ thống chính trị nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Trong sự nghiệp cách mạng của dân tộc ta, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, các tổ chức quần chúng do Đảng ta thành lập và lãnh đạo, đặc biệt là Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị – xã hội luôn giữ một vị trí quan trọng. Ở mỗi một giai đoạn cách mạng, kể cả lúc thăng trầm hay cao trào, lúc chưa có chính quyền và trong điều kiện giành được chính quyền, Mặt trận Tổ quốc đều là thành viên chiến lược quan trọng trong hệ thống chính trị.

Vị trí này xuất phát từ các yếu tố:

Thứ nhất, Mặt trận ngày nay là sự kế tục truyền thống, kinh nghiệm quý báu của Mặt trận Dân tộc Thống nhất trong sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc cũng như truyền thống của nền chính trị dựa vào sức mạnh của nhân dân. Vị trí của Mặt trận trong giai đoạn hiện nay thực sự đòi hỏi khách quan của sự nghiệp đổi mới, đặc biệt là yêu cầu phát huy bản chất, nâng cao sức mạnh của hệ thống chính trị để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội. Thực tế cho thấy, công cuộc đổi mới đất nước từ 1986 đến nay đã tạo ra những tiền đề thực tiễn rất mới mẻ. Cùng với quá trình tranh thủ nội lực, phát huy sức mạnh toàn dân, tư duy mới về chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Việc phát huy sức mạnh tổng hợp của nhân dân để thực hiện mục tiêu chính trị mà Đảng ta đề ra, trở thành yêu cầu, đòi hỏi bức xúc trong việc xác lập vị trí, vai trò của Mặt trận.

Thứ hai, xét về lý luận và thực tiễn, nếu trong hệ thống chính trị không có Mặt trận và các đoàn thể chính trị – xã hội thì không còn là tổng thể lực lượng chính trị được vận hành trong cơ cấu ổn định và cũng có nghĩa là không còn tổng thể quan hệ chính trị để đảm bảo cơ chế vận hành của hệ thống chính trị nhằm phát huy quyền lực nhân dân. Điều này một mặt làm suy yếu vai trò lãnh đạo của Đảng, vai trò quản lý của Nhà nước; không có cơ chế để kiểm soát xu hướng quan liêu hoá, lạm quyền và những tiêu cực khác trong bộ máy Nhà nước; hạn chế việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân và gây ra nhiều khó khăn khác cho hoạt động của hệ thống chính trị. Mặt khác, trong điều kiện hiện nay, trước những quan hệ chính trị – xã hội phức tạp, nhạy cảm của các tổ chức, giai cấp, dân tộc, tôn giáo, nếu chỉ đơn thuần giải quyết bằng thể chế, pháp luật của Nhà nước mà thiếu những biện pháp vận động,thuyết phục, hoà giải, tuyên truyền, hiệp thương của Mặt trận thì hiệu quả tập hợp nhân dân không cao. Do đó, vị trí của Mặt trận trong hệ thống chính trị xét dưới góc độ khoa học và quan hệ cơ cấu xã hội là một tất yếu khách quan.

Thứ ba, Mặt trận Tổ quốc trong hệ thống chính trị còn là trung tâm của khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Đặc trưng cơ bản của hệ thống chính trị ở nước ta hiện nay mang bản chất giai cấp công nhân, tính nhân dân và tính dân tộc sâu sắc. Mọi mục tiêu, cương lĩnh, nguyên tắc hoạt động của Mặt trận đều thể hiện đậm nét những đặc trưng này.

Với tư cách là vị trí chiến lược trong hệ thống chính trị ở nước ta hiện nay, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tất yếu sẽ có vai trò to lớn trong hệ thống chính trị. Hiện nay, hệ thống chính trị ở nước ta đang ổn định và tích cực thích ứng với những thay đổi của cơ sở hạ tầng trong điều kiện chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Tuy nhiên, thực tiễn công cuộc đổi mới cũng đang ngày càng làm chuyển đổi, phát sinh những vấn đề mới, như: các quan hệ xã hội về cơ cấu lao động, phân công lao động, sở hữu và hưởng thụ, tích luỹ và tiêu dùng, nông thôn và thành thị, tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội… Do vậy, một mặt không chỉ kiên định con đường đi lên chủ nghĩa xã hội và mục tiêu mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân ta đã lựa chọn, mặt khác, phải phát huy tính sáng tạo, linh hoạt trong việc huy động tất cả các lực lượng xã hội, các thành phần xã hội thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam không chỉ do Mặt trận khẳng định, mà còn do chính nhân dân, chính lịch sử thừa nhận. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám (năm 1945) gắn liền với sự nghiệp của Mặt trận Việt Minh. Thành tích của Mặt trận Việt Minh chính là sự kế tục sự nghiệp cách mạng đã được chuẩn bị từ trước của Hội Phản đế đồng minh (1930-1936) và của Mặt trận Dân chủ Đông Dương (1936-1939). Tiếp theo Mặt trận Việt Minh là Mặt trận Liên Việt đã góp phần đưa cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đến thắng lợi. Kế tục Mặt trận Liên Việt, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã đoàn kết, tập hợp các tầng lớp nhân dân tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc, làm hậu thuẫn cho cuộc đấu tranh thống nhất nước nhà. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã cùng với Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam và Liên minh các lực lượng dân tộc, dân chủ và hoà bình Việt Nam đoàn kết nhân dân cả nước làm tròn sứ mệnh lịch sử vẻ vang: giải phóng miền Nam, bảo vệ và xây dựng miền Bắc; hoàn thành cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân trong cả nước. Từ khi đất nước thống nhất, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam giữ vai trò rất quan trọng trong việc củng cố và tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Là một tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện rộng lớn, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có vai trò củng cố và tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân, góp phần tạo nên sự đồng thuận xã hội trong nhân dân, thắt chặt mối quan hệ giữa nhân dân với Đảng và Nhà nước, động viên nhân dân phát huy quyền làm chủ, hăng hái tham gia các phong trào thi đua yêu nước, các cuộc vận động cách mạng, thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hoá đất nước.

Nâng cao vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong hệ thống chính trị và đời sống xã hội là một yêu cầu khách quan có ý nghĩa quan trọng đối với sự ổn định chính trị xã hội của đất nước.

Vai trò của Mặt trận và các đoàn thể chính trị – xã hội tham gia xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh

Trong thực tế lãnh đạo, có lúc, có nơi do nhiều nguyên nhân khác nhau “Đảng chưa đáp ứng được nhu cầu trong việc giải quyết nhiều vấn đề kinh tế – xã hội, trong phong cách lãnh đạo và cả trong rèn luyện phẩm chất cán bộ đảng viên”1. Tăng cường sức mạnh của Đảng trên cơ sở khắc phục những hạn chế, khiếm khuyết trong tổ chức và hoạt động của Đảng là yêu cầu cấp bách, khách quan trong tình hình hiện nay. Sức mạnh của Đảng chỉ có thể được phát huy cao nhất thông qua việc tăng cường, củng cố mối quan hệ “máu thịt” với nhân dân. Bởi vì, thông qua thực tiễn mối liên hệ giữa quần chúng nhân dân với Đảng, Đảng mới xây dựng được đường lối chính trị đúng đắn làm định hướng cho mọi quá trình phát triển tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội; Đảng mới phát hiện được những khiếm khuyết trong lãnh đạo và chỉ đạo thực tiễn, trong tổ chức và cán bộ của Đảng. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “mỗi công việc của Đảng phải giữ nguyên tắc và phải liên hệ chặt chẽ với quần chúng” và “giữ chặt mối liên hệ với quần chúng, đó là nền tảng lực lượng của Đảng mà nhờ đó Đảng thắng lợi”; cho nên, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị – xã hội, với tư cách đại diện cho nhân dân, phát huy sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân có vai trò to lớn đối với việc phát huy sức mạnh của Đảng.

Để lãnh đạo sự nghiệp cách mạng, Đảng phải xây dựng được bộ máy tổ chức Đảng trong sạch, vững mạnh ở các cấp khác nhau và vận hành thống nhất trong phạm vi cả nước. Với tư cách là cơ sở quần chúng của Đảng, Mặt trận và các đoàn thể chính trị – xã hội thông qua hoạt động của mình đã góp phần phát huy sức mạnh bộ máy tổ chức Đảng, thể hiện ở các mặt sau:

Một là, phối hợp hành động của các tổ chức thành viên thực hiện tốt chủ trương, nghị quyết của Đảng về công tác xây dựng Đảng nói chung, xây dựng bộ máy, tổ chức Đảng nói riêng. Vận động toàn thể nhân dân phát huy tích cực bằng các hoạt động của mình trong việc xây dựng và bảo vệ Đảng; giám sát hoạt động của cấp uỷ Đảng tại địa phương để kịp thời phát hiện những sai sót, khiếm khuyết của cấp uỷ Đảng trong công tác lãnh đạo của địa phương.

Hai là, phối hợp hành động của các tổ chức thành viên trong việc tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện các cuộc vận động lớn của Đảng, nhằm xây dựng Đảng vững mạnh, nâng cao uy tín của Đảng trong đời sống chính trị – xã hội. Thông qua các phong trào thực tiễn, tuỳ thuộc vào điều kiện đặc thù của tổ chức mình, Mặt trận và các tổ chức thành viên bên cạnh việc giáo dục chính trị – tư tưởng cho đoàn viên, hội viên đã phát hiện và bồi dưỡng những quần chúng ưu tú, tích cực, có năng lực giới thiệu cho Đảng tiến hành kết nạp để tăng số lượng và chất lượng công tác phát triển đảng viên mới của Đảng.

Vai trò lãnh đạo chính trị đòi hỏi Đảng phải nắm vững và làm tốt mặt lãnh đạo, tổ chức công tác thực tiễn. Đảng lãnh đạo bằng tổ chức, bằng đường lối. Đường lối của Đảng thể hiện qua các chủ trương, chính sách của Đảng và phải xuất phát từ lợi ích, nguyện vọng chính đáng của nhân dân. Bằng thực tiễn, mới kiểm tra được tính đúng đắn, hiệu quả, bởi mỗi một khẩu hiệu, mỗi một công tác, phải được tổng kết từ những sáng kiến và kinh nghiệm của nhân dân, phù hợp với thực tiễn phát triển của đất nước. Mặt trận và các đoàn thể chính trị – xã hội có vai trò quan trọng trong việc góp phần xây dựng các chủ trương, chính sách của Đảng. Vai trò này thể hiện ở chỗ, Mặt trận và các đoàn thể chính trị – xã hội phản ánh ý kiến của nhân dân về các vấn đề bức xúc trong đời sống xã hội cho Đảng để Đảng kịp thời đề ra những chủ trương, chính sách hợp lý trong quá trình lãnh đạo nhằm giải quyết có hiệu quả. Đối với những chủ trương, chính sách lớn của Đảng ảnh hưởng đến đại bộ phận nhân dân, các dự thảo Nghị quyết Đại hội Đảng trước các kỳ Đại hội của Đảng, Mặt trận Tổ quốc các cấp và các tổ chức thành viên tổ chức các hội nghị để lấy ý kiến đóng góp của nhân dân. Thông qua ý kiến đóng góp đó, Đảng kịp thời điều chỉnh những vấn đề chưa phù hợp, bổ sung những vấn đề còn thiếu sót, đảm bảo tính hiệu quả và giá trị thực tiễn trong các chủ trương, chính sách, nghị quyết khi ban hành.

Không chỉ dừng lại ở việc góp phần xây dựng các chủ trương, chính sách, vai trò của Mặt trận và các đoàn thể còn thể hiện trong việc đưa đường lối, chính sách, các nghị quyết của Đảng vào cuộc sống. Mặt trận với vai trò là liên minh chính trị rộng rãi, phối hợp sức mạnh của các tổ chức thành viên, tích cực tuyên truyền, vận động nhân dân nhận thức rõ về đường lối, chủ trương, chính sách và các nghị quyết của Đảng. Uỷ ban Mặt trận các cấp tổ chức cho nhân dân học tập, nghiên cứu về các chính sách, nghị quyết của Đảng. Thông qua các hình thức, như: tuyên truyền phổ biến các tài liệu, thông qua hệ thống cơ quan truyền thông của Mặt trận, thông qua các cuộc thi tìm hiểu, các diễn đàn nhân dân,… Mặt trận và các đoàn thể tích cực phổ biến chủ trương, chính sách, các nghị quyết của Đảng vào đời sống nhân dân. Cùng với việc tuyên truyền, phổ biến, Uỷ ban Mặt trận các cấp, phối hợp với chính quyền và các đoàn thể vận động nhân dân thực hiện tốt các chủ trương, chính sách, nghị quyết của Đảng.

Trong quá trình vận động nhân dân thực hiện chủ trương chính sách, nghị quyết của Đảng, thông qua ý kiến quần chúng nhân dân, Mặt trận và các đoàn thể chính trị – xã hội kịp thời đề xuất với Đảng những khó khăn, vướng mắc để Đảng có những giải pháp chỉ đạo kịp thời nâng cao hiệu quả trong thực tiễn đời sống nhân dân. Thông qua việc thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng trong lĩnh vực đời sống xã hội, Đảng rút ra những kinh nghiệm quý báu trong việc đề ra các quyết định cụ thể của mình.

Mặt trận là cơ sở quần chúng của Đảng, là cầu nối giữa Đảng với nhân dân để làm cho Đảng ngày càng liên hệ chặt chẽ với nhân dân. Với vai trò liên minh chính trị “Mặt trận Tổ quốc không đứng ngoài cuộc mà cùng Đảng đồng tâm hiệp lực trong đội ngũ cách mạng kiên cường, khắc phục khó khăn, phấn đấu ổn định tình hình kinh tế – xã hội bằng những hành động cụ thể, nói đi đôi với làm”2. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh coi cơ sở sức mạnh của Đảng là sự liên hệ chặt chẽ với nhân dân, Đảng phải biết phát huy trí tuệ của nhân dân trong quá trình lãnh đạo của mình. Toàn Đảng cũng như mọi cán bộ, đảng viên phải “tin vào dân chúng, đưa mọi vấn đề cho dân chúng thảo luận và tìm cách giải quyết”. Người cho rằng, dân chúng biết giải quyết nhiều vấn đề một cách đơn giản, mau chóng, đầy đủ mà người tài giỏi, những đoàn thể to lớn nghĩ mãi không ra: “Nghị quyết mà dân chúng cho là không hợp thì để họ đề nghị sửa chữa. Dựa vào ý kiến của quần chúng mà sửa chữa cán bộ và tổ chức Đảng”. Mặt trận và các đoàn thể bằng thực tiễn hoạt động của mình, góp phần củng cố và tăng cường mối liên hệ chặt chẽ giữa Nhân dân với Đảng.

Thông qua mối quan hệ chặt chẽ giữa Mặt trận và các đoàn thể chính trị – xã hội với Đảng, mối liên hệ giữa Đảng với Nhân dân, giữa Nhân dân với Đảng được củng cố, phát triển; sức mạnh của Đảng được tăng cường. Nhờ đó, nhân dân ngày càng giác ngộ sâu sắc về chủ nghĩa xã hội, tin tưởng vào đường lối lãnh đạo của Đảng; hăng hái tham gia các phong trào hành động cách mạng, thi đua yêu nước, thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị – xã hội đối với việc phát huy sức mạnh tổ chức và hoạt động của Nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân

Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị – xã hội vận động, tổ chức nhân dân thực hiện tốt quyền làm chủ, tham gia xây dựng bộ máy Nhà nước.

Tiến hành công cuộc đổi mới đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, từ việc đưa ra những nhận thức mới về chế độ xã hội chủ nghĩa, xác định đặc trưng “chế độ ta là chế độ do nhân dân lao động làm chủ, Nhà nước ta là Nhà nước của nhân dân”3, Đảng ta ngày càng ý thức đầy đủ hơn về phát huy quyền làm chủ của nhân dân lao động trên mọi lĩnh vực. Vấn đề làm chủ của nhân dân gắn liền mật thiết với xây dựng Nhà nước. Theo định hướng của Đảng, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã tiến hành nhiều hình thức và biện pháp thu hút, tổ chức nhân dân tham gia xây dựng Nhà nước thông qua các hình thức sau:

Một là, tham gia tổ chức bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp góp phần nâng cao sức mạnh của cơ quan quyền lực Nhà nước, thể hiện ở chỗ, Đoàn Chủ tịch Uỷ ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tổ chức hội nghị đại biểu các tổ chức thành viên để hiệp thương, thoả thuận về cơ cấu, thành phần và phân bổ số lượng người ở địa phương mình để giới thiệu ra ứng cử đại biểu Quốc hội.

Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp ở địa phương phối hợp với Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân cùng cấp thành lập các tổ phụ trách bầu cử và đại diện Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc tham gia các tổ chức phụ trách bầu cử cùng cấp để bầu cử Hội đồng nhân dân các cấp. Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc cấp huyện, quận, thị xã chủ trì các cuộc gặp gỡ, tiếp xúc, báo cáo giữa ứng cử viên với cử tri trong bầu cử Quốc hội, Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc cấp xã, phường, thị trấn chủ trì các cuộc gặp gỡ, tiếp xúc, báo cáo trao đổi giữa ứng cử viên với cử tri trong bầu cử Hội đồng nhân dân để ứng cử viên thực hiện quyền vận động bầu cử, đồng thời tuyên truyền, vận động nhân dân tiếp xúc, chất vấn ứng cử viên. Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc các cấp ở địa phương thực hiện quyền giám sát quá trình bầu cử, giám sát việc giải quyết các tình huống xảy ra trong quá trình bầu cử, đồng thời tích cực tuyên truyền vận động nhân dân đi bỏ phiếu đầy đủ trong ngày bầu cử.

Hai là, tham gia vào hoạt động tư pháp của Nhà nước phát huy sức mạnh của cơ quan tư pháp. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trực tiếp tham gia vào hoạt động tư pháp của hệ thống các cơ quan tư pháp bằng hình thức tổ chức hiệp thương với các tổ chức thành viên, giới thiệu những người đủ tiêu chuẩn làm Hội thẩm nhân dân của Toà án nhân dân các cấp. Đoàn Chủ tịch Uỷ ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam giới thiệu nhân sự để Uỷ ban Thường vụ Quốc hội cử làm Hội thẩm nhân dân Toà án nhân dân tối cao. Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc các cấp ở địa phương giới thiệu nhân sự cho Hội đồng nhân dân cùng cấp để Hội đồng nhân dân cử làm hội thẩm Toà án nhân dân địa phương.

Trong phạm vi chức năng của mình, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phối hợp với Toà án, Viện kiểm sát nhân dân, công an, thanh tra, tư pháp, các cơ quan khác của Nhà nước để phòng ngừa, chống tội phạm và vi phạm pháp luật cũng như tuyên truyền, giáo dục pháp luật; xây dựng pháp luật.

Ba là, tham gia vào hoạt động hành pháp của Nhà nước, phát huy sức mạnh của hệ thống các cơ quan quản lý hành chính. Uỷ ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phối hợp chặt chẽ với Chính phủ để tổ chức và chỉ đạo các phong trào nhân dân thực hiện các nhiệm vụ quan trọng về chính trị, kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng trên quy mô cả nước; tham gia thảo luận trong các kỳ họp của Chính phủ khi bàn về các vấn đề liên quan, các quyết định, các chủ trương công tác lớn của Chính phủ; đồng thời, thực hiện giám sát hoạt động của Chính phủ.

Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp ở địa phương phối hợp chặt chẽ với Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân cùng cấp trong việc động viên tổ chức nhân dân phát huy dân chủ tham gia xây dựng và củng cố chính quyền nhân dân; giám sát cán bộ chính quyền, cán bộ các cơ quan Nhà nước, cũng như giám sát hoạt động của chính quyền, giám sát hoạt động các cơ quan Nhà nước ở địa phương.

Trước những diễn biến phức tạp của tình hình quốc tế, âm mưu và hành động chống phá của các thế lực thù địch, Mặt trận và các đoàn thể đã vận động các tầng lớp nhân dân phát huy truyền thống đoàn kết toàn dân, đấu tranh chống lại mọi hoạt động chia rẽ, kích động của kẻ thù, hoà giải các mâu thuẫn trong nội bộ nhân dân, giữa nhân dân với chính quyền; tham gia bảo vệ chính quyền.

Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị – xã hội vận động, tổ chức nhân dân thực hiện quyền làm chủ, tham gia xây dựng chính sách, pháp luật.

Để điều hành, quản lý đất nước, Nhà nước sử dụng nhiều công cụ quản lý khác nhau. Công cụ chủ yếu mà Nhà nước sử dụng trong quản lý là pháp luật, chính sách, kế hoạch nhằm thống nhất quản lý vĩ mô nền kinh tế – xã hội. Mặt trận và các đoàn thể với chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của mình đã góp phần to lớn trong vận động tổ chức nhân dân tham gia xây dựng pháp luật, chính sách và kế hoạch của Nhà nước.

Về xây dựng pháp luật, Mặt trận đã động viên các tầng lớp nhân dân phát huy quyền làm chủ, thông qua các Hội nghị nhân dân cũng như thông qua tiếp xúc cá nhân, tổ chức nhân dân đóng góp ý kiến tham gia sửa đổi, bổ sung Hiến pháp, các văn bản luật và các văn bản dưới luật, như: Nghị định của Chính phủ, Pháp lệnh của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội. Uỷ ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thay mặt nhân dân kiến nghị với Uỷ ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ về dự kiến chương trình xây dựng luật, pháp lệnh, trình các dự án luật, pháp lệnh. Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc các cấp ở địa phương tổ chức các hội nghị cán bộ chuyên trách của Mặt trận hoặc giữa cán bộ chuyên trách của đoàn thể nhân dân và tổ chức xã hội; tổ chức các hội nghị nhân dân hoặc đại diện các gia đình từng địa bàn dân cư; tổ chức hội nghị những người tiêu biểu trong các dân tộc, các tôn giáo để lấy ý kiến đóng góp vào các dự thảo góp phần xây dựng pháp luật.

Về xây dựng các chính sách, kế hoạch nhà nước, Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc phối hợp với Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân thông qua các kỳ họp của Hội đồng nhân dân, phiên họp của Uỷ ban nhân dân để kiến nghị, thảo luận đóng góp ý kiến và các chính sách, kế hoạch của Nhà nước cũng như chính sách, kế hoạch của chính quyền địa phương phù hợp với nguyện vọng và lợi ích chính đáng của nhân dân. Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc ở cơ sở tổ chức các hình thức hội nghị nhân dân để nhân dân trực tiếp đóng góp ý kiến về chính sách, kế hoạch của Chính phủ cũng như chính quyền địa phương; tổ chức cho các đại biểu lắng nghe ý kiến cử tri về các chính sách, kế hoạch của Nhà nước. Qua đó, đại biểu Quốc hội phản ánh ý kiến của nhân dân trong các kỳ họp Quốc hội trước khi Quốc hội thông qua những chính sách, kế hoạch kinh tế – xã hội của đất nước.

Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị – xã hội vận động, tổ chức nhân dân thực hiện tốt quyền làm chủ, tham gia giám sát Nhà nước.

Mặt trận và các đoàn thể thông qua hoạt động giám sát để phát hiện những việc làm sai trái của các cơ quan Nhà nước như: vi phạm các quyết định về quản lý, vi phạm về tự do, dân chủ của công dân, báo cáo với các cơ quan có thẩm quyền xem xét, giải quyết.

Đối với Chính phủ, khi xây dựng, bổ sung, sửa đổi nghị quyết, nghị định của Chính phủ có liên quan đến quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, đến các tầng lớp xã hội mà Uỷ ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trực tiếp vận động thì Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ có trách nhiệm gửi dự thảo văn bản để lấy ý kiến của Uỷ ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Các cơ quan Chính phủ chủ trì dự thảo có trách nhiệm giải trình những vấn đề nêu trong văn bản khi Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam yêu cầu. Đối với các cơ quan Nhà nước khác, thủ trưởng các cấp, các ngành có trách nhiệm tạo điều kiện cho Mặt trận Tổ quốc, Thanh tra nhân dân giám sát việc giải quyết các khiếu nại, tố cáo của công dân.

Mặt trận Tổ quốc cấp xã, phường, thị trấn dưới sự chỉ đạo hướng dẫn của Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc cấp tỉnh, cấp huyện tiến hành thành lập Ban Thanh tra nhân dân để giám sát hoạt động của chính quyền cơ sở.

Cán bộ, công chức Nhà nước “là công bộc của nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân”. Mặt trận có chức năng giám sát việc thực hiện nghĩa vụ, quyền hạn của cán bộ, công chức Nhà nước kiến nghị những việc làm sai trái của cán bộ, công chức Nhà nước tới các cơ quan có thẩm quyền chịu trách nhiệm giải quyết, xử lý.

Đối với đại biểu dân cử, mỗi năm ít nhất một lần đại biểu phải báo cáo trước cử tri về việc thực hiện nhiệm vụ đại biểu của mình. Cử tri có thể trực tiếp hoặc thông qua Mặt trận Tổ quốc yêu cầu đại biểu báo cáo công tác và có thể nhận xét việc thực hiện nhiệm vụ của đại biểu. Các đại biểu Quốc hội bầu trong một tỉnh hoặc thành phố trực thuộc Trung ương họp thành đoàn đại biểu giữ mối liên hệ chặt chẽ với Quốc hội, cơ quan chính quyền địa phương, Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc về các vấn đề liên quan đến hoạt động của đại biểu Quốc hội. Theo đề nghị của Mặt trận hoặc cử tri, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội quyết định việc đưa ra Quốc hội bãi nhiệm đại biểu Quốc hội nếu đại biểu đó không hoàn thành nhiệm vụ và tư cách đại biểu của mình.

Thực hiện tốt vai trò giám sát, phản biện của Mặt trận đối với Nhà nước là biện pháp quan trọng góp phần xây dựng, củng cố, hoàn thiện Nhà nước, phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong xây dựng và bảo vệ chính quyền.

Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị – xã hội vận động các tầng lớp nhân dân tham gia các phong trào quần chúng cùng Nhà nước thực hiện các chương trình phát triển kinh tế – xã hội.

Mặt trận và các đoàn thể tuyên truyền, phổ biến nhân dân hiểu biết các chủ trương, chính sách, pháp luật của Nhà nước để nhân dân thực hiện tốt quyền làm chủ, nghiêm chỉnh thi hành các chủ trương, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Phối hợp cùng các cơ quan Nhà nước tổ chức thực hiện các chính sách dân tộc, tôn giáo, chính sách vay vốn xoá đói giảm nghèo, phối hợp cùng Hội đồng nhân dân địa phương triển khai, thực hiện có hiệu quả Quy chế dân chủ ở cơ sở. Tổ chức các cuộc vận động lớn trên quy mô cả nước, thu hút sự đồng tình của quần chúng nhân dân nhằm xoá bỏ những hủ tục lạc hậu, xây dựng đất nước giàu đẹp, văn minh.

Hoạt động thực tiễn của Mặt trận trong những năm qua đã chứng minh ở nơi nào Mặt trận chủ động đề xuất chương trình hoạt động, biết tập trung thực hiện các nhiệm vụ trọng tâm của Đảng, của Nhà nước, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, tham gia giải quyết các vấn đề bức xúc trong cuộc sống nhân dân đúng với vị trí, vai trò, chức năng và theo phương thức hoạt động của Mặt trận, thì hoạt động của Mặt trận đạt hiệu quả thiết thực, vai trò tác dụng của Mặt trận được Đảng, Nhà nước, Nhân dân thừa nhận.

Nguyễn Hữu Dũng

TS, Phó Chủ tịch UBTW MTTQ Việt Nam

Theo Mattran