Vì sao Trung Quốc từ chối điều tra về Covid-19?

Trung Quốc khẳng định hoàn toàn minh bạch và không giấu điều gì về Covid-19, nhưng nhiều người thắc mắc tại sao Bắc Kinh một mực phản đối điều tra.

Covid-19 khởi phát từ thành phố Vũ Hán, Trung Quốc, hồi tháng 12 năm ngoái đã dẫn tới một đại dịch toàn cầu, khiến hơn 3,7 triệu người nhiễm và gần 260.000 người chết. Cái giá phải trả cho những thiệt hại về kinh tế – xã hội trong đại dịch này vô cùng lớn. Do đó, việc thế giới muốn có một cuộc điều tra về nguồn gốc và cách thức lây lan của nCoV là điều hoàn toàn hợp lý.

Trong bài phân tích đăng trên tờ Hill ngày 5/5, Brahma Chellaney, giáo sư nghiên cứu chiến lược tại Trung tâm Nghiên cứu Chính sách ở New Delhi, Ấn Độ, nhận định cuộc điều tra về nguồn gốc của đại dịch quan trọng vì một lý do khác, bởi đây không phải dịch bệnh đầu tiên khởi phát từ Trung Quốc và lây lan trên toàn cầu. Trung Quốc từng gây ra đại dịch đầu tiên của thế giới ở thế kỷ 21 khi che giấu sự bùng phát của dịch SARS hồi năm 2002-2003.

Chủ tịch Tập Cận Bình trong chuyến thăm thành phố Vũ Hán, hôm 10/3. Ảnh: Xinhua.

Tìm hiểu ngọn nguồn về sự bùng phát và lây lan của Covid-19 là điều quan trọng để thiết lập các cách phản ứng nhanh nhằm ngăn chặn nguy cơ một dịch bệnh khác ở một địa phương có thể trở thành đại dịch toàn cầu mới.

Thậm chí Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng đồng tình với quan điểm này. WHO trước đó bị Tổng thống Mỹ chỉ trích vì đã chậm trễ gióng lên hồi chuông cảnh báo về Covid-19 và “lấy Trung Quốc làm trung tâm”. Trump ngày 14/4 tuyên bố Mỹ sẽ ngừng cấp ngân sách cho tổ chức này. Không chỉ riêng Mỹ, một số quốc gia muốn thực hiện cuộc điều tra về Covid-19 cũng muốn làm rõ vai trò của cả WHO và Trung Quốc trong đại dịch này.

Đại diện của WHO ở Trung Quốc nói rằng “nguồn gốc của nCoV đóng vai trò rất quan trọng” để ngăn một kịch bản tương tự lặp lại. Tuy nhiên, Bắc Kinh thậm chí đã ngăn WHO thực hiện cuộc điều tra về Covid-19.

Tổng thống Trump cũng đề nghị Trung Quốc hợp tác điều tra bằng cách so sánh sai lầm với hành động cố ý. “Nếu đây là sai lầm, sai lầm chỉ là sai lầm. Nhưng nếu cố ý, họ chắc chắn sẽ gánh hậu quả”, Trump nói.

Nhưng Bắc Kinh vẫn né tránh trả lời ngay cả những vấn đề cơ bản. Tại sao Trung Quốc dừng mọi chuyến bay từ Vũ hán tới phần còn lại của đất nước sau khi Covid-19 bùng phát, nhưng vẫn cho phép các chuyến bay quốc tế hoạt động ở thành phố này, theo đó tạo điều kiện để nCov lây lan trên toàn cầu? Hoặc tại sao Bắc Kinh gần đây ngăn chặn các cuộc nghiên cứu sâu hơn của các nhà khoa học trong nước về nguồn gốc của nCoV?

Bắc Kinh đã ban hành một chính sách mới yêu cầu hiệu đính trước thông tin, sau khi một số tài liệu nghiên cứu của Trung Quốc nhấn mạnh sự nguy hiểm khi nghiên cứu về virus hình dạng vương miện (corona) ở loài dơi. Trong đó, một nghiên cứu cho rằng “nCoV có khả năng bắt nguồn từ một phòng thí nghiệm ở Vũ Hán”.

Thực tế, giới chức Trung Quốc đã đóng cửa một phòng thí nghiệm ở Thượng Hải một ngày sau khi công bố thông tin về bộ gen của nCoV giúp thế giới có cơ sở xét nghiệm và chẩn đoán vào hôm 12/1. Trung Quốc cũng từ chối chia sẻ bất kỳ mẫu virus sống nào, khiến “thế giới gặp khó khăn trong việc theo dõi sự phát triển của bệnh”, theo Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo.

Nhà virus học nổi tiếng Trung Quốc Thạch Chính Lệ. Ảnh: AFP.

Giáo sư Chellaney cho biết Trung Quốc cũng không cho chuyên gia nước ngoài tiếp cận bất kỳ cơ sở hay địa điểm nào có thể là nơi khởi phát virus, bao gồm Viện Virus học Vũ Hán. Nhà khoa học Thạch Chính Lệ (Shi Zhengli) chính là người đứng đầu các nghiên cứu về loại virus corona ở loài dơi tại Viện Virus học Vũ Hán (WIV).

Nghiên cứu nguy hiểm này có thể giải thích tại sao Trung Quốc chọn tiêu hủy toàn bộ số mẫu nghiên cứu của phòng thí nghiệm này, thay vì chia sẻ nó với thế giới, theo ông Pompeo và trang tin Caixin Global có trụ sở ở Bắc Kinh. Tình báo Mỹ cũng xác nhận rằng đang điều tra liệu có phải đại dịch Covid-19 là do “một tai nạn trong phòng thí nghiệm ở Vũ Hán” hay không.

Ông Chellaney đặt câu hỏi nếu Trung Quốc hoàn toàn không che giấu thông tin, tại sao Bắc Kinh lại không hoan nghênh nhiều lời kêu gọi quốc tế về một cuộc điều tra độc lập hay đề nghị hỗ trợ cho một cuộc nghiên cứu như vậy. Theo giáo sư này, một cuộc điều tra rõ ràng có thể mang tới cơ hội giúp Trung Quốc “gột rửa” tiếng oan với phần còn lại của thế giới.

Tuy nhiên, Bắc Kinh đang thẳng thừng từ chối những lời kêu gọi điều tra, trong đó có cả đề nghị của chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC). Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Lạc Ngọc Thành cho biết nước này kiên quyết phản đối mọi cuộc điều tra quốc tế “mang tính chính trị” về Covid-19.

“Chúng tôi thẳng thắn, cởi mở và ủng hộ trao đổi chuyên nghiệp giữa các nhà khoa học nhằm đánh giá và tóm tắt kinh nghiệm. Tuy nhiên, điều chúng tôi phản đối là những cáo buộc vô căn cứ nhằm vào Trung Quốc”, Thứ trưởng Lạc Ngọc Thành nói trong cuộc phỏng vấn với kênh truyền hình Mỹ NBC hôm 28/4.

Australia là một trong những quốc gia đầu tiên lên tiếng yêu cầu điều tra quốc tế về Covid-19. Ngoại trưởng Australia Marise Payne hôm 19/4 cho biết nước này sẽ “theo đuổi” một cuộc điều tra về phản ứng ban đầu của Trung Quốc về Covid-19 tại kỳ họp Đại hội đồng Y tế Thế giới vào ngày 17/5 tới.

Đáp lại, Trung Quốc cho biết “quan ngại sâu sắc” về những bình luận của Ngoại trưởng Payne và cảnh báo hàng hóa xuất khẩu của Australia sẽ phải hứng chịu làn sóng tẩy chay từ người tiêu dùng Trung Quốc. Trung Quốc là nước nhập tới 1/3 lượng hàng hóa xuất khẩu của Australia, đặc biệt là nông sản.

Sau Australia, Thụy Điển là nước tiếp theo kêu gọi điều tra về nguồn gốc của nCoV. “Khi tình hình Covid-19 trên toàn cầu được kiểm soát, tổ chức một cuộc điều tra quốc tế độc lập nhằm tìm hiểu nguồn gốc và sự lây lan của nCoV là việc quan trọng và hợp lý”, Bộ trưởng Y tế Thụy Điển Lena Hallegren viết trong báo cáo trình lên quốc hội hôm 29/4.

Trong khi các quốc gia G7, Ấn Độ và nhiều nước khác đang xem xét và cải tổ WHO, Bắc Kinh lại quyết định rót vào ngân sách của cơ quan này thêm 30 triệu USD. Quy định quốc tế yêu cầu các quốc gia phải thông báo cho WHO về lo ngại tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng trong vòng 24 giờ sau khi đánh giá. Tuy nhiên, ông Chellaney cho rằng Trung Quốc đã không làm được điều này, khiến cho WHO không kịp thời cử các đội chuyên gia có thẩm quyền tới để đánh giá tình hình.

Người phụ nữ đeo khẩu trang đi qua bức ảnh chân dung Chủ tịch Tập Cận Bình trên phố Thượng Hải, Trung Quốc, ngày 12/3. Ảnh: Reuters.

Giáo sư Chellaney cho rằng tiền sẽ không thể hỗ trợ chiến lược của Trung Quốc nhằm đánh lạc hướng chỉ trích dư luận về cuộc khủng hoảng hiện tại, cũng như không giúp làm dịu làn sóng thù địch toàn cầu đối với Bắc Kinh. Thay vào đó, cách này thậm chí có thể khiến gia tăng thêm ngờ vực đối với Trung Quốc.

Trung Quốc thực sự lo lắng rằng một khi khủng hoảng này qua đi, những quốc gia hoặc khu vực bị ảnh hưởng nghiêm trọng có thể tìm cách tính toán thiệt hại, bao gồm đệ đơn kiện Bắc Kinh. Tổng thống Trump từng tuyên bố xem xét việc yêu cầu Trung Quốc bồi thường lớn về Covid-19. Trước tình cảnh này, Trung Quốc đang tìm cách xây dựng hình ảnh về một nhà lãnh đạo toàn cầu trong cuộc chiến chống đại dịch.

Nhưng khi tất cả “mũi dùi” đều chĩa về Trung Quốc, ông Chellaney cho rằng cách duy nhất để dập tắt lời kêu gọi và không hủy hoại hình ảnh của quốc gia này là chấp thuận một cuộc điều tra quốc tế độc lập. Ông cũng cho rằng nếu tiếp tục ngăn chặn điều tra, Trung Quốc phải trả một cái giá đắt, không chỉ là mất tiền bạc mà còn mất luôn vai trò “công xưởng” của thế giới, khi nhiều nước đã tính tới phương án rút công ty khỏi đây. Mới đây nhất, Nhật Bản cho biết dành ra 2,2 tỷ USD cho kế hoạch đưa công ty sản xuất ra khỏi Trung Quốc.

Theo Chellaney, nếu tình hình tiếp tục diễn biến theo chiều hướng xấu, quyền lực của chính quyền Chủ tịch Tập Cận Bình cũng có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng.